آوارگان ایزدی؛ یادآور زخم‌های تاريخی کردستان

رهبران کرد عراق، ماه‌ها پيش اعلام کرده بودند، طرف جنگ با گروه بنيادگرای دولت اسلامی (داعش) نخواهند شد و با اتخاذ وضعيت دفاعی تنها از مرزهای کردستان حفاظت می‌کنند.

چندی نگذشت که داعش، جبهه‌های جنگ را به سمت کردستان عراق نيز گشود. تا آن زمان، درگيری‌های پراکنده‌ای در برخی نقاط صورت گرفته بود و گزارش‌ها حاکی از موفقيت‌های پی‌درپی نيروهای پيشمرگه کرد بر گروه داعش بود.

با حمله ناگهانی سه هفته پيش داعش، افسانه شکست‌ناپذيری پيشمرگه‌های کرد در افکار عمومی کم‌رنگ‌تر شد و داعش توانست در ظرف کمتر از دو روز کنترل مناطق کردنشين مانند زمار و شنگال (سنجار) را به دست گيرد.

تا به امروز با تمام امکانات و حمايت‌های بين‌المللی از نيروهای کرد، اين مناطق به وضعيت قبلی خود بازنگشته و کماکان جولانگاه داعش است. نوک پيکان حمله داعش نیز به سمت اقليت‌ ايزدی‌ است و برای کردها يادآور زخم‌های تاريخی مانند انفال و حلبچه‌. عليرغم همبستگی و تلاش‌هايی که برای کمک به آوارگان و شکست داعش در جريان است، تاکنون گستردگی و ابعاد اين فاجعه انسانی مشخص نيست؛ فاجعه‌ای که هر روز گوشه‌ای از آن در رسانه‌ها ديده می‌شود.

آخرين خبرهايی که در پيوند با وضعيت اقليت ايزدی به گوش می‌رسد، از کشتار دسته‌جمعی ۸۰ مرد و به اسارت گرفتن زنان در روستای «کوچو» در پنجاه کيلومتری شهر شنگال حکايت دارد. هنگام حمله داعش، هزاران نفر که چنين سرنوشتی را در انتظار خود می‌ديدند، در کوهستان شنگال پناه گرفتند.

آخرين خبرهايی که در پيوند با وضعيت اقليت ايزدی به گوش می‌رسد، از کشتار دسته‌جمعی ۸۰ مرد و به اسارت گرفتن زنان در روستای «کوچو» در پنجاه کيلومتری شهر شنگال حکايت دارد. هنگام حمله داعش، هزاران نفر که چنين سرنوشتی را در انتظار خود می‌ديدند، در کوهستان شنگال پناه گرفتند.

فرار دسته‌جمعی آوارگان، آغاز يک زندگی مشقت‌بار را برای آنان رقم زده است. گروهی از آنان از محاصره کوهستان شنگال نجات يافته اند و گروهی ديگر تا اين لحظه برای انتقال به مکانی آرام چشم به راه مانده‌اند.

يکی از کردهای ايزدی که روزهای تلخ کوهستان شنگال را تجربه کرده به زمانه می‌گويد، اين سرنوشت حتمی ما بود، اگر می‌مانديم داعش تمام مردها را قتل ‌عام می‌کرد و زن‌ها را با خود می‌برد. اين آواره ايزدی که «خيری» نام دارد همراه با خانواده‌اش و هزاران نفر ديگر در استان دهوک در انتظار يک روز بدون رنج  برای کودکان‌شان هستند.

کودکانی که به گفته او  قرار بود تا چند روز ديگر در مدرسه، شادی‌ اولين روزهای مدرسه را تجربه کنند، حال با سرنوشتی نامعلوم هرکدام در گوشه‌ای به خود فرو رفته‌اند.

خدر دوملی عضو کميته امدادرسانی به آوارگان شنگال در گفت‌وگو با زمانه، اين هشدار را می‌دهد اگر حمايت و کمک‌های بين‌المللی بيشتری به آوارگان نرسد، وضعيت اسفناک‌تری در انتظار آنان است. زيرا به گفته او آوارگان پس از نجات از کوهستان شنگال با مصيبت‌های تازه‌ای روبه‌رو هستند و مدت‌هاست کمک‌رسانی به آن خيل وسيع از توانايی حکومت اقليم کردستان خارج شده است.

اين فعال مدنی که به طور داوطلب سرپرستی دسته‌ای از تيم‌های امدادرسانی را بر عهده گرفته، معتقد است بدون اراده عمومی برای کمک و حمايت‌های همه جانبه، نجات این آوارگان امکان‌پذير نيست.

آنان که مرگ را زيستند

«دولت اسلامی» در پی گسترش «فتوحات» خود، با حمله به مناطق ايزدی‌نشين، فجايعی تکان‌دهنده و خشونت‌هايی عريان مانند «زنده‌ به گور کردن دسته جمعی»، «تجاوز به زنان»، «کشتار گروهی» و «بريدن‌ سر مردم» را بر جای گذاشته است.

در کنار مردم بخت‌برگشته‌ای که به دست داعش جان سپردند، صدها نفر نيز ناپديد شدند. از تعداد اين دو دسته از ايزدی‌ها آمار دقيقی در دست نيست. آنطور که گفته می‌شود، شمار چشمگيری از ايزديان در برابر ديدگان خانواده‌هايشان سلاخی يا به رگبار «مجاهدان اسلام» بسته شدند. گروهی از خانواده‌ها که در چند لحظه فرزندانشان ناپديد شده‌اند، در اين شرايط ديگر اميد چندانی به ديدار دوباره آنان ندارند.

خدر دوملی آمار کل آوارگان را ۳۰۰ هزار نفر تخمين می‌زند. از اين تعداد، مسئوليت امدادرسانی ۲۴ هزار نفر در اطراف شهر دهوک بر عهده تيم‌هايی‌ است که این فعال مدنی با آنان همکاری می‌کند. او می‌گويد، از ميان اين ۲۴ هزار نفر، ۶۰۰ خانواده اسامی ناپديدشدگان خود را به ثبت رسانده‌اند. به گفته اين فعال مدنی تقريباً از هر ده خانواده يک خانواده برای درج نام‌ مفقودشدگان مراجعه کرد‌ه‌اند. برخی از اين خانواده‌ها چند تن از اعضای خانواده‌ خود را گم کرده‌اند.

وضعيت کلی آوارگان از ديد خدر دوملی که هر روز در ميان آنان حضور دارد، دردناک و اسفبار است. به گفته او هزاران سالخورده و بيمار در ميان آنان ديده می‌شود. جدا از بيماری‌های روحی و روانی، کمبود امکاناتی مانند خوراک، پوشاک و حداقل وسايل برای ادامه زندگی، روزگار آوارگان را سخت‌تر کرده است.

خدر دوملی آمار کل آوارگان را ۳۰۰ هزار نفر تخمین می‌زند. از این تعداد، مسئولیت امدادرسانی ۲۴ هزار نفر در اطراف شهر دهوک بر عهده تیم‌هایی‌ است که این فعال مدنی با آنان همکاری می‌کند. او می‌گوید، در میان این ۲۴ هزار نفر ۶۰۰ خانواده اسامی ناپدیدشدگان خود را به ثبت رسانده‌اند. از هر ده خانواده یک خانواده برای درج نام‌ مفقودشدگان مراجعه کرد‌ه‌اند. 

با اين حال اين فعال مدنی نگرانی بیشتری نسبت به سرنوشت آن دسته از ايزديان دارد که هنوز در شنگال و مناطق تحت کنترل داعش زندگی می‌کنند و هر آن احتمال قتل‌عام آنان می‌رود. آقای دوملی آمار ساکنان شهر شنگال را ۴۰۰ هزار نفر برآورد می‌کند. به گفته او ۹۰ درصد مردم اين شهر پيرو آئين ايزدی هستند و بيشتر آنان از دست داعش نجات داده شده‌اند.

او وضعيت امدادرسانی به کوهستان شنگال را سخت توصيف می‌کند و می‌گويد برای نمونه امروز تا اين لحظه (عصر روز جمعه) هيچ کمکی به دست آوارگان کوهستان شنگال نرسيده است.

پس از روی آوردن مردم به کوهستان شنگال و محاصره آنان توسط داعش، نيروهای پيشمرگه اقليم کردستان، نيروهای حزب کارگران کردستان و يگان‌های مدافع خلق کردهای سوريه توانستند راه‌هايی برای امدادرسانی به آوارگان و انتقال آنان باز کنند.

يکی از شهروندان ايزدی به نام «مستو» که ۴۶ سال سن دارد همراه با خانواده‌اش سه روز در کوهستان شنگال به سر برده‌ است. او می‌گويد: «در آن روزها نه آب بود و نه نان، جايی خشک و خالی. من و خانواده‌ام روی صخره‌ها می‌خوابيديم.»

خيرو یکی دیگر از آوارگان که ۲۹ سال دارد و دارای دو فرزند است. يکی از فرزندان او بیمار است. این خانواده در يک مدرسه در شهرستان «شاريا» در نزديکی شهر دهوک سکونت داده شده‌اند.

او می‌گويد بعضی از خانواده‌ها حتی يک دينار هم پول همراه خود ندارند و آنچه به عنوان مواد غذايی به آنان می‌دهند بسيار ناچيز است. خيرو از سرنوشت نامعلوم فرزندانشان به ويژه در ابتدای سال تحصيلی می‌گويد.

در ميان همه سروصداهای نامفهوم اطراف، در حين گفت‌وگوهای زمانه با آوارگان، گاه صدای گريه و ناله کودکان به گوش می‌رسد. در آن واحد والدين‌شان با صدايی خسته و لرزان تقاضای کمک از جهانيان را بارها تکرار می‌کنند.

سرنوشت غم‌انگيز سه دختر ايزدی‌

از تراژدی‌ای که داعش در عراق خلق کرده، تقريباً هر روز روايت‌ها و فيلم‌های تکان دهنده‌ای در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود؛ به طوري که انگار پايانی برای اين روزهای نکبت‌بار ايزدی‌ها در کار نيست.

در يکی از گزارش‌ها، خبرنگار تلويزيون «روداو» که در کوهستان شنگال حضور داشت، از سرنوشت غم‌انگيز سه دختر جوان خبر داد که به دست داعشی‌ها افتاده بودند. نيروهای سياه‌پوش داعش پس از اسارت اين سه دختر به آنان تجاوز می‌کنند و سپس هر سه را به خانواده‌هايشان تحويل می‌دهند. پس از بازگشت، اين سه دختر در کوهستان شنگال از خانواده‌هايشان می‌خواهند که آنان را بکشند؛ کاری که طبیعتاً از دست خانواده‌ها بر نمی‌آمد. تا اينکه سرانجام اين سه دختر جوان خود را به صخره‌های شنگال سپردند و به اين ترتيب به زندگی خود پايان دادند.

اين اطلاعات در گفت‌وگوی روداو با اهالی شنگال و خانواده سه دختر متوفی به دست آمده است.

همبستگی با ايزدی‌ها

پس از حمله نيروهای داعش به مناطق ايزدی‌نشين همبستگی و همگرايی کم‌سابقه‌ای برای دفاع از اين شهروندان در کردستان صورت گرفت.

در نخستين اقدام نيروهای يگان‌های مدافع خلق کردهای سوريه در کنار نيروهای پيشمرگه کردستان عراق وارد جنگ با داعش شدند.

سپس حزب کارگران کردستان از کوهستان‌های قنديل گروهی از نيروهای خود را روانه جبهه‌های جنگ کردند. همزمان، احزاب کردستان ايران هم نيروهايشان به حالت آماده‌باش درآمدند و حتی چند حزب در جبهه‌های جنگ حضور يافتند، اما پس از مدت کوتاهی خبر آمد که از شرکت احزابی مانند حزب کومله کردستان و حزب دمکرات کردستان ايران در جبهه‌های جنگ عليه داعش جلوگيری شده است.

ناظران بازگشت نيروهای اين احزاب از مناطق جنگی را نتيجه فشارهای جمهوری اسلامی از طريق حکومت اقليم کردستان برای جلوگيری از اين کار می‌دانند.

همزمان با آمادگی نظامی کردهای مناطق مختلف برای دفاع از شهروندان ايزدی، جمع‌آوری کمک‌های مردمی در برخی شهرهای کردستان ايران مانند کرمانشاه، مريوان و سقز آغاز شده است.

پيروان آئين ايزدی بيشتر در کردستان‌های عراق، ترکيه و سوريه سکونت دارند. عمده پيروان اين اقليت دينی که در عراق زندگی می‌کنند، حدود ۵۰۰ هزار نفر در این کشور تخمين زده شده است.

برخی از پژوهشگران تاريخ ظهور و پيدايش اين آئين را به قبل از اسلام ارجاع می‌دهند و به برخی از ريشه‌‌های آن در آئين زرتشتی اشاره می‌کنند.

دسته‌ای از پژوهشگران اما تاريخ پيدايش آئين ايزدی را مربوط به هفتصد سال پيش می‌دانند و بر وجوه‌ مشترک آن با آئين يارسان انگشت می‌گذارند.

گلمراد مرادی که خود پيرو آئين يارسان است و در این حوزه تحقيق کرده بر اين باور است که آئين ايزدی شاخه‌ای از آئين يارسان به شمار می‌رود.

گلمراد مرادی به زمانه می‌گويد، در بخش مقايسه مذاهب در کتاب «نگاهی گذرا به تاريخ و فلسفه يارسان» آورده‌ام که اگر اين موضوع دقيق مورد بررسی قرار گيرد ايزدی‌ها بخشی از يارسانيان هستند.

به باور مرادی اگرچه اين دين‌ها به دلايل تاريخی مشخص، تفاوت‌هايی دارند، اما بنياد هر دو يکی است. او برای نمونه از برخی از اعتقادات مشترک پيروان هر دو آئين مانند تناسخ روح، مقدس شمردن چهارشنبه‌ها، شال بستن و کوتاه نکردن سبيل و … نام می‌برد.

شمار يارسان‌های ايران حدود دو ميليون نفر تخمين زده می‌شود و بيشتر در استان‌هايی مانند کرمانشاه،‌ همدان،‌ آذربايجان شرقی، لرستان، مازندران و تهران سکونت دارند.