یک روز پس از درگذشت بختیار خداینظر Bakhtiyar Khudoijnazarov، دوستان و همکاران این کارگردان برجسته تاجیک در تالار «تاجیک‌فیلم» در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان در سوگ او گردهم آمدند. بختیار خداینظر در سن ۴۹ سالگی دور از وطن در برلین درگذشت.
مراسم یادبود او به طور خودجوش و بدون تشریفات رسمی برگزار شد. در این مراسم دوستان قدیمی و سینماگرانی که در سال‌های آخر زندگی خداینظر از راه دور با او همکاری می‌کردند، یاد و خاطره استاد سینمای تاجیکستان را گرامی داشتند، خاطراتشان از سال‌های همکاری با او را با هم در میان گذاشتند و از برنامه‌های ناتمامی که در نظر داشت با همراهی هنرمندان و سینماگران تاجیک بسازد، سخن گفتند. فیلم کوتاهی هم که نمایانگر کارنامه هنری خداینظر بود به نمایش درآمد. این فیلم بعد از پایان مراسم به طور لوپ تا نیمه‌شب روی پرده تالار سینمای «تاجیک‌فیلم» پخش شد.
سعید نصیروف، مدیر «تاجیک فیلم» در گفت‌وگو با رادیو زمانه گفت در مدت کوتاهی پس از آن که خبر درگذشت بختیار خداینظر را شنیدیم فیلم کوتاهی از سابقه کاری او برای مراسم یادبوداش تهیه کردیم. «تاجیک‌فیلم» و استودیو این سازمان سینمایی مکانی‌ست که بختیار خداینظر از هجده‌سالگی در آن اولین فیلم‌های خود را ساخته است.
فایل صوتی این گزارش را می‌توانید در اینجا گوش کنید:
بختیار خداینظر در عمر کوتاه ۴۹ ساله‌اش بیش از ۱۰ فیلم سینمایی روی پرده برد که بسیاری از آنها در جشنواره‌های بین‌المللی هم به نمایش رسیده‌اند و چندین جایزه معتبر سینمایی، از جمله جایزه بهترین فیلم جشنواره فیلم تورنتو برای فیلم «برادر» و جایزه جشنواره فیلم نیکای روسیه برای فیلم «لونا پاپا» را به دست آورده‌اند. او استاد رئالیسم جادویی در سینما بود.
از مهم‌ترین فیلم‌های او «براتن» (براد)، «در انتظار دریا» که در باره زندگی در کناره دریاچه خوارزم است و «لونا پاپا» (پدر ماهتابی) را می‌توان نام برد. این آثار از بهترین فیلم‌های سینمای تاجیک به شمار می‌روند. فیلم سینمایی «قاش به قاش» (رو در رو) جایزه فیلم سینمایی «شیر نقره‌ای» ونیز را از خود کرده است. سال ۲۰۱۲ نیز چشنواره سینمایی ونیز با نمایش فیلم «در انتظار دریا» شروع شد.
گوشه‌ای به یاد خداینظر
صفر حقدادف، رئیس اتحادیه سینماگران تاجیک در گفت‌وگو با رادیو زمانه از اندوه و ماتم اهل هنر تاجیکستان خبر داد. او می‌گوید هنوز از بهت خارج نشده‌ایم. سینمای تاجیک یکی از بهترین استادان خود را از دست داد. او می‌گوید در روز برگزاری مراسم یادبود نامه‌ای از دولت خداینظر، استاد بختیار خداینظر، دریافت کرده که در آن نوشته است بعد از سال‌ها دوری و غیرفعال بودن به تاجیکستان خواهد برگشت و همزمان با روز تولد بختیار خداینظر در ماه آینده ماستر کلاس یا دوره آموزشی سینمایی به یاد او برگزار خواهد کرد تا نسل جوان سینماگران تاجیک را با سبک و کار و زبان سینمایی کارگردان «لونا پاپا» آشنا کند.
ریس اتحادیه سینماگران تاجیک همین‌طور گفت قرار است در محل «تاجیک‌فیلم» گوشه‌ای را به کارها و سابقه سینمایی بختیار خداینظر اختصاص دهند و پیشنهاد شده که نیم‌پیکر او نیز ساخته شود. او می‌گوید در این مراسم یادبود «از افسوس خود گفتیم که بختیار را در دوران حیاتش قدردانی نکردیم.»
به گزارش صفر حقدادف، ریس اتحادیه سینماگران تاجیک از مراسم یادبود خداینظر و حال و هوای آن می‌توانید در لینک زیر گوش دهید:
شهری که از او به میراث ماند
سینمای بختیار خداینظر اساساً داستانی‌ست. برای همین وقتی برای ساخت مستندی از دریاچه آرال به منطقه رفت باز هم نتیجه کار یک فیلم داستانی بود. او دو سال پیش در جشنواره کیناتاور روسیه درباره «در انتظار دریا» گفت قرار بود فیلم مستندی از آرال و زندگی در کناره‌های آن بسازیم اما وقتی با گروه فیلمبرداری آنجا رفتم دیدم فضای خوبی برای فیلم داستانی دارد، هرچند نیاز داشت شهرکی بسازیم و یک کشتی که داستان لازم داشت. او برای ساخت لونا پاپا هم شهرکی در کنار سیحون ساخت که پس از پایان فیلمبرداری نگهداری نشد. او در همان جشنواره کیناتاور گفت معمولا هر شهرکی که برای فیلم‌هایم ساختم بعد از فیلمبرداری تخریب شد به غیر از این آخری که صاحب آن محل ترجیح داد آن را حفظ کند. این شهرک حدود یک کیلومتر مربع است و با نام «آکتاوا» در ساحل دریاچه آرال در خوارزم نگهداری می‌شود. خداینظر در این گفت‌وگو می‌گوید این تنها چیزی ست که از من باقی مانده و تخریب نشده است.
در گفت‌وگوی دیگری که با سایت ام.کا.رو (سینمای مسکو) انجام داده می‌گوید «لونا پاپا»، «ماهی زنده» و «در انتظار دریا» سه‌گانه‌‌ای‌ست که سال‌ها ذهن او را مشغول داشته است. او همیشه با گروه هنرمندان مختلف از کشورهای سابق شوروی و آلمان و اروپای شرقی کار کرده است. او در صحبت‌های خود بارها گفته که زیبایی را باید به دست آورد. او از آن کارگردان‌هایی‌ست که موفق شده زیبایی‌های جامعه چند‌فرهنگی خود را بازسازی کند.
بختیار خداینظر در دوران جنگ‌های داخلی تاجیکستان فیلم سینمایی «قاش به قاش» (یا رو در رو) را ساخت و بار دیگر ثابت کرد که حتی جنگ و بحران نیز او را از سبک و مرام هنری خود دور نمی کند. در این فیلم شوخی و شادی و رقص و عشق را شانه به شانه تانک و تیر و فقر و بدبختی می‌بینیم. طنز عمیق و ظریف او در این فیلم نیز برجسته است و بیننده را نیز متقاعد می‌کند که می‌شود ترس و هراس را کنار گذاشت و دنبال علاقه‌های شخصی خود رفت و حتی عاشق شد.
فیلم‌سازی با هویت شوروی
بختیار خداینظر ۲۹ مه ۱۹۶۵ در شهر دوشنبه به دنیا آمد و تحصیلات سینمایی خود را در هجده‌سالگی در تاجیکستان شوروی شروع کرد و در مسکو ادامه داد. او را سینماگران تمام کشورهای سابق اتحاد شوروی به عنوان استاد سینمای تاجیک می‌شناسند و مخاطبان او در سراسر قلمروی شوروی سابق فیلم‌هایش را دنبال کرده‌اند. بیشترین فیلم‌های او با زبان روسی یا تاجیکی آمیخته با روسی ساخته شده است که برای همه تماشاگران این منطقه قابل فهم است.
شهاب‌الدین فرخیار، صاحب‌نظر در مسایل آسیای میانه و روزنامه‌نگار ایرانی که سال‌هاست در تاجیکستان زندگی می‌کند در گفت‌وگو با رادیو زمانه می‌گوید هنرمندانی مثل بختیار خداینظر بعد از فروپاشی شوروی هویت مشخص خود را از دست دادند و دچار سرگشتگی شدند.
به فایل صوتی گفت‌وگو با شهاب‌الدین فرخیار می‌توانید در اینجا گوش دهید:
بختیار خداینظر در سال‌های آخر عمر از بیماری سرطان معده رنج می‌برد. او در زمان جنگ‌های داخلی تاجیکستان به روسیه مهاجرت کرد و از آنجا به آلمان کوچید. او دو بار ازدواج کرد اما فرزندی نداشت. هنگام مرگ از آخرین همسر خود نیز جدا شده بود.
خداینظر قصد داشت تازه‌ترین فیلم سینمایی‌اش را با همکاری سینماگران تاجیک و روس در روسیه بسازد. اما به دلیل شدت گرفتن بیماری‌اش این پروژه ناتمام ماند. بختیار خداینظر را قصه‌گوی برجسته سینمای تاجیک می‌دانند و فیلم سینمایی «لونا پاپا» نمونه شاخص روایتگری او در سبک رئالیسم جادویی‌ست. این سبک رایج و مورد علاقه روشنفکران شوروی دوران پرسترویکا یا دوران بازسازی بود. در این سبک رمان و داستان‌های زیادی نیز در شوروی سابق نوشته شد. رئالیسم جادویی برای هنرمندان تاجیک فضایی ایجاد کرد که در عین توصیف واقعیت‌های جامعه خود رسم و آیین‌ها و روایت‌های قدیمی مردم بومی را نیز به تصویر بکشند و دوباره وارد حافظه ملی و جمعی کنند.
قرار است روز ۲۹ مه که مصادف است با پنجاهمین زادروز او، در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان مراسم یادبودی برگزار شود.
فیلم کامل «لونا پاپا» را با زیرنویس انگلیسی در اینجا و فیلم «برادر» را با زبان روسی در اینجا، فیلم «رو در رو» را در اینجا می‌تونید ببینید.
بختیار خداینظر با چند تصویر:
[tribulant_slideshow gallery_id=”213″]