خروج از کشور تنها با اجازه شوهر

سال تحصیلی آغاز می‌شود و فرزندش به کلاس اول می‌رود. همان روزها مسابقات قهرمانی آسیا برگزار می‌شود. نیلوفر اردلان، فوتبالیست و فوتسالیست تیم ملی زنان ایران اما نمی‌تواند از کشور خارج شود. همسرش با حضور او در این مسابقات مخالف است چون گفته او باید در آغاز سال تحصیلی در کنار فرزندش باشد.

نیلوفر اردلان فوتبالیست و فوتسالیست است و از زمانی که این دو رشته برای زنان ایرانی راه افتاد، در  آنها فعال بوده است. حالا بعد  ۱۹ سال بازی درست زمانی که قرار بود تجربه دوره مسابقات قهرمانی آسیایی در مالزی را تجربه کنند، او نمی‌تواند تیم ملی را همراهی کند. او در این‌باره به روزنامه گل گفته: «۲۸ شهریور زمان جشن ورود به کلاس اول پسرم است که می‌توانم در کنار او باشم. تیم بیست و نهم پرواز دارد. ضمن اینکه دوم و سوم مهر تعطیل است و بعد از آن تیم از مالزی بر می گردد بنابراین موضوع سر فقط یک روز مدرسه رفتن رادان است.»

اینکه اردلان از بهترین بازیکنان تیم فوتسال بانوان ایران است، مهم است اما این موضوع جایگاه او را در برابر قانون ایران تغییر نمی‌دهد. او بهترین بازیکن چپ پا و از باتجربه‌ترین فوبتالیست‌های زن ایرانی است اما همسرش مهدی توتونچی که گفته می‌شود در مطبوعات ورزشی می‌نویسد و مجری شبکه ورزش است، پاسپورت او را تمدید نکرده است. طبق قوانین ایران زنان متاهل برای گرفتن پاسپورت باید اجازه‌نامه محضری از همسر خود داشته باشند. علاوه بر این حتی در صورت صادر شدن گذرنامه هم، همچنان همسر یک زن می‌تواند با شکایت به دادستانی او را ممنوع‌الخروج کند. علاوه بر این، مدتی این لایحه مطرح شده بود که زنان مجرد بالای ۱۸ سال هم برای خروج از کشور باید اذن ولی را داشته باشند اما این طرح با اعتراض‌ها و مخالفت‌های بسیاری مواجه شد. گروهی از فعالان حقوق زنان در ایران با برگزاری نشست‌هایی به این لایحه اعتراض کردند و در نهایت این لایحه رد شد.

یک صدا برای همه

نیلوفر اردلان شاید نخستین ورزشکار زنی نباشد که این قانون محدود کننده راه خروجش را از کشور بسته اما او شاید نخستین ورزشکاری است که آن را با صدای بلند اعلام کرده: «من از طریق انجمن حقوق زنان پیگیر این موضوع خواهم بود. من برای تفریح خارج از ایران نمی روم. هدفم اعتلای پرچم و کشورم است. مگر بعد از  نایب قهرمانی در داخل سالن گوانجو چه چیزی عاید ما شد؟ همان طور که پسرها مشکل سربازی دارند و راه حلی برایش پیدا می شود، باید کاری هم برای بانوان صورت بگیرد. مگر چه فرقی بین ماست؟ من زن و مادر هستم و از حقم در این دو مقوله نمی گذرم.»

او این خبر این را در اینستاگرامش نیز منتشر کرده و کاربران زیادی به این اتفاق واکنش نشان داده‌اند.

بر اساس قوانین صدور گذرنامه در ایران، زنان زیادی هر روز با مخالفت همسران شان با خروج آنها از کشور مواجه می‌شوند. حتی اگر زنی خارج از کشور زندگی کند و در سفر به ایران گذرنامه‌اش باطل شود، بدون حضور شوهر امکان تمدید گذرنامه و خروج از کشور را نخواهد داشت. تغییر قانون و مخالفت با آن در واقع اصلی‌ترین مطالبه زنان ایرانی در این زمینه می‌تواند باشد که برای رسیدن به آن نیاز به گسترش بحث‌های حقوقی و قانونی به سطح جامعه و انعکاس مخالفت زنان ایرانی با این قوانین نابرابر در رسانه‌هاست.

اما همزمان فعالان حقوق زنان پیشنهاد می‌کنند که تا زمان تغییر بنیادین قانون، استفاده از شروط ضمن عقد که به زن وکالت بلاعزل می‌دهد تا از طرف مرد تمام کارهای لازم برای گرفتن پاسپورت و خروج از کشور را انجام بدهد، می‌تواند یک راه حل عملی برای بی‌اثر کردن این قانون باشد.

زنان برای استفاده از این روش می‌توانند به دفاتر اسناد رسمی بروند و برای تنظیم حق خروج از کشور وکالتی برای انجام کلیه اقدامات لازم برای دریافت گذرنامه جدید یا المثنی یا تمدید گذرنامه  بگیرند که نام ادارات و کارهایی که باید انجام شود، به تفصیل در سند قید شده باشد. به علاوه، در این  سند باید رضایت کامل و بدون قید و شرط زوج مبنی بر خروج از کشور زن با قید این موضوع که حق عدول از این رضایت را هم از خود سلب و ساقط کرده، اعلام شده باشد.

در همان حال که جامعه مجازی ایرانیان این خبر را به طور گسترده منتشر کرده اما نگاهی به اظهارنظر ایرانیان به این خبر نشان می‌دهد که افکار عمومی به ویژه مردان همچنان پذیرای این نوع قوانین است. بسیاری نوشته‌اند که محروم کردن زن از  سفر به خارج حق مرد است یا نباید رفتار این مرد را به عموم مردان ایرانی تعمیم داد. کاربری زن، فوتبالیست محروم شده را متهم به بی‌اخلاقی دانسته و نوشته است: «اینایی که اومدن اینجا مدافع حقوق زن‌ها شدن خودشون اینقدر سطح درکشون پایینه که به خودشون اجازه می‌دن ندونسته راجع به این موضوع قضاوت کنن. عزیز من این همه زن تو کشور میرن این کشور و اون کشور حالا چون این یه مورد یه ادم خاصه و تریبون داره باید تعمیمش بدی به همه؟ یاد بگیر راجع به موضوعی که همه جوانبشو نمی‌دونی نظر ندی چه برسه به قضاوت کردن. شاید شوهرش دلیل ۱۰۰ درصد منطقی و قانع کننده‌ای داشته. همه زن‌های مملکت ما که پاک و معصوم نیستن. شاید تو این سفرهای خارجی شوهرش چیزی از خانومش دیده که صلاح دونسته نره خارج. کاشکی خودتونو جای فرد می‌ذاشتید و اگه هنوز سر حرفتون هستی ارزوم اینه چنین زنی گیرتون بیاد عکس العمل خودتونم ببینیم.»

کاربری هم با شرعی خواندن این قانون نوشته است: «حتما علتی داشته که شرع اجازه زن رو کامل به مرد داده فقط قانون ما نیست که این اجازه رو به مرد می‌ده بلکه دین هم این اجازه رو داده، در ضمن اگر قانونی هم تصویب شه که زن بتونه بدون اجازه شوهر بره اون موقع برا زن خیلی بده چون دیگه کلاهشون می ره تو هم و مرد نمی تونه تحمل کنه.»

در نمونه دیگری از این اظهارنظرها کاربری نوشته: «وقتی کسی ازدواج می‌کنه میدونه شوهرش چه اختیاراتی داره این دیگه تو این زمونه کوچک ترین اختیاریه که مرد می‌تونه داشته باشه. سر این چیزا باید همون اول ازدواج به توافق می‌رسید با شوهرش» یا مردی گفته: «اگر حقیقت روزگار رو بخوای زن باید در تمام کارها با شوهر مشورت ولی حرف آخر رو مرد می‌زنه و باید مطیع آن باشد. یه مثال هست که می‌گه: هر کس که نان دهد فرمان دهد.»

قوانین دست و پاگیر و محروم کننده برای زنان ایرانی کم نیستند اما بسیاری از زنان در عمل اهمیت مخالفت با این قوانین را درک نمی‌کنند چرا که گمان می‌کنند این شرایط را می‌توان با ریش‌سفیدی یا روش‌های عاطفی به شکل فردی تغییر داد. برخی نیز قائل به بی‌اهمیتی این موضوع در میان مسائل متعدد زنان ایرانی هستند و این مطالبات را ثانویه می‌دانند.

بلند شدن صدای اعتراض یک زن بار دیگر توجه‌ها را به این موضوع جلب کرده است و این امید وجود دارد که اگر بار دیگر فعالان زنان اعتراض گسترده‌ای به این موضوع نشان دهند، این قانون هم مانند لایحه صدور گذرنامه برای زنان مجرد تغییر کند.