هفته ملی سلامت زنان در ایران هرسال مهرماه برگزار می‌شود. امسال هم از ۲۴ تا ۳۰ مهرماه را تابع سیاست‌های ابلاغی سلامت و جمعیت و با تاکید بر سیاست‌های کلی خانواده که از سوی رهبر جمهوری اسلامی ابلاغ شده، هفته «سلامت زنان، خانواده سالم، جامعه پویا» نامیده‌اند.
زنان در ایران اما تابع سیاست‌های غلط، قوانین ناکارا و فرهنگ تبعیض‌آمیز در معرض مشکلات سلامتی هستند. تصویب طرح‌هایی برای افزایش باروری زنان، نبودن سیاست‌های حمایتی از زنان در محیط‌های کاری، نبود قوانین بازدارنده خشونت خانگی و فقدان سیاست‌های جامع برای آموزش مسایل مرتبط با سلامت، غربالگری و درمان زنان، بخشی از مشکلات حوزه سلامت است و وزارت بهداشت ایران و نهادهای مرتبط، به ابعاد فرهنگی کم توجه‌اند.
کمبود ویتامین، بیماری‌های قلبی و سرطان در کمین زنان
آمارهای سال ۹۳ در مورد وضعیت تغذیه‌ای زنان نشان می‌دهد ۱۴ درصد زنان باردار ایرانی دچار کم‌خونی، ۱۴.۳ درصد دچار کمبود آهن، ۲۸ درصد دچار کمبود روی، ۵۸.۳ درصد دچار کمبود ویتامین «دی»و ۱۴.۱ درصد دچار کمبود ویتامین آ هستند.
۵.۶ درصد زنان و مردان میانسال نیز به کمبود آهن، ۱۰.۳ درصد به کم‌خونی و ۵۹.۱ درصد به کمبود ویتامین «دی» دچار هستند.
بخشی از مشکلات مربوط به کمبود ویتامین‌ها در زنان ایرانی مربوط به شیوه غلط تغذیه و نابرابری در تقسیم غذا به ویژه در مناطق سنتی‌تر است که به عنوان مثال غذاهایی مانند گوشت را به مردان می‌دهند، و بخشی به خاطر سبک زندگی است. کمبود ویتامین «دی» در رابطه مستقیمی با پوشش زنان و حجاب اجباری و محرومیت از بودن در فضاهایی ببرونی دارد.
معاون بهداشت وزارت بهداشت، سال گذشته بیماری کم‌خونی و کمبود ویتامین «دی» در زنان را هشدارآمیزعنوان کرده و گفته بود: «متأسفانه در ۱۰ سال گذشته کمبود ویتامین «دی» در زنان ۱۰ برابر افزایش یافته است. کمبود این نوع ویتامین منجر به بروز راشیتیسم، پوکی استخوان، اضافه وزن، دیابت، فشارخون، افسردگی، مشکلات عصبی و ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شود.»
در همین زمینه: سلامت زنان، در تضاد با سیاست‌های بیمار
در کشوری مثل ایران که در آن حدود ۳۰۰ روز در سال آفتاب وجود دارد، کمبود ویتامین «دی» در زنان، نشان از سیاست‌های نادرست و تبعیض‌آمیز در حوزه سلامت زنان را دارد.
حجاب و پوشش اجباری، جدا از دخالت در حریم شخصی زنان و مشکلات عدیده روحی و روانی، عامل بروز بیماری‌های جسمی مختلف هم هست. پوشش اجباری که مانعی برای رسیدن نور آفتاب به بدن می‌شود باعث مشکلات استخوانی، عضلانی، قلبی، عروقی و انواع سرطان می‌شود.
بر اساس طرحی در وزارت بهداشت ایران، ویتامین «دی» به طور رایگان در اختیار زنان ۳۰ سال به بالا گذاشته می‌شود تا از آن یک‌بار در ماه استفاده کنند. در این طرح اما به عوامل فرهنگی و محدودیت‌های زنان برای حضور در فضاهای باز و جذب ویتامین «دی» هم اشاره‌ای نشده است.
مطهره علامه، رییس اداره میانسالان وزارت بهداشت و مجری برنامه سلامت بانوان، سال گذشته، مهم‌ترین علل مرگ زنان در میانسالی را بیماری‌های قلبی و عروقی معرفی کرده و دومین عامل مرگ زنان را سرطان دانسته بود. همچنین به گفته علامه، ۷۸ درصد از علل مرگ زنان ۳۰ تا۷۰ سال مربوط به چهارگروه اصلی بیماری‌های غیرواگیر قلبی عروقی، سرطان، دیابت و بیماری‌های تنفسی است. به گفته این مقام مسئول، عوامل خطر این بیماری‌ها اضافه وزن، چاقی، چاقی شکمی، کم‌تحرکی، تغذیه نامطلوب، استعمال سیگار و دخانیات، فشار خون بالا، دیابت و مواردی از این قبیل است.
ورازت بهداشت ایران اعلام کرده که می‌خواهد از این عوامل خطر کم کند اما مشکلات فرهنگی اجتماعی و سبک زندگی هم بر خطر این بیماری‌ها می‌افزاید که در برنامه‌های وزارت بهداشت به آنها توجهی نشده است؛ طرح تحول سلامت زنان و کم‌توجهی به نقش عوامل فرهنگی
بسیاری از مشکلات جسمی زنان هم ناشی از بی‌تحرکی است. بی‌تحریک ناشی از دسترسی نداشتن به امکانات ورزشی، نبودن فرهنگ ورزش در زنان و ممنوعیت انجام برخی از ورزش‌ها در مکان‌های عمومی، سلامت زنان ایرانی را به خطر می‌اندازد.
به عنوان مثال زنان ایرانی برای دوچرخه سواری یا دویدن در خیابان‌ها و فضاهای باز دچار مشکلات قانونی یا فرهنگی هستند و اخیرا، فتوای رسمی رهبر جمهوری اسلامی درباره جایز نبودن دوچرخه سواری زنان در خیابان‌ها هم منتشر شده است.
دختران ایرانی کمترین امکان ورزش را در مدارس دارند. رعایت حجاب در مدارس، یا محصور بودن در میان دیوارهای بلند و کلاس‌های تاریک، آنها را از دسترسی به نور آفتاب هم محروم می‌کند.
آموزش و سلامت زنان
آموزش در ایران تابع ذهنیت مردسالار و تابوهای جنسی، جنسیتی و اجتماعی حاکم بر حکومت و جامعه است. نه تنها آموزش‌های عمومی بلکه تولید محتوای تخصصی در زمینه بیماری‌های زنان و به خصوص مسائل مرتبط با پیشگیری از بیماری‌ها دچار این تابوهاست. در مجلات تخصصی پزشکی و بهداشتی به مقوله‌های مسائل جنسی، بیماری‌های دستگاه تناسلی، بیماری‌های پستان و راه‌های پیشگیری از آنها کمتر پرداخته می‌شود.
آموزش‌های مربوط به سلامت زنان از جمله مسائل جنسی، بهداشت روانی، بیماری‌های زنان و مسائل باروری محدود به آموزش های غیررسمی درون خانواده یا دوستان است که احتمال نقض و وجود اطلاعات نادرست درآنها بسیار است. تابو بودن مسائل جنسی، بیماری‌های دستگاه تناسلی، مسائل مربوط به پیشگیری از بارداری و وسایل مربوط به آن حتی نام بردن از بخش‌هایی از بدن انسان مثل پستان یا واژن، تولید محصولات آموزشی نوشتاری و دیداری را با مشکلات قانونی و سانسورهای بی‌مورد بسیاری روبه‌رو کرده است.
این خلاء باعث می‌شود که امکان پیشگیری یا تشخیص به موقع بیماری‌های مختلف زنان کاهش یابد و روند درمان هم دشوارتر شود. به عنوان مثال تشخیص و درمان سرطان‌های پستان و گردن رحم که دو بیماری شایع ویژه زنان هستند و در بسیاری از موارد از طریق انجام تست‌های غربالگری و تشخیص به موقع، قابل پیشگیری و درمان هستند، در ایران به دلیل وجود انواع تابوها به تاخیر می‌افتد: سلامت زنان ایرانی و چالش‌های پیش رو
اشتغال و سلامت زنان
آمار اشتغال زنان ایرانی چیزی حدود ۲۰ درصد است. در حالی که دهه‌های اخیر گروهی از زنان برای استقلال اقتصادی یا کمک به تأمین معاش خانواده، مشغول کار در بیرون از منزل شده‌اند، کار خانگی و نگهداری از فرزندان همچنان وظیفه زنان است. فشار کار بیرون و کار خانه تهدیدی برای سلامتی زنان است. زنان سرپرست خانواده که به تنهایی وظیفه تأمین معاش خانواده، تربیت فرزندان و انجام امور روزمره منزل را به عهده دارند هم فشار جسمی مضاعفی را تحمل می‌کنند و هم روان آنها در معرض آسیب بیشتر است.
در محیط‌های کاری هم شرایط بهداشتی برای اشتغال زنان وجود ندارد. نرگس السادات شمس‌حسینی، رییس اداره طب کار مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درباره مشکلات جسمی زنان ایرانی در محیط کار گفته: «در زنان کارمند، فقر حرکتی جزو مشکلات عدیده است، اما این مسأله، مشکل اصلی کارگران نیست و اختلالات اسکلتی- عضلانی ناشی از ارگونومی محل کار، شاید یکی از مشکلات‌شان باشد. زنان ممکن است در دوران بارداری و پس از آن حساسیت‌های‌شان نسبت به مخاطرات محیط کار بیشتر باشد و حتی روی جنین و نوزاد هم تأثیر بگذارد.»
به گفته این مقام مسوول، در کارمندان نیز شایع‌ترین مشکل کمردرد است که دلیل آن مربوط به مشکلات ارگونومیکی محل کار، طرز قرار گرفتن کامپیوتر، نوع صندلی و میزی که استفاده می‌کنند و نحوه قرار گرفتن وسایل کنار میز کار است که بر زنان و مردان تأثیر می‌گذارد، اما زنان بیشتر تأثیر می‌گیرند؛ زیرا محیط‌های کاری از نظر ارگونومیکی متناسب با شرایط مردان طراحی می‌شوند.
او گفته که این وزارتخانه تلاش می‌کند در معاینات دوره‌ای خود جنسیت افراد را مدنظر قرار دهد و در معاینات دوره‌ای و بدو استخدام، نسبت به شغلی که فرد می‌خواهد به‌عهده بگیرد، به مسأله جنسیت فرد توجه شود و گاه معاینات ویژه و خاص برای زنان در نظر گرفته شود: «مثلاً به افراد باردار شاغل در محیط‌های کاری مخاطره‌آمیز، توجه خاصی شود تا مشکلات دوران بارداری و نوزادی را به حداقل برسانند.»
سلامت روانی زنان در محیط‌های کاری تحت تاثیر عوامل مختلفی مثل نابراری و تبعیض یا خشونت و فشار کار نابرابر قرار می‌گیرد. همچنین آزار جنسی در محیط‌های کاری هم روان آنها را تحث تاثیر قرار می‌دهد. با این حال، پرداختن به این موضوع سخت و با مشکلات همراه است که کار مشترک مرکز سلامت محیط و کار و دفتر سلامت روان به حساب می‌آید اما اما به دلیل «پاره‌ای ملاحظات»، برنامه خاصی در این حوزه وجود ندارد.
بهداشت زنان سالمند، مسائل مرتبط با یائسگی، بهداشت روانی زنان و حتی خشونت‌های خانگی نیز در حوزه مشکلات سلامت زنان قرار می‌گیرند که باید در هنگام برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های حوزه بهداشت و سلامت مورد توجه قرار گیرند؛ اما کم توجهی به ابعاد قانونی و فرهنگی موضوع سلامت، زنان ایرانی را در معرض انواع مشکلات مربوط به سلامت قرار داده است.