بیژن روحانی- پروژه‌ی ساختن پلی جدید در استانبول باعث نگرانی حافظان میراث جهانی این شهر شده زیرا به گفته‌ی منتقدان، طرح این پل با بافت و منظر تاریخی این بندر در تضاد است. این پل کابلی که به منظور کاهش بار ترافیک استانبول قرار است بر فراز گذرگاه آبی «شاخ طلایی» ساخته شود در طرح خود دارای دو برج مرتفع و نورانی به ارتفاع ۵۵ متر خواهد بود که باعث یادآوری نام این گذرگاه آبی می‌شود.
شاخ طلایی که در ترکی به آن هالیچ (خلیج) گفته می‌شود، شاخه‌ای است از تنگه‌ی بسفر که شهر استانبول را به دو بخش تقسیم می‌کند و بندرگاهی را شکل می‌دهد که در طول هزاره‌ها محل لنگر انداختن قایق‌ها و کشتی‌های یونانی، رمی، بیزانسی و عثمانی بوده است.
طرح ساختن این پل جدید در سال ۲۰۰۵ به تصویب رسیده است، اما تعداد زیادی از معماران و استادان دانشگاه می‌گویند این پل به خط آسمان و منظر تاریخی این بخش از شهر که شامل مناطقی تاریخی مانند مسجد سلیمانیه است، آسیب می‌رساند. منتقدان به خصوص با ساختن آن دو برج ۵۵ متری مخالفت کرده‌اند.
کمال کفادار، استاد سرشناس تاریخ عثمانی در دانشگاه هاروارد به روزنامه‌ی «حریت» چاپ ترکیه گفته است که طراحی و ساخت مناطقی تاریخی مانند مسجد سلیمانیه و نواحی اطراف آن، حدود ۱۵۰ سال طول کشیده و نتیجه‌ی یک طرح معمارانه خوب اندیشیده شده است ولی این پل جدید با آن هیچگونه انطباق و هماهنگی ندارد.
این استاد دانشگاه هاروارد سال گذشته نیز در جریان یک ضیافت رسمی به عبدالله گل، رئیس جمهور ترکیه گفته بود این پل که آخرین ایستگاه متروی استانبول در محله‌ی شیشحانه (Şişhane) را به منطقه‌ی سلیمانیه وصل می‌کند نیاز به بازنگری و تجدید نظر دارد تا از آسیب زدن به بافت تاریخی استانبول جلوگیری شود.
منتقدان این طرح جدید اما فقط به استادان دانشگاه ختم نمی‌شوند. اعضای کمیته‌ی میراث جهانی یونسکو نیز به شدت با ساخته شدن این پل مخالفند. آنها در ماه جولای گذشته و در جریان برگزاری آخرین نشست کمیته‌ی میراث جهانی یونسکو به مقامات ترکیه و به ویژه شهر استانبول هشدار دادند که ساختن پل با طرح فعلی سبب می‌شود شهر تاریخی استانبول در فهرست میراث در خطر سازمان یونسکو جای گیرد.
بخش تاریخی شهر استانبول از سال ۱۹۸۵ در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو ثبت شده است. سازمان یونسکو در خصوص اهمیت این شهر میگوید: «شهر استانبول با موقعیت خاص استراتژیک خود در شبه جزیره‌ی بسفر که میان آناتولی، بالکان، دریای سیاه و دریای مدیترانه واقع شده همواره از دوهزار سال پیش تاکنون با رویدادهای مهم سیاسی، مذهبی و هنری پیوند داشته است. شاهکارهای تاریخی آن شامل هیپودروم (یا میدان اسب‌دوانی) امپراتور کنستانتین، بنای سده‌ی ششمی ایاصوفیا و مسجد سده‌ی شانزدهمی سلیمانیه است. همه‌ی این مناطق اکنون در معرض خطرات ناشی از فشار جمعیت، آلودگی‌های صنعتی و توسعه‌ی مهار نشده‌ی شهری قرار دارد.»
به تازگی فرانچسکو باندارین، رئیس مرکز میراث جهانی سازمان یونسکو اعلام کرده است که به اعتقاد اعضای این مرکز، این پل معلق کابلی می‌تواند تاثیر غیر قابل جبرانی بر ارزش‌های برجسته‌ی جهانی استانبول برجای بگذارد.
سه پل دیگر که در گذشته برفراز گذرگاه آبی «شاخ طلایی» ساخته شده‌اند، بدون ساختن برج‌هایی بلند برفراز خود توانستند تا حدی از عهده‌ی هماهنگ شدن با منظر تاریخی شهر برآیند. اکنون بسیاری از معماران در استانبول خواستار این شده‌اند که پل جدید حداقل آن برج‌ها را از طرح خود حذف کند.
کورهان گوموش از معماران ترک، به روزنامه‌ی «حریت» گفته است: «مقامات رسمی دوست دارند از همه‌چیز یک تفسیر استعاری به دست دهند، اما ما نمی‌توانیم فقط به این خاطر که اسم آن آب‌راه، شاخ طلایی است، دو برج بلند به نشانه‌ی شاخ روی پل بکاریم و در عوض منظر تاریخی را مخدوش کنیم.»
اما پاسخ معمار و طراح این پروژه‌ی جنجال برانگیز به منتقدان سرسختش در استانبول، هاروارد و دفتر میراث جهانی یونسکو متفاوت است.
هاکان کیران در این خصوص گفته است مطابق تحقیقات فراوانی که او به همراه متخصصان خارجی انجام داده است، ساختن پل تاثیری بر منظر تاریخی استانبول نخواهد گذشت.
او میگوید در طرح اولیه قرار بود برجی به ارتفاع هشتاد و دو متر ساخته شود، اما پس از هشدارهای یونسکو اکنون او این برج‌ها را به ۵۵ متر کاهش داده است.
به اعتقاد او این انتقادها اغراق آمیز است.
در دیدگاه برخی دیگر از معماران، مشکل اصلی طراحی پل نیست، بلکه در اصل فرآیند غیر شفاف این طراحی است: چرا روند چنین پروژه‌ی مهمی در شهر تاریخی استانبول در اختیار افکار عمومی گذاشته نشده است؟ چرا چنین نقطه‌ای برای احداث پل انتخاب شده است؟ اصلاً سرپرست طراحی این پروژه چگونه به این سمت انتخاب شده است؟
با این حال ساختن این پل جدید تنها یکی از تهدیدات موجود علیه استانبول است. کمیته‌ی میراث جهانی سازمان یونسکو اکنون به مسئولان شهر استانبول تا پایان ماه فوریه وقت داده است که طرحی را برای حفاظت از میراث فرهنگی این شهر تاریخی آماده کنند تا بتواند جوابگوی تهدیدات فراوان آن باشد.
یونسکو به صراحت اعلام کرده است اگر این برنامه جدی مطابق انتظارات آنها نباشد، آنگاه شهر باستانی استانبول در فهرست میراث در خطر جهان قرار می‌گیرد.
نام مصطلح این گذرگاه در فارسی “شاخ زرین ” است.
با احترام
کاربر مهمان / 05 March 2011