نشست سران سازمان همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای – اکو- در غیاب افغانستان برگزار شد. روابط اقتصادی و سیاسی میان اعضای این سازمان اندک و به گفته یک کارشناس منطقه‌ای، «تشریفاتی» است.

از عمر فعالیت دوباره سازمان همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای بیش از سه دهه می‌گذرد. این سازمان که سال ۱۹۸۵ و پس از انحلال سازمان همکاری نظامی ایران، ترکیه و پاکستان تاسیس شد، در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با پیوستن کشورهای تازه استقلال یافته آسیای میانه گسترش یافت.

به رغم افزایش تعداد اعضای این سازمان که هدف اصلی‌ش گسترش روابط اقتصادی، تجاری و سیاسی میان کشورهای منطقه برای دست‌یابی به «توسعه و صلح منطقه‌ای» است، اتفاق خاصی رخ نداده و از زمان تأسیس تا کنون اختلاف میان کشورهای عضو مدام افزایش یافته است.

سران دولت افغانستان، پیش از برگزاری نشست سیزدهم که در اسلام آباد پاکستان برگزار شد، به دلیل اختلاف با پاکستان، این نشست را تحریم کردند.

تنش میان افغانستان و پاکستان یک‌روز قبل از نشست سران اکو به دلیل پرواز بالگرد نظامی پاکستان بر فراز برخی از مناطق شهرستان های مرزی افغانستان افزایش یافت.

چند روز پیش از آن نیز تنش کلامی میان ایران و ترکیه شدت گرفت. پیش از آن هم اختلاف نظر تهران و ترکمنستان بر سر قیمت گاز وارداتی ایران از ترکمنستان روابط دو طرف را تنش‌آلود کرد.

روابط دیگر اعضای این سازمان همکاری منطقه‌ای که در بیانیه پایانی آخرین نشست خود بر «توسعه روابط سیاسی و اقتصادی» دولت‌های منطقه تاکید کرده، در یک‌سال گذشته تنش‌های مقطعی را تجربه کرده است. اختلاف نظر ترکمنستان، تاجیکستان و افغانستان بر سر راه‌آهن منطقه‌ای و یا نحوه مقابله با گروه‌های تندرو در سال گذشته میلادی به تنش کلامی میان سران و مقامات سیاسی این سه کشور دامن زد.

رسانه‌های بین‌المللی به نشست اکو در پاکستان توجه چندانی نداشتند. کارشناسان اکو را یک سازمان منطقه‌ای جدی، که وزنی در معادلات سیاسی و اقتصادی داشته باشد، ارزیابی نمی‌کنند. سعدی یوسفی، کارشناس مسائل منطقه‌ای در تاجیکستان، اکو را یک سازمان تشریفاتی و ناتوان دانسته که به دلیل تضاد منافع اعضا نتوانسته است نقشی در همگرایی و همکاری‌های منطقه‌ای داشته باشد. به گفته او حضور ایران، پاکستان و ترکیه در سه جبهه مختلف جهانی و همچنین وابستگی کشورهای آسیای میانه به روسیه مانع از تاثیرگذاری این سازمان شده است.

سهم اکو ار تجارت جهانی؛ فقط سه درصد

سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو ۱۰ عضو دارد. هفت عضو این سازمان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به سازمان پیوسته و ایران، ترکیه و پاکستان پس از انحلال سازمان همکاری عمران منطقه‌ای همزمان با استقرار جمهوری اسلامی بنیانگذاران آن به شمار می‌روند.

اکو پیش از این بر کاهش تعرفه و موانع تجاری میان کشورهای عضو تاکید کرده بود، اما روابط تجاری و اقتصادی کشورهای منطقه نشان می‌دهد که این سازمان در دست‌یابی به آنچه که توسعه همکاری‌های منطقه‌ای اعلام کرده، ناکام مانده است.

بر اساس گزارش سال ۲۰۱۵ اکو، قرقیزستان در میان ۱۰ عضو این سازمان دارای بالاترین رتبه شاخص تولید ناخالص است. اما جایگاه این کشور در رتبه بندی جهانی ۴۸ است و پس از آن ترکیه (۶۲)، آذربایجان (۶۴)، ایران (۶۷) و ترکمنستان (۷۰) قرار دارند. دیگر اعضای اوپک پائین‌تر از رتبه ۱۲۰ قرار دارند.

در میان کشورهای عضو اکو، ایران و آذربایجان، ترکمنستان اقتصاد نفتی دارند، قزاقستان و قرقیزستان نیز وابستگی زیادی به منابع طبیعی و به ویژه نفت و گاز دارند. در مقابل پاکستان، ترکیه و افغانستان مصرف کننده انرژی به شمار می‌روند. بیشترین سهم را در تجارت و مبادلات منطقه‌ای میان کشورهای منطقه نفت و گاز دارد.

سهم بخش صنعت در اقتصاد کشورهای عضو اکو کمتر از ۳۰ درصد است. آذربایجان و ترکمنستان با ۶۲ و ۴۸ درصد تولید صنعتی، صنعتی‌ترین کشورهای عضو به شمار می‌آیند. سهم خدمات در اقتصاد کشورهای منطقه بیشتر از ۵۰ درصد است.

برخورداری از منابع طبیعی و وضعیت منطقه سبب شده است که به‌رغم برخورداری این کشورها از جمعیت جوان، شاخص مشارکت اقتصادی در ۹ کشور از ده عضو پائین‌تر از ۵۰ درصد باشد. نرخ بیکاری نیز تنها در سه کشور عضو اکو پائین‌تر از ۷ درصد اعلام شده است.

کاهش قیمت نفت طی سال‌های گذشته روند اقتصادی ایران، آذربایجان و ترکمنستان را مختل کرده است. همچنین ترکیه نیز به دلیل افزایش تنش‌های داخلی و خارجی برآمده از سیاست‌های حزب عدالت و توسعه پس از حدود یک دهه با کاهش رشد اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری روبرو شده است.

اگرچه اعضای اکو رابطه تجاری گسترده‌ای با یکدیگر ندارند، اما ترکیه در دوران حکومت حزب عدالت و توسعه که به دنبال احیای نئوعثمانی است، توانسته نفوذ اقتصادی خود در کشورهای عضو را گسترش دهد. میزان سرمایه‌گذاری ترکیه در آذربایجان، ترکمنستان و افغانستان چشمگیر است.

ترکیه به تنهایی حدود نیمی از تجارت خارجی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی را در اختیار دارد. سهم اکو از تجارت بین‌المللی حدود سه درصد برآورد شده است که نشان دهنده ناتوانی این سازمان در دست‌یابی به اهداف از پیش اعلام شده است.