موسیقی جنگ

کلاله پارسا – هفته گذشته یادآور روزهای پرالتهاب آغاز جنگ ایران و عراق بود. جنگی که در طول هشت سال تأثیرات مخرب و جبران‌ناپذیری را برای بسیاری از ایرانیان به همراه داشت. با گذشت ۳۱ سال از این واقعه، هنوز یاد و خاطره این روز‌ها برای ایرانیان زنده است، به ویژه برای کسانی که از نزدیک جنگ را چه در جبهه‌ها و چه در شهرهایی که مورد حمله قرار گرفتند تجربه کردند.

شاید برای شما پیش آمده که با شنیدن یک ترانه و یا یک قطعه موسیقی که متعلق به دوران جنگ بوده، آن روز‌ها و خاطراتی برایتان تداعی شده باشد. بسیاری از هنرمندان ایرانی در سبک‌های مختلف موسیقی، متأثر از جنگ آثاری خلق کردند که معمولاً به عنوان موسیقی جنگ از آن‌ها یاد می‌شود.
در میان‌پرده موسیقی این هفته، در رادیو زمانه ضمن مرور چند اثر متعلق به این دوران، به چگونگی شکل‌گیری و معرفی خالقان این آثار می‌پردازم: 

نخستین بار یک جوان گمنام خوزستانی در حضور آیت الله خمینی نوحه‌ای اجرا کرد، او صادق آهنگران نام داشت و بعد‌ها به یکی از معروف‌ترین و تأثیرگذار‌ترین نوحه‌خوان‌های دوران جنگ تبدیل شد. نکته‌ای که نوحه‌های آهنگران را از نوحه‌‌خوانی‌های دیگر متمایز می‌کرد، شیوه اجرای او بود که همین شیوه باعش می‌شد حالتی حماسی و برانگیزاننده داشته باشد و جوان‌ها را به شرکت در جنگ تشویق کند. 

چهره‌های شاخص موسیقی جنگ از نوع یاد شده، نخست صادق آهنگران و بعد غلام کویتی‌پور هستند که در طول جنگ با ابداع و الگو برداری از آهنگ‌های محلی، کوره موسیقی جنگ را گرم نگه می‌داشتند. آهنگران بیشتر از ملودی‌های دزفول، شوشتر، بختیاری و دیگر نواحی جنوبی ایران بهره می‌گرفت و کویتی‌پور به نغمه‌های منطقه بوشهر توجه داشت. 
 

“کجائید ای شهیدان خدایی” با صدای شهرام ناظری

سراینده اشعار مورد استفاده آهنگران فردی به نام معلمی از دزفول بود که طبیعتاً با ملودی‌های محلی خوزستان آشنایی داشت. موسیقی‌یی که این دو نفر ارایه می‌دادند، هیچ ساز و برگی نداشت و در هر اجرا با کمک مخاطبان و بهره‌گیری حداکثر از توان آن‌ها، قدرت ایجاد فضای مؤثر موسیقیایی را به دست می‌آوردند.
 

مخاطبان دو نقش مهم و کلیدی را ایفا می‌کردند. نخست همخوانی با خواننده، که مانند گروه کر عمل می‌کردند و دوم سینه‌زنی که علاوه بر حفظ سرضرب نوحه، به واسطه صدای ویژه خود رنگ‌آمیزی خاصی هم به کل صدای مجموعه می‌داد.
 

از دیگر هنرمندان و استادان موسیقی ایران که در پدید آوردن موسیقی جنگ نقش مهمی را ایفا کردند، می‌توانیم از ناظری، حسین علیزاده و محمدرضا لطفی نام ببریم. قطه “نینوا” اثر حسین علیزاده متعلق به این دوران است و سرود “کجایید ‌ای شهیدان خدایی” که توسط شهرام ناظری اجرا شد، از آثار محمدرضا لطفی است. او همچنین قطعه “برخیز که دشمن به دیار آمده امروز” را بر روی غزلی از آقای کاشانی ساخت و این قطعه با صدای شهرام ناظری اجرا شد. پاره‌ای از ماندنی‌ترین ترانه‌های جنگ را می‌توانید از طریق فایل صوتی بشنوید. 
 

در همین زمینه:

::”میان پرده موسیقی” در رادیو زمانه::