محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در گفتوگویی تفصیلی از چگونگی پیشرفت اقدامات اروپا برای حفظ برجام سخن گفت و همچون حسن روحانی این اقدامات را ستود اما آن‌ها را ناکافی دانست. او دعوت ترامپ به گفتوگوی بدون پیش‌شرط را اقدامی تبلیغاتی و غیرقابل اعتماد خواند و دلیل وضعیت بد اقتصادی ایران در ماه‌های اخیر را هم به جنگ روانی آمریکا نسبت داد. ظریف از احتمال مذاکرات پنهانی با آمریکا اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت ایران خواهان ثبات در منطقه و ایجاد رابطه به عربستان سعودی است.
دو روز پیش، حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی دریک گفت وگوی تلویزیونی گفته بود اروپا برای حفظ توافق هسته‌ای (برجام) به لحاظ سیاسی «سنگ تمام» گذاشته است. اکنون محمدجواد ظریف، وزیر خارجه او نیز در مصاحبه با «ایران دیلی» از تلاش‌های اروپا برای حفظ برجام خبر داده و گفته است که اروپایی‌ها «اقدامات خوبی برای حفظ برجام داشته‌اند» اما «انتظار اقدامات بیشتر داریم».
ظریف گفت در سفر خود به سنگاپور برای شرکت در پنجاه‌ویکمین اجلاس اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‌آن) «به این نتیجه رسیدم که اروپایی‌ها نه تنها در داخل اتحادیه اروپا برای حفظ برجام کار می‌کنند بلکه خارج از اتحادیه هم کارهای گسترده‌ای انجام داده‌اند».
به‌گفته ظریف «اروپایی‌ها جداگانه و تک به تک با کشورها صحبت کرده‌اند که خرید نفت‌شان را از ایران افزایش دهند یا از برخی کشورهایی که تاکنون خریدار نفت ایران نبوده‌اند، خواسته‌اند از ایران نفت بخرند، همچنین از کشورها خواسته‌اند تا از الگوی مشابه فعال‌سازی حساب‌های بانک مرکزی ایران در بانک‌های مرکزی اعضای اتحادیه اروپا که خود اتحادیه در حال عملیاتی کردن آن است، استفاده کنند».
او همچنین به ورود پنج فروند هواپیمای ای‌تی‌آر به ایران اشاره کرد که به‌گفته او «نتیجه تلاش دولت‌های اروپایی و فشار آن‌ها به آمریکا بود».
وزارت راه و ترابری ایران یکشنبه ۱۴ مرداد از ورود پنج هواپیمای سفارشی به شرکت ایتالیایی ـ فرانسوی ای‌آرتی به ایران خبر داد. «ایران ایر» برای خرید ۲۰ هواپیمای کوتاه‌برد با این شرکت قرارداد بسته که هشت فروند آن تحویل ایران شده بود و با تحویل هواپیماهای جدید، شمار آن‌ها به ۱۳ فروند رسیده است. احتمال تحویل سه فروند هواپیمای دیگر ای‌تی‌آر به شرکت هواپیمایی ایران وجود دارد.
این اقدام یک روز قبل از بازگشت دور اول تحریم‌های آمریکا علیه ایران صورت گرفت. دور اول تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی صبح دوشنبه ۱۵ مرداد/ ۶ اوت از ساعت ۴ بامداد به وقت گرینویچ آغاز شد. بر اساس فرمان اجرایی دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، معامله اسکناس و اسناد مبتنی بر دلار، نقل و انتقال درآمدهای جمهوری اسلامی و خدمات پیام‌رسانی به بانک مرکزی و سایر مؤسسات مالی ایران، همچنین تجارت گرافیت، فلزات خام و آلومینیوم و فولاد و زغال سنگ و صنعت خودروسازی شامل تحریم‌ها می‌شود. تحریم ریال و حساب‌های بانکی جمهوری اسلامی در خارج از ایران و معاملات اوراق ریالی ایران نیز در دستور کار قرار دارند. بسیاری از کشورهای جهان از جمله اتحادیه اروپا، چین و هند با اعمال تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران مخالف‌اند. این کشورها اغلب خریداران نفت ایران‌اند.
ظریف در مصاحبه خود گفته است: «بر اساس مشاهدات‌مان از روندی که در جامعه بین‌الملل جریان دارد و مقاومتی که تمامی کشورها و نه فقط اروپایی‌ها بلکه شرکای نفتی ایران در برابر بازگشت تحریم‌های آمریکا داشتند، معتقدیم می‌توانیم تضمین‌های لازم برای حفظ برجام را به دست آوریم. اروپا در مسیر درستی برای حفظ برجام گام برداشته است اما عملیاتی کردن اقدامات‌شان برای حفظ برجام بیش از زمانی که خودشان هم فکر می‌کردند، زمان‌بر بوده است که باید این را هرچه سریع‌تر اصلاح کنند.»
وزیر خارجه ایران اقدامات لازم اروپایی‌ها در مقابله با تحریم‌های مربوط به فلزات گرانبها یا خودرو را که در دور اول تحریم‌ها اجرایی شده‌اند، مهم دانست.
اتحادیه اروپا بارها تأکید کرده که از شرکت‌های اروپایی که همچنان با ایران همکاری دارند حمایت می‌کند اما ابهامات بسیاری در این میان وجود دارد که موجب شده تا بسیاری از این شرکت‌ها فعالیت‌های خود در ایران را متوقف کنند.
پیش از این، از جمله شرکت‌های توتال فرانسه و خودروسازی پی‌اس‌ای از خروج خود از بازار ایران خبر داده بودند. روز گذشته، سه‌شنبه ۷ اوت / ۱۶ مرداد، شرکت خودروسازی دایملر آلمان هم اعلام کرد که با آغاز تحریم‌های آمریکا، در ایران فعالیتی نخواهد کرد. دایملر در سال ۲۰۱۶ با امضای قراردادی وارد سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت ایران خودرو برای ساخت و توزیع کامیون‌های مرسدس بنز در ایران شد و قصد داشت در تهران دفتر نمایندگی باز کند.
«مشکل مذاکره نیست، بی‌اعتمادی است»
ظریف در بخش دیگری از سخنان خود به پیشنهاد ترامپ برای مذاکره بدون پیش‌شرط با ایران پرداخت و آن را اقدامی تبلیغاتی خواند.
وزیر خارجه ایران با اشاره به مذاکرات قبلی ایران با آمریکا در چارچوب مذاکرات هسته‌ای گفت: «موضوع تابو بودن مذاکره نیست. موضوع این است که چه میزان می‌شود با اطمینان این مذاکره را تا حصول نتیجه پیش برد.»
او با اشاره به سخنان مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا که برای مذاکره با ایران برخلاف ترامپ شرط گذاشته بود، از رویکرد «متناقض» مسئولان دولتی آمریکا در این زمینه صحبت کرد.
این در حالی است که مسئولان حکومتی ایران نیز به‌رغم آن‌که در مجموع مذاکره با آمریکا را رد کردند به پیشنهاد گفت‌وگو از سوی ترامپ واکنش‌های متفاوتی نشان دادند. برخی همچون محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران بلافاصله هرگونه گفتوگویی را رد کردند و برخی دیگر همچون علی‌اکبر ناطق نوری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام خواهان بررسی آن شدند.
ظریف در برابر این سئوال که آیا مطلقاً نباید به گفتوگوی مستقیم ایران و آمریکا اندیشید، چنین پاسخ داد: «در سیاست خارجی باید همه تحولات رصد شود. حتماً همه اظهارات مقامات آمریکایی و نه فقط یک اظهار نظر و همچنین اقدامات آن‌ها رصد می‌شود و براساس منافع ملی تصمیم‌گیری می‌شود.»
«از مذاکرات پنهانی با آمریکا خبر ندارم»
به‌رغم جدال لفظی میان رؤسای جمهور ایران و آمریکا، در روزهای گذشته شایعاتی پیرامون مذاکرات پنهانی ایران و آمریکا در رسانه‌های داخلی و خارجی مطرح شد. برخی از دیدار ظریف با مایک پمپئو در حاشیه نشست آسه‌آن در سنگاپور خبر دادند و برخی از میانجی‌گری عمان در این زمینه.
ظریف مذاکره خود با پمپئو را رد کرد اما گفت: «اگر این مذاکرات هم انجام شده باشد من خبر ندارم ولی بعید می‌دانم که تا این اندازه از موضوع بیگانه باشم. تمام اطلاعاتی که من دارم بر این مبناست که گفتوگویی بین ایران و آمریکا نیست.»
مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی دفتر ریاست جمهوری نیز پیش از این مراوده‌های کنونی ایران و عمان و عمان و آمریکا را موضوعی عادی خوانده و نقش احتمالی میانجی‌گری عمان در این‌باره را تکذیب کرده بود.
«وضعیت اقتصادی کشور نتیجه فشارهای روانی آمریکاست»
محمدجواد ظریف در مصاحبه خود به وضعیت اقتصادی کشور که در ماه‌های اخیر با کاهش بی‌سابقه ارزش پول ملی و افزایش گرانی‌ها و تورم در شرایط دشواری قرار دارد نیز اشاره کرد و چنین شرایطی را نتیجه جنگ روانی آمریکا دانست.
ظریف بدون اشاره به اعتراضات خیابانی اخیر در چندین شهر ایران و بازداشت گروهی از معترضان، گفت: «اتفاقاتی که در عرض چند ماه گذشته افتاده بیش از این‌که عملیاتی و روی زمین باشد، برای ایجاد جنگ روانی بوده است (…) بخش اصلی این فضا در نتیجه جنگ روانی آمریکایی‌ها شکل گرفته است. آن‌ها حتی با طرف‌های تجاری ما از طریق جنگ روانی وارد می‌شوند، به آن‌ها تلفن می‌زنند، فشار می‌آورند و می‌گویند چرا می‌خواهید با ایران رابطه داشته باشید.»
او شاخص‌های اقتصادی کشور را «بسیار بهتر» از وضعی دانست که در بازار حاکم است: «بسیاری از آن‌چه در بازار جریان پیدا کرده به‌خاطر عدم اطمینان به آینده است. این عدم اطمینان به آینده در واقع همان چیزی است که آمریکایی‌ها با ایجاد التهاب به آن دامن می‌زنند.»
«تهدید به بستن تنگه هرمز در چارچوب جنگ روانی بود»
محمدجواد ظریف تهدید حسن روحانی مبنی بر بستن تنگه هرمز در صورت جلوگیری از صادرات نفت ایران را چندان جدی تلقی نکرد و درباره این‌که آیا این موضع‌گیری تنش‌های دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن را خیلی تندتر نکرد، گفت: «نکته‌ای که توسط آقای رئیس جمهوری تأکید شد در واقع هشداری به آمریکایی‌هاست که با جنگ روانی آن‌ها، مقابله روانی می‌کنند.»
حسن روحانی در دیدار ۱۱ تیر با جمعی از ایرانیان ساکن سوئیس تهدید کرد رساندن صادرات نفت ایران به صفر به معنای رساندن صادرات نفت منطقه به صفر است. این تهدید با حمایت هماهنگ مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی و فرماندهان سپاه پاسداران همراه شد. علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با مسئولان وزارت خارجه این تهدید را «سیاست و رویکرد نظام» نامید. قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس نیز گفت که دست روحانی را به خاطر «سخنان حکیمانه ارزشمند و قدرتمندانه» می‌بوسد.
روحانی سپس در سخنانی بی‌سابقه تهدیدهایش را مضاعف کرد و گفت «تنگه های زیادی داریم؛ تنگه هرمز فقط یکی از آنهاست» و «جنگ با ایران مادر همه جنگ‌ها» خواهد بود. این سخنان با واکنش تند ترامپ روبه‌رو شد که خطاب به روحانی توئیت کرد «دیگر هرگز ایالات متحده را تهدید نکن، وگرنه مستوجب عواقبی خواهی شد که در طول تاریخ تاکنون کمتر کسی با آن روبه‌رو شده است.»
ظریف در این‌باره افزود: «اگر آمریکایی‌ها بخواهند این خیال خام و غیرممکن (به صفر رساندن صادرات نفت ایران) را در ذهن‌شان بپرورانند حتماً باید عواقب آن را هم بدانند. نمی‌توانند فکر کنند که ایران نفت صادر نکند و دیگران صادر کنند.»
با این حال ظریف می‌گوید ایران به «حفظ امنیت و ثبات در منطقه» علاقه‌مند است، او می‌گوید: «ثابت کرده‌ایم که در کنار تأمین امنیت منطقه به امنیت تک تک اجزای این منطقه هم پایبند هستیم.»
او همچنین از «اصلاح» روابط ایران با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین حمایت کرد و گفت جمهوری اسلامی حاضر به گفت‌وگوست.
بیشتر بخوانید: