کلاله پارسا – «نمایش تعاملی» شکل نوینی از تئاتر است که با خارج شدن از شکل سنتی تئاتر به ریشه‌های آن برمی‌گردد. این شیوه با «تئاتر محیطی» (Hyperdrama) و «نمایش‌‌درمانی» شباهت‌هایی دارد. اما زیرمجموعه هیچ یک از آن‌ها محسوب نمی‌شود.
به قدری تنوع در این شیوه تئاتری هست که به اندازه گروه‌هایی که تئاتر تعاملی کار می‌کنند، برای این شیوه تعریف وجود دارد. پیرامون «نمایش تعاملی» گفت‌وگویی انجام داده‌ام با فرهاد فروتنیان و نسرین قاسم‌زاده کارگردان، نویسنده و بازیگر. این دو هنرمند همچنین از بنیانگذاران و گردانندگان گروه «اینتراکت» در هلند هستند.
این زوج هنرمند که از سال ۱۹۸۶بعد از مهاجرتشان به هلند گروه «اکت» را پایه‌گذاری کرده بودند، از سال ۲۰۰۲ با نام «اینتراکت» در زمینه تئاتر تعاملی فعالیت می‌کنند. در شروع گفت‌وگو فرهاد فروتنیان «تئاتر تعاملی» را این طور توصیف می‌کند:
فرهاد فروتنیان – تئاتر اینتراکتیو یا به عبارتی تئاتر تعاملی یا تئاتر مشارکتی شکلی از تئاتر است که با حضور تماشاگر فقط قابل انجام است. یعنی تماشاگر به طور مستقیم در تولید و اجرای نمایش سهیم است. این شیوه نمایشی چندین دهه است که در کشورهای اروپایی و در آمریکایی جنوبی در پیش‌زمینه جنبش‌های اصلاحات اجتماعی و همچنین در آمریکای شمالی رواج پیدا کرده.
فرهاد فروتنیان
عملاً می‌توان گفت یک قدم تجربی در تحول نمایش در قرن گذشته بوده. در کشور هلند هم این روش سال‌ها جاری‌ست و به وسیله گروه‌های مختلف تجربه می‌شود و ما برای اولین بار در سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ ، در هلند به وسیله گروهی که تلاش می‌کرد اولین نمایش کاملاً حرفه‌ای را در زمینه اینتراکت در آمستردام روی صحنه ببرد، با این شیوه آشنا شدیم. ما، من و خانمم، با این گروه همکاری داشتیم. به‌عنوان دستیاران کارگردان و در جریان تولید با این روش آشنا شدیم.
فرهاد فروتنیان و همسرش نسرین قاسم‌زاده که به‌تازگی و برای دومین بار یک کارگاه نمایش تعاملی در ایران برگزار کرده‌اند، در سال ۲۰۰۷ به‌عنوان یک گروه هلندی در جشنواره تئاتر دانشجویی شرکت داشته‌اند. نسرین قاسم‌زاده در این‌باره می‌گوید:
نسرین قاسم‌زاده – چند سال پیش اولین بار بود که به ایران دعوت شدیم، به‌عنوان یک گروه هلندی، که در فستیوال تئاتر دانشگاهی ما هم یک پروژه داشته باشیم و چون ما همان زمان هم درگیر بودیم با این شیوه کار، این بود که خواهش کردیم برویم آنجا و با هنرپیشه‌های آنجا، با دانشجو‌ها، کار کنیم، و همان‌جا هم کار را بسازیم. چون در این کار باید بیننده درگیر باشد و به خاطر همین باید با یک زبان کار شود، نه با زبان هلندی یا با گروه هلندی. بنابراین رفتیم آنجا و با حضور ۲۵ دانشجو که تقریباً همه دانشجوهای رشته تئاتر بودند، با این‌ها کار کردیم و حدود یکماه و نیم اول یک ورک شاپ خیلی فشرده گذاشتیم و به آن‌ها توضیح دادیم که چنین شیوه‌ای در تئاتر به چه معناست.
خیلی کار ساده‌ای نیست، از هر دو طرف – هم از طرف هنرمندها و هم از طرف سیستمی که به‌هرحال تو در آن کار خواهی کرد. حالا چه فستیوال باشد، چه ورک شاپ باشد و چه در دانشگاه حالت تدریسی داشته باشد که ما در دانشگاه سوره داشتیم. به‌هرحال ساده نیست. چون اصولاً این‌کار از جانب کسانی که کلاً این شیوه را می‌سازند، خب خیلی چیز‌هایش می‌تواند از قبل پیش‌بینی شود. باید خیلی دقیق حتی بعضی وقت‌ها پیش‌بینی شود. بنابراین دیالوگ، روند داستان و خیلی چیز‌ها باید از قبل کاملاً مشخص شده باشد.
نسرین قاسم‌زاده
ولی از طرف تماشاگر که در حقیقت طرف دوم این کار هست، طوری که او برخورد می‌کند یا طوری که تماشاگر می‌خواهد مشارکت کند، عکس‌العمل‌هایی که نشان می‌دهد، این‌ها هیچ کدام قابل پیش‌بینی نیست. سیستم هم از چیزی که برایش قابل پیش‌بینی نباشد، چندان خوشش نمی‌آید.
بچه‌هایی که ما در دور اول اول با آن‌ها کار کردیم، فضای خیلی خوبی پیدا کردند. در بیمارستان کودکان در ایران، بیمارستان مفید در تهران، موقعیتی پیدا کردند که بروند برای آن بچه‌ها در بیمارستان کار تئاتر کنند و به پیشنهاد ما از شیوه نمایش تعاملی استفاده کردند. من در پیش بردن داستان به آن‌ها خیلی کمک کردم، چون سخت است که در یکی از بخش‌های بیمارستان، مخصوصاً بخش کودکان سرطانی و کودکانی که بیماری‌های خونی دارند و مجبورند مدت زیادی آنجا بمانند، چه طوری هماهنگ کنند که اتاق به اتاق بروند و کار نمایش را انجام دهند. چون بیماران که از تخت نمی‌توانند بیایند پایین. بنابراین بازیگران باید می‌رفتند توی اتاق. به‌هرحال بعد از شش هفت ماه در بیمارستان‌ها و در جامعه پزشکی خبر این نمایش بازتاب پیدا کرد و مهم شد.
فرهاد فروتنیان در مورد جایگاه تئاتر تعاملی و کاربردهای آن در جامعه امروزی و زندگی روزمره می‌گوید:
فرهاد فروتنیان – تئاتر اینترآکتیو از قدرت خیلی بالایی برای ایجاد ارتباط با مردم برخوردار است و این کمی متمایزش می‌کند از تئاتر معمول صحنه – تئاتری که مردم می‌شناسند. در این نوع تئاتر آزادی کامل به وجود می‌آید، برای اینکه در هر جهتی می‌شود حرکت کرد. یعنی صحنه می‌تواند هر جایی باشد. یعنی شما می‌توانید هم از صحنه تئاتر مرسوم استفاده کنید، هم از یک کارخانه و یا خیابان استفاده کنید. در واقع به شما آزادی کامل می‌دهد و دیوارهای بین تماشاگر و بازیگر، دیوار بین تولیدکننده نمایش و استفاده‌کننده نمایش یعنی مردم را کاملاً برمی‌دارد. یعنی یک فضای کاملاً آزاد و زمینه کاملاً ایده‌آلی برای ایجاد ارتباط زنده بین آدم‌ها فراهم می‌کند. به نظر ما این تئاتر زمان معاصر اگر بخواهیم اسم ببریم، می‌تواند تئاتر اینترآکتیو باشد. چون طی ۲۳ سال گذشته با رشد اینترنت، با رشد ارتباط و تغییرات بزرگ در ارتباط اجتماعی و ارتباط اطلاعاتی و بالا رفتن سرعت تفکر، بالا رفتن سرعت ارتباطات، این نوع نمایش روز به روز دارد جایگاه بزرگ‌تری در تئاتر دنیا به دست می‌آورد.
در همین زمینه:
::گزارش‌های کلاله پارسا در رادیو زمانه::
Interactive theater workshop in Iran