مسعود عربشاهی، نقاش و مجسمه‌ساز ایرانی در ۸۴ سالگی در اثر عارضه قلبی – ریوی درگذشت. او یکی از نقاشان پیشرو و از شاخص‌ترین هنرمندان مفهومی ایران بود.
مسعود عربشاهی در سال ۱۳۱۴ در تهران به دنیا آمد و در سال ۱۳۳۵ به هنرستان پسران تهران رفت. او درسال ۱۳۴۱ با یک اثر در سومین بینال تهران برنده جایزه شد و سپس سه سال بعد با دو اثر به چهارمین بینال تهران و بینال پاریس راه پیدا کرد. در سال‌های دهه ۱۳۵۰ نیز او به همراه گروهی به نام «گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان» از سردمداران هنرهای مفهومی در هنر معاصر ایران شناخته شد.
عربشاهی علاوه بر نقاشی و مجسمه‌سازی، در زمینه معماری داخلی نیز کار کرده است. او از دهه ۱۳۴۰ که به طور جدی کار نقاشی را دنبال کرد، به سمبل‌ها و نشانه‌ها در اساطیر کهن ایرانی و بین‌النهرینی دلبسته شد. کیانوش فرید، کارشناس هنر نقاشی در مقاله‌ای در رادیو زمانه می‌نویسد:
«عربشاهی از همان آغاز به دنبال ترکیب‌بندی‌های تازه بود و همچون دیگر نقاشانی که جریان نقاشی سقاخانه را ایجاد کردند، در پی آفرینش آثاری با درونمایه‌های سنتی و ایرانی با استفاده از شیوه‌های مدرن بود. با این همه عربشاهی تفاوت آشکاری با دیگر هنرمندان این جریان دارد. او از خط و هر گونه نشانه‌های آشکار مذهبی و سنتی در آثارش پرهیز می‌کند و از همین رو کار‌هایش انتزاعی‌تر و مفهومی‌تر می‌نمایند.»
عربشاهی در همان سال‌ها درباره فعالیت‌های خود و هنرمندانی که مکتب نقاشی سقاخانه را بنیان گذاشتند، گفته بود:
«نقاشان وابسته به شیوه سقاخانه‌ای که من نیز یکی از آن‌ها بودم، پایه کارشان را بر سنت‌ها گذاشتند و گاه ایرانی‌بازی درمی‌آوردند. در صورتی که حالا به اعتقاد من کافی است که هنرمند ایرانی باشد تا کارش هم ایرانی از آب درآید. ولی آن موقع در برداشت از پشتوانه‌مان زیاده‌روی کردیم و از همه بد‌تر آنکه خط (نوشته) را در کار‌هایمان وارد کردیم، وقتی سر و کله خط پیدا می‌شود، رج زدن نیز به دنبال آن می‌آید و پس از مدتی کار به جایی می‌کشد که اگر خط را از کار برداری زمینه هیج است.»
به این ترتیب، عربشاهی به دلیل نگاه خاصی که به تمدن قدیمی و فرهنگ سنتی ایرانی داشت، روش شخصی و متنوع خودش را پیش گرفت و به کار‌هایش عمق و وسعت بیشتری بخشید.
رویین پاکباز نویسنده و منتقد در باره آثار او نوشته است:
« ۴۰ سال فعالیت خلاق مسعود عربشاهی جست‌وجوی یک هنرمند نوگرا در گستره تاریخ فرهنگ‌های کهن به ویژه فرهنگ ایرانی را نشان می‌دهد.»
دایره‌ها، مربع‌ها، اعداد، خطوط عمودی و افقی و علائم ریاضی از نشانه‌های تصویری و تزئینی آثار او هستند که هر کدام از نقش‌های جهان باستان گرفته شده‌اند و راز و رمزی را در دل خود دارند
او در آفرینش آثارش به ویژه از هنر بابلیان، آشوریان و هخامنشیان در خلق آثارش الهام گرفته بود.
جایزه اول در نمایشگاه بین‌المللی موناکو در سال ۱۳۵۲، جایزه اول در نمایشگاه تهران به مناسبت روز مادر در سال ۱۳۵۲ و جایزه اول در مسابقه مجسمه‌سازی برای یکی از پارک‌های جنوب تهران در سال ۱۳۵۳ از جمله جوایزی هستند که او تاکنون به‌دست آورده است.
بیشتر آثار مسعود عربشاهی در مجموعه‌های شخصی در ایران و آمریکا و موزه هنرهای معاصر تهران و موزه هنرهای معاصر کرمان نگهداری می‌شود.
بیشتر بخوانید:
هنر مفهومی یعنی چه؟ آیا منظورتان هنر انتزاعی است؟
کار هنرمند دارای مفهوم است. آنان کار بی معنی و بدون مفهوم که نمی کنند. معنای عام “مفهوم” با آن معنای خاص که مورد نظر نویسنده است فرق می کند. چرا که اصلا معنای خاص ندارد.
اگر این کلمه را در ترجمه concept, conceptual در نظر گرفته اید این کار نادرست است. این کلمه در معنای صفت برای طرح های آزمایشی به کار می رود. مثلا کارخانه های خودرو سازی مدل های تازه ای را به نمایشگاههای خودرو می آورند تا نظر بازار را ارزیابی کنند تا ببینند آیا خواهد ارزید آن مدل را تولید انبوه کنند یا خیر. به آن مدل خاص خودرو می گویند concept car یعنی آزمایشی. مترجمان ایرانی برداشته اند آن کلمه را به “خودروی مفهومی” با استفاده از فرهنگ لغت بدون در نظر گرفتن موقعیت اقتصادی و اجتماعی و تاریخی کلمه ترجمه کرده اند و همه هم از روی دست نفر اول تکرار می کنند بدون آن که فکر کنند. از این جهت صفت بی معنی و جعلی “مفهومی” را در زبان فارسی این مترجمان وارد کرده اند. ما در گذشته به این گونه طرح ها می گفتیم “آزمایشی”. یعنی آن طرح هنوز در دست مطالعه است و نسخه اولیه و مقدماتی آن ساخته شده. در عرصه هنر هم این مشکل ترجمه موج می زند. زیرا همه هنرمندان با مفاهیم سر و کار دارند. بنابر این، کار این دسته از هنرمندان که منحصر به فرد هستند را می گویند “تجربی” یا “انتزاعی”. وقتی می گوییم هنر تجربی بدین معناست که هنرمند هنوز به قطعیت در سبک کار خویش نرسیده. و وقتی می گوییم هنر انتزاعی منظور آن است که آن آثار را نمی توان با تعاریف جاری و ساری توضیح داد. اما به یقین دارای معنی هستند گرچه فهمشان مشکل است و جای تعبیر و تفسیر دارند. کلمه جعلی “هنر مفهومی” اصلا معنی نمی دهد. لطفا آن را به کار نبرید.
شهرام / 30 September 2019