گروه‌ها و فعالان حامی محیط زیست و سازمان ملل متحد در ماه‌های گذشته بارها خواهان به رسمیت شناخته‌شدن «وضعیت اضطراری اقلیمی» شده‌اند. اکنون هزاران پژوهشگر در مقاله‌ای در مجله «علوم زیستی» (بیوساینس) بر این «خطر وجودی عظیم برای بشریت» صحه گذاشته‌اند و خواهان مقابله موثر با تغییرات اقلیمی شده‌اند.

جامعه مدنی جهانی برای قبولاندن «وضعیت اضطراری اقلیمی» به رهبران جهان پیش از برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل در سال جاری به یک اعتصاب اقلیمی وارد شد

ویلیام ریپل، کریستوفر وولف و سه همکار آنها، نویسندگان اصلی از دانشگاه اورگن ایالات متحده، مقاله را چنین آغاز می‌کنند:

«دانشمندان تعهدی اخلاقی دارند که به بشریت نسبت به هر نوع تهدید فاجعه‌بار هشدار دهند و “موضوع را همان‌طور که هست، بگویند”. بر مبنای این تعهد و نیز شاخص‌های گرافیکی که در ادامه ارائه خواهیم کرد، همراه با ۱۱ هزار دانشمند امضاکننده دیگر از سرتاسر جهان، صریح و بی‌ابهام اعلام می‌کنیم که سیاره زمین در حال مواجهه با یک وضعیت اضطراری اقلیمی است».

بیش از ۱۱ هزار پژوهشگر زیست‌محیطی از ۱۵۳ کشور این مقاله را که ۵ نوامبر منتشر شد، امضا کرده اند.

نویسندگان مقاله هشدار داده اند که علی‌رغم برگزاری چندین اجلاس بین‌المللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی از ۱۹۷۹ تا کنون، و امضای دو توافق جهانی ــ پیمان کیوتو در ۱۹۹۷ و توافق پاریس در ۲۰۱۵ ــ، هدف کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای تحقق نیافته و در واقع، برعکس، هنوز سطح انتشار به شکلی شتابان رو به افزایش است.

نویسندگان مقاله همچنین اخطار داده اند که استفاده از دمای سطحی جهانی به عنوان تنها شاخص گرمایش زمین کافی نیست و باید سنجه‌هایی را مشخص کرد که «وسعت فعالیت‌های انسانی و خطرات واقعی برآمده از سیاره‌ای روبه‌گرم‌شدن» را نشان دهند. آنها در یک مجموعه نمودار مربوطه، تأثیر فعالیت بشری بر اقلیم را به نمایش گذاشته اند.

یک پرسش اصلی فعالان محیط زیست و نیز سازمان ملل در مسیر مبارزه با گرمایش زمین این است: آیا کشورهای جهان وضعیت اضطراری اقلیمی را به رسمیت خواهند شناخت؟

سم برت، نماینده محیط زیست سازمان ملل چهارشنبه ۱۰ ژوئیه / ۱۹ تیر در نشستی در این سازمان اعلام کرده بود که شبکه‌ها و سازمان‌هایی که نمایندگی بیش از هفت هزار نهاد دانشگاهی و آموزش عالی را در جهان برعهده دارند، از اعلام «وضعیت اضطراری اقلیمی» و مقابله فوری با تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین حمایت کرده‌اند.

این نامه نهادهای آموزشی را متعهد به حمایت از طرحی سه ماده‌ای می‌کند که شامل بسیج منابع برای پژوهش درباره تغییرات اقلیمی، افزایش آموزش برای حفاظت از محیط زیست و به صفر رساندن انتشار کربن تا ۲۰۳۰ ــ یا حداکثر ۲۰۵۰ ــ می‌شود.

بنا بر اعلام آژانس محیط زیست سازمان ملل، پارلمان بریتانیا یکم مه در حرکتی نمادین وضعیت اضطراری اقلیمی اعلام کرد. پارلمان ایرلند طرح مشابهی را ۱۰ مه از تصویب گذراند.

اما بیش از پارلمان‌های ملی، شهرداری‌ها و فرمانداری‌های محلی به این ابتکار عمل پیوسته اند. نیویورک ۲۶ ژوئن وضعیت اضطراری اقلیمی اعلام کرد و پاریس نیز سه‌شنبه ۹ ژوئیه گامی مشابه برداشت. تا کنون ۶۵۰ شهرداری و فرمانداری محلی در سرتاسر جهان وضعیت اضطراری اقلیمی اعلام کرده اند.

▪️ بیشتر بخوانید: آیا جهان وضعیت اضطراری اقلیمی را به رسمیت می‌شناسد؟

نشانه‌های نگران‌کننده فعالیت بشر برای اقلیم

نویسندگان گزارش شماری از فعالیت‌های بشری را به طور خاص برای وضعیت اقلیم نگران‌کننده ارزیابی کرده‌اند. در میان آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

افزایش دائمی جمعیت انسان و نیز جمعیت دام و طیور؛ افزایش سرانه تولید گوشت؛ افزایش از بین رفتن زمین‌های جنگلی و درختان؛ افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی؛ افزایش شمار مسافران پروازی؛ افزایش تولید ناخالص داخلی در سطح جهانی؛ و بالاخره، افزایش مجموع انتشار دی اکسید کربن و سرانه انتشار دی اکسید کربن از ۲۰۰۰ تا کنون.

آنها همچنین نشانه‌های دلگرم‌کننده‌ای نیز برشمرده‌اند:

کاهش در نرخ تولید مثل جهانی؛ کاهش نرخ نابودی جنگل‌های آمازون؛ افزایش در مصرف انرژی خورشیدی و بادی؛ کاهش سرمایه‌گذاری نهادی در سوخت‌های فسیلی به میزانی بیش از هفت تریلیارد دلار آمریکا؛ و افزایش مالیات بر کربن.

اما این نشانه‌های دلگرم‌کننده همزمان رو به زوال می‌روند.

با انتخاب ژائیر بولسونارو به ریاست‌جمهوری برزیل و افزایش آتش‌سوزی‌های آمازون در برزیل و بولیوی، نرخ نابودی این جنگل‌ها بار دیگر رو به افزایش است.

کاهش نرخ تولید مثل در سطح جهانی در ۲۰ سال گذشته (پس از ۲۰۰۰) روندی آهسته‌تر پیدا کرده است و به عبارت دیگر، نسبت به پیش از ۲۰۰۰، تولید مثل رو به افزایش است.

هرچند مصرف انرژی‌های خورشیدی و بادی نسبت به دهه گذشته افزایشی ۳۷۳ درصدی از خود نشان می‌دهد، هنوز مصرف سوخت‌های فسیلی نسبت به انرژی‌های تجدیدپذیر در ۲۰۱۸، ۲۸ برابر (۲۸۰۰ درصد) بیشتر بود.

و بالاخره، به باور دانشمندان، هزینه تولید کربن برای مقابله موثر با انتشار گازهای کربنی باید هنوز به مراتب بیش از وضعیت فعلی افزایش یابد.

آنها در جایی از گزارش با انتقاد از بی‌توجهی به مبارزه با تغییرات اقلیمی می‌نویسند: «علی‌رغم ۴۰ سال مذاکرات اقلیمی، ما هنوز داریم کار خودمان را مثل همیشه انجام می‌دهیم و در پرداختن به مشکل تغییرات اقلیمی شکست خورده‌ایم.»

رهبران جهان ۲۰۱۵ در پاریس با امضای توافقی اقلیمی متعهد شدند که افزایش دمای هوای سیاره نسبت به دوران پیشاصنعتی را زیر دو درجه سلسیوس نگه دارند. این توافق بزرگ‌ترین دستاورد در دیپلماسی جهانی محیط زیستی بود؛ دستاوردی که پس از حدود یک ربع قرن از زمان نخستین بحث درباره تغییرات اقلیمی در اجلاس زمین سازمان ملل در ۱۹۹۲ به دست آمد. و به باور بسیاری، دیرهنگام.

هرچند کارشناسان و فعالان محیط زیست و متخصصان پنل اقلیمی سازمان ملل نسبت به نابسنده‌بودن توافق پاریس هشدار داده‌اند و می‌گویند که افزایش دمایی معادل ۱,۵ درجه تمام تأثیرات ویرانگر تغییرات اقلیمی را به همراه خواهد آورد، بسیاری از دولت‌ها نسبت به تعهدات توافق پاریس بی‌توجه‌اند و ایالات متحده نیز خروج از این توافق را اعلام کرده است. ۱۰ کشور دیگر از جمله ایران و عراق و ترکیه نیز توافق پاریس را رسماً تصویب نکرده اند.

▪️ بیشتر بخوانید: نمودارهای دخالت‌ بشر در اقلیم: تولید گاز گلخانه‌ای در جهان و ایران

مصرف‌گرایی ثروتمندان و بحران اقلیمی

دانشمندان در مقاله هشدارآمیزشان به رابطه بین مصرف‌گرایی و وضعیت اضطراری اقلیمی اشاره می‌کنند:

«بحران اقلیمی رابطه نزدیکی با مصرف افراطی سبک زندگی مرفه دارد. ثروتمندترین کشورها بیشترین مسئولیت را برای انتشار گازهای گلخانه‌ای به لحاظ تاریخی، و نیز عموماً بیشترین سرانه انتشار کربن را در زمان حال دارند.»

انقلاب صنعتی و اختراع موتور بخار سرآغاز تولید سرسام‌آور گازهای گلخانه‌ای و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی بود. همین مسأله باعث می‌شود که کشورهای توسعه‌یافته،‌ کشورهایی که از قرن هجدهم چرخ‌های صنعت‌شان با سوخت فسیلی می‌چرخد،‌ نسبت به کشورهای به‌اصطلاح جهان سوم مسئولیت تاریخی سنگین‌تری نسبت به گرمایش زمین داشته باشند.

ایالات متحده آمریکا مصرفی‌ترین جامعه بشری است و به همین میزان،‌ تولید گازهای گلخانه‌ای در این کشور از دیگر کشورهای جهان بیشتر است. آمریکا رتبه نخست بزرگترین تولیدکننده گاز و نفت جهان را نیز در اختیار دارد.

چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان و دومین آلاینده بزرگ جهان است. و اگر میزان آلایندگی کشورها از نظر مجموع انتشار دی اکسید کربن بین تنها سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ (پیش از بر سر کار آمدن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده) را در نظر بگیریم، چین صدرنشین است.

اما در همین بازه، بین ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶،‌ جمهوری اسلامی ایران هفتمین تولیدکننده بزرگ گاز دی اکسید کربن جهان بود.

بیش از یکصد متخصص پنل اقلیمی سازمان ملل از ۵۲ کشور نیز در گزارشی پنج‌شنبه ۸ اوت هشدار داده بودند که منابع جهان در خشکی‌ها و دریاها با «نرخی بی‌سابقه» مصرف می‌شوند.

یک شاخص ارتباط مصرف‌گرایی و بحران اقلیمی تعیین «روز تخطی زمین» است. روز تخطی زمین نامی است برای روزی که تمام منابع قابل احیا برای مصرف یک سال در آن به پایان می‌رسد. در سال جاری روز تخطی زمین ۲۹ ژوئیه / ۷ مرداد بود.

اگر مصرف جهانی با نرخ کنونی ادامه یابد، به ۱,۷۵ سیاره زمین برای تأمین نیازهای مصرفی نیاز داریم. به همین خاطر است که فعالان محیط زیست در اعتراضات‌شان شعار می‌دهند: «تنها یک زمین وجود دارد».

اما میزان مصرف در نقاط مختلف جهان ابداً برابر نیست. برای نمونه، متوسط مصرف یک شهروند آمریکای شمالی پنج برابر یک شهروند مکزیکی، ۱۰ برابر یک شهروند چینی و ۳۰ برابر یک شهروند هندی است.

اگر تمام جهان شبیه آمریکا می‌زیست، به ۵ سیاره زمین برای تأمین نیازهای مصرفی نیاز داشتیم. این عدد برای استرالیا ۴,۱، برای روسیه ۳,۲، برای آلمان ۳ و برای هند تنها ۰,۷ است.

برای بزرگ‌تر شدن اینفوگرافی روی آن کلیک کنید

در همین زمینه:

بیش از ۷ هزار نهاد دانشگاهی از اعلام وضعیت اضطراری اقلیمی حمایت کردند