یک اندیشکده نظامی در جدیدترین ارزیابی خود از استراتژی جمهوری اسلامی ایران در منطقه نتیجه گرفته است که تهران به لحاظ نظامی بر ایالات متحده و متحدان‌اش در خاورمیانه برتری دارد.

هادی عامری (جلوی تصویر) همراه با قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ــ تشکیل شبه‌نظامیان نیابتی یکی از تاکتیک‌های جنگ سیاسی ایران است

انستیتو بین‌المللی مطالعات استراتژیک لندن در گزارشی که روزنامه گاردین «یکی از تفصیلی‌ترین ارزیابی‌ها درباره استراتژی ایران» توصیف می‌کند، برتری نظامی ایران را حاصل گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه می‌داند.

پژوهش انستیتو مطالعات استراتژیک ۱۶ ماه به طول انجامیده است. این انستیتو در نتیجه‌گیری خود می‌نویسد که سلاح اصلی ایران استفاده از «ظرفیت طرف ثالث»، یعنی شبه‌نظامیان شیعه است.

بر اساس این ارزیابی، ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای‌اش هنوز به لحاظ «نیروی متعارف نظامی» برتر هستند. اما شبکه نفوذ ایران از طریق گروه‌های نیابتی اهمیت بیشتری در قدرت نظامی این کشور نسبت به موشک‌های بالستیک، برنامه هسته‌ای یا نیروهای نظامی متعارف‌اش دارد.

این مسأله باعث شده که توازن «نیروی موثر» در تنش‌های خاورمیانه به نفع ایران رقم بخورد.

انستیتو مطالعات استراتژیک در عین حال «نیابتی»‌ (proxy) نامیدن گروه‌های تحت حمایت ایران را «برچسب‌زدنی سطحی‌نگرانه» خوانده و توضیح داده است که جمهوری اسلامی چشم‌داشت سود اقتصادی از این گروه‌ها ندارد و برعکس، آنها را تأمین مالی می‌کند.

دریچه نفوذ استراتژیک ایران:‌ جنگ مردم‌ با مردم

انتستیو مطالعات استراتژیک لندن می‌نویسد که هیچ دولتی در دوران مدرن به اندازه جمهوری اسلامی در نزاع‌های منطقه‌ای فعال یا موثر نبوده است.

به باور پژوهشگران این انستیتو، شبکه نفوذ ایران که در هر کشور بنا به بستر آن به شکل متفاوتی کار می‌کند، مهم‌ترین وسیله جمهوری اسلامی برای مقابله با رقبا و دشمنان منطقه‌ای و بین‌المللی است:

«این سیاست دائماً به برتری ایران انجامیده بدون آنکه هزینه یا خطر تقابل مستقیم با حریفان منطقه‌ای را در بر داشته باشد».

این پژوهش دریچه نفوذ منطقه‌ای ایران را جنگ‌های داخلی، «جنگی که بین مردم با مردم رخ می‌دهد»، توصیف کرده است:

«ایران در حال پیروزی در جنگ‌هایی است که بین مردم با مردم رخ می‌دهد، نه جنگ بین دولت‌ها. ایران از درگیری دولت با دولت دوری می‌کند و می‌داند برای چنین جنگی از نظر تسلیحاتی در موقعیت ضعف قرار دارد. تهران در عوض جنگ غیرمتقارن را از طریق شرکای غیردولتی‌اش پی می‌گیرد».

این شرکای غیردولتی شبه‌نظامیان شیعه در عراق و لبنان و سوریه و یمن، و نیز گروه‌های فلسطینی حماس و جهاد اسلامی هستند. شمار نیروهای این شبه‌نظامیان به همراه نیروهای سپاه قدس جمهوری اسلامی در مجموع به ۲۰۰ هزار تن می‌رسد که همگی بر اساس این گزارش «در منطقه خاکستری» نزاع‌ها، یعنی خارج از نزاع‌های دولت‌ـ‌با‌ـ‌دولت فعالند.

بر اساس گزارش انستیتو مطالعات استراتژیک، کل هزینه فعالیت‌های ایران در سوریه و عراق و یمن به ۱۶ میلیارد دلار می‌رسد. حزب‌الله لبنان نیز سالانه ۷۰۰ میلیون دلار از ایران دریافت می‌کند.

هرچند هزینه انسانی مداخله این گروه‌ها را نیز باید در نظر گرفت. جنگ‌های نیابتی در سوریه و یمن و عراق تا کنون صدها هزار تن را قربانی کرده است.

به باور این انستیتو، استراتژی جمهوری اسلامی را به بهترین نحو احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد و نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی در یک سخنرانی پس از حمله پهپادی و موشکی به تأسیسات نفتی عربستان در سپتامبر سال جاری توصیف کرده است:

«امروز دیگر مساله ایران مساله یک کشور در محدوده حدود و مرزهای جغرافیایی نیست؛ ۳۹ سال قبل فرودگاه مهرآباد را بمباران و از مرزهای غربی وارد کشور ما شدند و در مقابل اقتدار ما متوقف شدند که حتی گلوله توپ نداشتیم و همه دنیا صدام کافر را کمک می کردند. امروز ایران تنها یک کشور نیست؛ امروز حشدالشعبی، انصارالله، حزب الله و جهاداسلامی ایران است. سید مقاومت اعلام کرد که مقاومت در منطقه یک امام دارد و آن رهبر انقلاب اسلامی ایران است… حالا شما ایران را متهم کنید؛ فکر کردید ایران تنها در درون مرز است که متهم می کنید؟ امروز ایران مقاومت در منطقه است یعنی اگر به ایران تجاوز کنید اسرائیل در نصف روز خاک می شود… اصلا فهمیده‌اید ایران کجاست؟ هم شمال شما و هم جنوب شما ایران است. امروز در هر نقطه ای در منطقه یک مسلمان بیدار وجود دارد.»

«فشار حداکثری» بی‌فایده بود؟

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده مه گذشته از «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) خارج شد و دستور بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را داد.

واشنگتن نام استراتژی خود برای واداشتن تهران به مذاکره را «فشار حداکثری» قرار داد و تحریم‌های بسیار سنگینی علیه جمهوری اسلامی وضع کرد.

انستیتو مطالعات استراتژیک لندن اما در ارزیابی خود نوشته است که ایران علی‌رغم تحریم‌ها با مقاومت بین‌المللی ناچیزی در برابر پیشبرد استراتژی‌اش مواجه شده است.

این انستیتو اعتراض‌های ضدایرانی در عراق را نیز چندان مانعی بر سر استراتژی نفوذ منطقه‌ای ایران نمی‌بیند.

علی خامنه‌ای،‌ رهبر جمهوری اسلامی ۱۲ آبان در آستانه سالگرد اشغال سفارت ایالات متحده در تهران امکان هرگونه مذاکره با واشنگتن را رد کرد و تحریم‌ها را سیاستی شکست‌خورده دانست.

مدافعان دونالد ترامپ سیاست فشار حداکثری را کارساز معرفی می‌کنند اما منتقدان این سیاست در هر دو حزب جمهوریخواه و دموکرات ایالات متحده این استراتژی را شکست‌خورده می‌دانند.


درباره تحلیل‌های بین‌المللی از تنش بین ایران و ایالات متحده بیشتر بخوانید: