ویروس جدید کرونا اکنون در ۱۹۸ کشور و قلمروی جهان نزدیک به نیم میلیون نفر را مبتلاء کرده و ۲۲ هزار تن را از پای درآورده است. ایران نزدیک به ۲۹,۵ هزار بیمار دارد، و حدود یک دهم قربانیان بیماری کرونا در جهان را به خود اختصاص داده است. واکنش دولت ایران و بسیاری از دولت‌های جهان به بیماری کووید۱۹ هدف انتقادهای شهروندان و متخصصان بوده. در اغلب کشورهایی که به صورت گسترده درگیر کرونا شده اند، دولت‌ها به قرنطینه شهرها یا خانه‌ها اقدام کرده اند، اما مقامات ایران تا امروز از این اقدام موثر خودداری کرده بودند. همچنین جمهوری اسلامی به پنهانکاری درباره بیماری، مدیریت ناکارآمد و گزارش‌های آماری نادرست متهم است و حاکمان آن به جای قبول مسئولیت، در حال رواج تئوری توطئه و فرافکنی مشکلات بر «دشمن» هستند. به زعم اکثر شرکت‌کنندگان در نظرسنجی آخر زمانه درباره «شیوع کرونا»، علاوه بر اقدامات نادرست حکومت برخی عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز مانع از کنترلِ موثر بحران شده است.
از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی زمانه خواسته شد که تجربه‌های خود از شیوع بیماری کرونا در محل زندگی‌شان را در قالب چند جمله با ما در میان بگذارند. در پاسخ، برخی از مخاطبان به توصیف فضای خیابان‌ها و محله‌های خود پرداختند، برخی دیگر اقدامات مقامات محلی و رفتارهای اجتماعی را شرح دادند، برخی «بیم‌ها و امیدهای» اطرافیان خود را توصیف کردند، و برخی نیز به شرح حالات روانی خود پرداختند. در ادامه گزیده ای از نظرات مخاطبانِ ساکنِ ایران را می‌خوانید که تصویری کلی از حال و هوای این روزهای مردم در شهرهای کشور را ترسیم می‌کند.
فاصله‌گذاری اجتماعی: مشاهدات از کوچه و خیابان
بر اساس گفته‌های مخاطبان زمانه، با شیوع کرونا و تاکید بیشتر کارشناسان و مقامات بر حفظ فاصله‌های اجتماعی برخی محله‌ها خلوت شده اند، اما در برخی دیگر زندگی به روال سابق جریان دارد. مقامات ایران برای اولین بار امروز اعلام کردند که شهرها قرنطینه خواهند شد. این تصمیم، دیرهنگام و پس از ابراز نگرانی کارشناسان بهداشت و درمان درباره سرعت شیوع بیماری اتخاذ شد.
پیش از آغاز قرنطینه شهرها، برخی از مخاطبان از عدم رعایت فاصله اجتماعی و شلوغی محل سکونت خود شکایت کرده بودند.
■ «خیابان‌ها خلوت شده اند، اما نه خالی از اتوموبیل. یک قرنطینه تمام و کمال هرگز انجام نشده و نمی شود، تست تب‌سنجی در ورودی شهرستان که ورودی استان هم هست اصلا کافی نیست، ضدعفونی معابر با ماشین های سمپاش هم تقریبا فرمالیته است، ما گرفتار شوآف و نمایش و حرف مفت از جنس حرف های منبریون در همه سطوح این مملکتیم.»
■ «من در شرق تهران ساکن هستم. چند باری که مجبور به ترک منزل شدم مشاهده کردم شهر چندان خلوت نبود و افراد اکثرا نکات لازم را رعایت نمی‌کردند.»
■ «در شهر سقز با توجه به پنهانکاری به یکباره وضعیت بحرانی شد و بیمارستان‌ها پر شد و آمار مبتلایان به دو گروه رسمی و غیر رسمی تقسیم شد که بیشتر آمار غیر رسمی با واقعیت شهر ما نزدیک بود الکل و ماسک نایاب شد تا حدی که نیم لیتر الکل را ٧٠ هزار، ماسک معمولی را ٢٠٠٠ تومان به مردم قالب کردند. بازار تعطیل و شهر خالی شد . جالب است دولت سایت ثبت نام مسکن ملی را باز کرده بود که باعث هجوم عدهای برای ثبت نام شد که بنده به این دلیل مغازه ام را بستم تا در مغازه ازدحام پیش نیاید و هنوز باز نکرده ام عده ای می‌گویند از بیست بهمن در یک مراسم تعزیه به این شکل بزرگ این ویروس همه گیر شده است.»
■ «اطلاع‌رسانی نامناسب باعث واکنش نامناسب مردم شده است. در حالی که بیشتر مردم شیوع بیماری را -به علل اقتصادی یا نا آگاهی- اصلاً جدی نگرفته‌اند، به نظر می‌رسد رعایت قرنطینه توسط باقیمانده مردم کاملاً بی‌تاثیر باشد.»
یکی از مخاطبان نیز گفته است که در منطقه محل سکونت او به جای مسئولان مردم دست به کار شده اند:
■ «در کوردستان بخاطر تبعیض سیستماتیک شیوع به تدریج بیشتر شده و خود مردم دست به‌کار شده اند.»
البته تعدادی از مخاطبان گزارش داده اند که شرایط قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی تا حد خوبی رعایت می‌شود.
■ «بوشهر تا مدتی وضعیت سفید داشت. در کوچه، محله ما یک خانواده سه نفره به کرونا مبتلا شدند. پدر خانواده متاسفانه (از ماموریت قم برگشته بود) فوت کرد ولی همسر و دخترش بستری هستند. وضعیت قرمز دارند. بعد از این ماجرا کوچه هر شب ضدعفونی می‌شود.»
■ «شهر ما ارتباطی و ورودی استان خوزستانه. اگه مسئولین شهر بی‌تدبیر باشن شیوه بیماری همه گیر میشه. تا الان تیم مدیریت مقابله با کرونا نسبت به مناطق دیگر ایران خوب پیش رفتند.»
■ «تمامی خیابان‌های شهرخلوت بی‌سابقه‌ای هست. مردم کمی تا قسمتی بهداشت را بیشتر رعایت می‌کنند. برگزاری تشیع جنازه و خاکسپاری اموات عیرکرونایی هم ممنوع شده در یزد.»
■ «با تعطیلی مدارس شهر خلوت شده، ولی افرادی که هنوز در شهر هستند چندان تمایلی به پیروی از توصیه‌های بهداشتی ندارند. شهرداری در امر ضدعفونی کردن اماکن عمومی نسبتا خوب عمل کرده و البته شهر بسیار کوچک و کم جمعیت است و چنین کاری در این شهر شدنی است.»
برخی نیز گفته اند به خاطر ماندن در خانه و وضعیت قرنطینه اطلاع شخصی و دست اول از شرایط حال حاضر ندارند.
■ «درود بر شما من در شیراز هستم و در قرنطینه خانگی و تمامی موارد کرونا را بصورت مجازی و ماهواره دنبال می‌کنم.»
■ «اینکه گفتید در محل زندگیتان شیوع دارد یا نه، دقیقا نمی‌دانم. به این دلایل گفتم بله: وضعیت اصفهان را قرمز اعلام کردند و یک کلیپ هم دیدم که جسد یک کرونایی را حمل می‌کردند و ظاهرا از شهر ما فولادشهر بود. ضمن اینکه چه کسی می‌داند دیگران مبتلا هستند یا نه؟ خطر همه‌جا هست.»
سیاه‌پوش شدن شهرها
عدهای از مخاطبان زمانه از مشاهدات خود در سطح شهر پس از چند روز خانه‌نشینی گفته اند. آنها شهرهایشان را ناگهان سیاه‌پوش یافته اند.
■ «شهری که من در آن زندگی می‌کنم شهر کوچکی است. وقتی بعد از دو هفته از خانه خارج شدم تا به چند کار برسم با کوچه‌ها و خانه‌های سیاه‌پوش متعددی مواجه شدم. شهر در آستانه‌ی بهار به شکل محسوسی ماتم داشت.»
■ «در ماه‌های آذر و دی حدود ۲۰ مورد مرگ در اثر آنفلوانزا در شهر من گزارش شد که دو، سه مورد آن هم به کادر درمان مربوط می‌شد، از اوائل اسفند تا کنون هم بیماری سیر صعودی داشته و بیمارستان‌ها کاملاً پر هستند. فضای ترس در شهر مشهود است.»
■ «تعداد آگهی‌های ختم و بنرهای تسلیت در محله ما چند برابر شده. احتمالاً به کرونا مربوط است. در راس و بدنه نظام چنددستگی کاملاً مشهود است و تصمیمات متناقض بسیار رایج است. همکاری مردم در مقابله با کرونا بسیار پایین است.»
اخبار ابتلا و یا مرگ دوستان و آشنایان شوک بزرگی به افراد وارد می‌کند، تعدادی از این شوک گفته اند.
■ «در محل زندگی من واقع در رشت تعدادی از محله‌های نزدیک بر اثر کرونا جان باخته اند و همچنین از دوستان و فامیل دوستان. تعدادی از بستگان هم مبتلا شده اند. اما برای امورات زندگی باید کار کنند چون حمایتی نمی‌شوند. یکی از بستگان که مبتلا شده و در بیمارستان است در سی سی یو است. از او ۱۶ میلیون قبل از بستری گرفته اند و بابت تست کرونا هم ۹۰۰ هزار تومان داده است.»
■ «سه هفته است در خانه قرنطینه هستم. هر روز خبر ابتلا و مرگ آشنایان می‌رسد. بسیار وحشتزده‌ایم. درست است که همه دنیا درگیر این بیماری شده‌اند اما ما غیر از کرونا درگیر سرطان بدخیمی به نام جمهوری اسلامی هستیم. بی‌اعتمادی به حاکمیت وحشت این بیماری را صدچندان کرده».
شیوع کرونا: هراس و اضطراب فلج‌کننده در جامعه
تعدادی از مخاطبان زمانه شیوه برخورد حکومت با بیماری را موجب اشاعه هراس و ترس بیشتر در مردم دانسته اند:
■ «حکومت هیچ تسلط و مدیریتی برای کنترل بیماری نداره و این باعث میشه مردم بیشتر از جاهای دیگه دنیا از کرونا بترسند»
■ «عدم التزام حکومت به تامین مایحتاج ضروری بهداشتی مردم که موجب ایجاد هجوم و هراسی مردم شده است. در نهایت در برخی مردم بی خیالی ایجاد شده است.»
نظرات این دو مخاطب با نتایج نظرسنجی زمانه توافق دارد. برآورد پاسخ‌های مخاطبان زمانه در داخل و خارج نشان داد که ترس و هراس در مخاطبان ساکن ایران بیشتر از مخاطبان ساکن خارج است. در واقع ۴۱ درصد مخاطبان ساکن داخل ایران گفته اند که اضطراب و هراس زیاد موجب شده که آنها از بخشی از کارهای روزمره خود باز بمانند. در مقابل ۲۵ درصد مخاطبان ساکن خارج ایران وضعیت مشابهی را تجربه می‌کنند.
با افزایش شیوع کرونا در جهان مقالات و گزارش‌های متعددی نوشته شد که درباره اثرات روانی و اجتماعی ترس از بیمار شدن بر جامعه به خصوص کودکان هشدار داده اند. افراد در قرنطینه در معرض انواع اثرات منفی روانی هستند و احتمال افزایش خشونت‌ها میان ساکنان یک خانه وجود دارد. برخی مخاطبان زمانه نیز حالات روانی خود و اطرافیانشان در قرنطینه خانگی را توصیف کرده اند.
■ «یک تجربه ی غیرقابل تحمل و بدون اغراق بدترین موج نگرانی چند سال اخیر. به قدری نگران شده ام که حتی جرئت ندارم از پنجره خیابان را نگاه کنم.»
■ «این بیماری از هر نظر زیست عادی را مختل کرده. گذشته از اثرات اقتصادی و روانی، همه جنبه‌های دیگر زندگی را تحت‌تاثیر قرار داده. همه عرصه‌های فکر و گفتگو را تسخیر کرده. دیگر مسائل تقریبا همگی به حاشیه رفته‌اند. وضعیت عجیب و کلافه‌کننده‌ای است.»
■ «عدهای از اطرافیان به شدت وحشت کرده اند و عدهای دیگر کلا انگار نه انگار، بخشی مراقبند. مواد ضدعفونی‌کننده و سایر اقلام تقریبا نایاب است و سیستم درمانی بسیار ناکارامد.»
■ «این بیماری کرونا مشکلات عصبی فراوانی در خانواده ما بوجود اورده.»
پاسخ برخی مخاطبان نگران‌کننده است و نشان می‌دهد که آنها نیاز به کمک و حمایت جدی روانی و عاطفی دارند.
■ «دلم می‌خواهد از کرونا بمیرم، تا اینکه شاهد ورژنهای جدید ویروس باشم. مرگ در کشوری که مردم آن غیرتی‌اند به زندگی شرف دارد . دوست داشتم شایع بود تا زودتر خلاص می شدم».
■ «مرگ بهتر از این زندگیست. تمام ترسم از خود مریض شدن و ادامه دادن است. وگرنه مرگ که خلاص شدن از زیر بار این همه بدهی و بیکاری و در به دری است.»
■ «دچار اضطراب هستم. در کارهای روزانه مشکل دارم. وسواسی شدم. دائما فکر می کنم در خطر هستم و مریض شده و می‌میرم.»
■ «دچار اضطراب و نگرانی شدم. وسواسی شده ام خیلی زیاد.»
بیم‌های اقتصادی: عدم امنیت نیروی کار
کرونا تنها به سلامت جوامع آسیب نزده بلکه فشار زیادی نیز به نیروی کار وارد کرده است. بحران اقتصادی و عدم حمایت مناسب دولت‌ها موجب شده که ترس از آینده و هراس از بی‌پولی نیز به نگرانی از بیماری افزوده شود. بر اساس نتایج نظرسنجی زمانه، ۲۱ درصد از پاسخ‌دهندگانِ ساکن ایران همچنان در محل کار حاضر شوند، که اغلب آنها «از سر ناچاری» و نه به تصمیم شخصی کارشان را ادامه می‌دهند. ۵۸ درصد از مخاطبان نیز گفته اند که بخشی یا همه درآمد خود را از دست داده اند:
■ «چه بگویم. سن‌بالا هستم. راننده کامیون کشنده تریلر. ناراحتی قلبی دارم. نزدیک یک ماه هست کامیون راخاموش کرده ام منتظرم اوضاع عادی شود. کلافه شده ام.»
■ «همه نگران و ترسیده‌اند ولی از بیکاری و بی‌پولی از یک طرف و ناقل ویروس بودن از طرف دیگر، بیشتر از مرگ در اثر کرونا می‌ترسند.»
■ «دلیجان و محلات فروشگاه پوشاک لباس زنانه دارم که از ۵ اسفند تعطیل کردم. و بحران اقتصادی این روزها، پیش‌زمینه سونامی بزرگی‌ه که از اردیبهشت و خرداد بازار رو در بر میگیره»
■ «متاسفانه درامد کمی داشتم که با شیوع این ویروس آن هم ازبین رفت و عملا مانده ام با کوهی از بدهی و معوقات در ماه‌ها و روزهای آینده به‌علاوه اکثر مردم نیز نکات بهداشتی را رعایت نمی‌کنند.»
■ «۱- علیرغم توصیه به “درخانه ماندن” برای خرید ویا امور بانکی باید ازخانه بیرون بروم. ۲- سخنان وعملکرد دست اندرکاران دربرخورد باکروناست که نشانه عدم یکپارچگی درنصمیم گیری است. ۳- نگرانی بزرکتر پس از کرونا است که ازنظر اقتصادی,سیاسی واجتماعی و…چه خواهدشد؟»
برخی مخاطبان زمانه نیز شرح داده اند که با وجود بدتر شدن شرایط اقتصادی و درآمدی بسیاری از مردم، گرانی وسایل بهداشتی فشاری مضاعف بر آنها وارد کرده است:
■ «دزدی و فساد در بهداشت، فرمانداری‌ها و واردکننده‌های وابسته در سوق دادن ملت به مرگ بسیار موثری است، در بازار آزاد هر ماسک دارای میله تا ۱۰ هزارتومان فروخته می شود.»
■ «منطقه ما قرمز اعلام شده و لوازم ضدعفونی و محافظت‌کننده بسیار کمیاب و اگر به شکل قاچاق یافت شود بسیار گران است. مواد غذایی و اقلام ضروری گران و برای خانواده های فرودست تهیه آنها مشکل شده است. ارتباطات مردم کاهش یافته و روحیه پرخاشگری و افسردگی فزونی یافته است.»
در نهایت یکی از مخاطبان زمانه درباره افزایش حس همدلی میان افراد و کمک‌های آنها به یکدیگر نوشت:
■ «من و همسرم در یکی از محلات مرکزی تهران زندگی می‌کنیم. این همه‌گیری افراد را وحشت‌زده کرده است. هر کسی به نوعی. ماسک و دستکش و الکل به شدت نایاب شده و اگر هم پیدا شود بسیار گران است. دولت مدام به مردم سرکوفت می‌زند که چرا در خانه نمی‌مانند ولی هرگز نمی‌گوید کسانی که کارگر روزمزد هستند یا شغل‌های آزاد با درآمد پایین دارند چطور باید در خانه بمانند و از پس هزینه ها بربیایند. البته چیزی که این روزها را قابل تحمل می‌کند نوعی همدلی است که علیرغم وحشت همه‌گیر بین مردم شروع شده. خیلی‌ها که توان مالی دارند الکل را فله‌ای خریده و بین خانواده و دوستان پخش می‌کنند. یا به بیمارستان‌ها دستکش و ماسک و گان هدیه می‌دهند… خود ما مدام با دوستانمان که تنها زندگی می‌کنند یا اهل تهران نیستند تماس می‌گیریم و از حالشان باخبر می‌شویم چون افرادی که تنها زندگی می‌کنند در وضع قرنطینه وحشت بیشتری دارند. مردم همه در ترس مدام زندگی می‌کنند و معلوم هم نیست تا کی این وضع ادامه پیدا خواهد کرد.»
شیوع کرونا در جهان دولت‌ها و جوامع را ناچار کرده که به اقدامات اساسی برای تغییر رفتارهای کلان اقتصادی و اجتماعی دست بزنند. تلفات بالای بیماری در برخی نقاط دنیا نشان از عدم آمادگی کشورها برای مقابله با بلایا و فجایعی از این دست دارد. نظام‌های بهداشتی در برخی کشورها از پذیرش بیماران بیشتر ناتوانند و نمی‌توانند به درستی به وضعیت افراد پرخطر رسیدگی کنند. این شرایط نشان‌دهنده آن است که این بحران بدون اقدامات جدی برای «بازساختاربخشی نظام‌های درمانی و بهداشتی»، می‌تواند به اشکال دیگر ادامه یابد. اما بازساختاربخشی در پرتوی بحران اخیر دیگر نه به معنای خصوصی‌سازی گسترده و از بین بردن زیرساخت‌های عمومی، بلکه به معنای گستراندن زیرساخت‌های حمایت اجتماعی از گروههای کم‌درآمد و همه اقشار یک جامعه است.