گروه موسوم به «طالبان پنج» (Taliban Five) شامل اسیران رده‌بالایی می‌شوند که در دولت دموکرات باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده به ازای آزادی یک آمریکایی مبادله شدند. مقام‌های کنونی و سابق آمریکا و طالبان به روزنامه آمریکایی «واشنگتن‌پست» گفته‌اند که این اسرا پشت پرده تلاش زیادی برای جلب حمایت از توافق بین واشنگتن و طالبان کرده‌اند. در زیر خلاصه‌ای از گزارش واشنگتن‌پست درباره نقش این چهره‌ها در پشت‌پرده توافق را مرور می‌کنیم.
بالا، راست به چپ: خیرالله خیرخواه، عبدالحق وثیق، نورالله نوری
پایین راست به چپ: محمد نبی، محمد فضل
وقتی مذاکره‌کنندگان آمریکایی شتابان به دنبال معامله تاریخی با طالبان بودند، چندین چهره مرموز نقشی مهم اما غافلگیرکننده داشتند: اسرای سابق زندان گوانتانامو که آزادی‌شان در جریان یک مورد مبادله زندانیان در ۲۰۱۴، طوفانی از آتش اختلافات حزبی به پا کرد.
مردان گروه «طالبان پنج» به عنوان چهره‌های برجسته دولت طالبان پیش از ۱۱ سپتامبر و زندانیان طولانی‌مدت ایالات متحده، قدرت‌شان را به کار گرفتند تا ماه‌ها مذاکرات فرساینده را به سمت یک توافق پیش ببرند.
یکی از آنها، فرمانده سابق و مخوفی است که متهم به کشتار اقلیت‌های دینی در افغانستان است. او دست‌کم دو بار به پاکستان سفر کرد تا فرماندهان مردد در مورد توافق را راضی کند.
دولت ترامپ توافق ۲۹ فوریه را گامی مهم به سمت پایان جنگ ۲۰ ساله معرفی کرده است اما مذاکرات بین طرفین درگیر افغانستانی هنوز به دلیل اختلاف بر سر گام‌های اولیه و نیز آشوب سیاسی در کابل به وقوع نپیوسته است.
مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده برای تضمین اینکه مذاکرات در مسیر خود باقی خواهند ماند، هفته گذشته در کابل با رهبران افغانستان دیدار کرد اما همچنین در دوحه با مذاکره‌کننده ارشد طالبان هم به رایزنی نشست ــ نمادی از یک حساب‌گری سیاسی رو به تکامل که شامل گفت‌و‌گو با گروهی می‌شود که مسئول مرگ هزاران آمریکایی است.
تصمیم دولت اوباما در ۲۰۱۴ برای آزادی پنج جنگجوی طالبان در ازای آزادی سرجوخه بوئی برگدال ــ سرباز آمریکایی که پنج سال گروگان طالبان بود ــ با انتقادهای تند جمهوری‌خواهان از جمله مایک پمپئو، نماینده وقت مجلس نمایندگان و عضو کمیته اطلاعات آن و نیز سناتور لیندسی گراهام و خود دونالد ترامپ مواجه شد.
اسرای طالبان پس از ۱۲ سال حبس در گوانتانامو، همراه با خانواده‌هایشان به دوحه فرستاده شدند. آنها یک سال از سفر کردن منع شدند و تحت نظارت آمریکایی‌ها و قطری‌ها قرار گرفتند.
ترامپ در ۲۰۱۵ به عنوان نامزد ریاست‌جمهوری از تبادل زندانیان انتقاد کرد و برگدال را یک «خائن فاسد بدردنخور» و اعضای آزادشده طالبان را «پنج آدم‌کش» خواند که حالا «به کارزار جنگ بازگشته‌اند». پمپئو گفت که هیچ مدرکی ندیده این مردان اصلاح شده‌اند و «به آسیب‌زدن دوباره به آمریکا بازنخواهند گشت».
گراهام در ۲۰۱۴ در نامه‌ای به رهبران کمیته نیروهای مسلح سنای آمریکا درباره اسرای آزادشده نوشت: «خون آمریکایی‌ها روی دستان آنهاست و همان‌قدر که ممکن است روز از پی شب بیاید، آنها نیز دوباره به میدان جنگ بازخواهند گشت. ما عملاً “تیم رؤیایی طالبان” را آزاد کردیم.»
مذاکره‌کنندگان
واکنش‌ها نسبت به تبادل زندانیان با جنجال‌هایی که در کنکره آفرید، عملاً تلاش‌ها برای دستیابی به معامله صلح با طالبان در زمان اوباما را متوقف کرد.
به گفته چاک هیگل، وزیر دفاع وقت که پای دستور آزادی «طالبان پنج» را امضا کرد، او و دیگر مقام‌های ارشد آمریکایی خطرهای آزادکردن این مردان را در برابر فرصت آزادکردن برگدال ــ که وضعیت‌اش رو به وخامت می‌رفت ــ سبک و سنگین کرده‌اند.
برگدال گروگان شبکه حقانی، یک گروه تندروی طالبان بود. او را برای مدت مدیدی به یک تخت زنجیر می‌کردند یا در قفس نگه می‌داشتند و سلامت جسمی و روانی‌اش آسیب دیده بود.
هیگل در مصاحبه‌ای گفته بود که اسرای آزادشده در میان رادیکال‌ترین اسیران گوانتانامو نبودند اما تصدیق کرد که مقام‌های آمریکایی نمی‌توانند تضمینی بدهند که آنها به خشونت دوباره علیه ایالات متحده دست نزنند: «ما تلاش کردیم تا حدی که می‌توانستیم، تضمین بگیریم.»
گزارش‌های خبری در ۲۰۱۵ ادعا کردند که اسیران سابق تلاش کرده‌اند تا دوباره به فعالیت شبه‌نظامی بازگردند و با شبکه‌های افراطی تماس برقرار کرده‌اند. دولت اوباما این موضوع را تکذیب کرد.
حالا همان مردان که اعضای کمیته مذاکره‌کننده طالبان هستند، هنگامی که پمپئو در مراسم امضای معاهده صلح واشنگتن و طالبان در دوحه بود، حضور داشتند. این توافق شامل کاهش موقت خشونت‌ها و یک جدول زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی در ازای تعهد طالبان به پذیرفتن مذاکرات سیاسی با طرف افغانستانی می‌شود.
«فداکاری‌های عظیم» برای طالبان
زندانیان سابق که بعضی‌هاشان ۲۰۰۱ پس از تلاش برای تسلیم در برابر نیروهای آمریکایی بازداشت شدند، شامل خیرالله سعید والی خیرخواه و ملا محمد فضل می‌شوند. خیرالله سعید والی یک والی سابق طالبان و مسلط به چند زبان است و محمد فضل هم فرمانده نظامی سابق طالبان و معاون وزیر جنگ دولت طالبان است که به جنایت علیه اقلیت شیعه هزاره متهم شده.
با اینکه دستگاه‌های امنیتی ایالات متحده این مردان را تهدیدهایی خطرناک توصیف کرده است، برخی مقام‌های افغانستان در سال‌های ابتدای جنگ آنها را میانجی‌های بالقوه می‌دیدند. در ۲۰۱۱، حامد کرزای، رئیس‌جمهوری وقت خواهان آزادی خیرخواه شد اما مقام‌های آمریکایی نپذیرفتند.
به گفته طاهر خان، یک روزنامه‌نگار پاکستانی که طالبان افغانستان را پوشش می‌دهد، تصمیم این گروه برای گنجاندن این اسرای سابق در کمیته سیاسی‌اش در دوحه «گامی به‌موقع و حساب‌شده» بود زیرا طالبان نتوانسته بود سرتاسر سازمان گسترده و گاه فرقه‌فرقه‌اش را به تبعیت وادارد.
اعتبار «طالبان پنج» تنها از این نبود که آنها رهبران ارشد سابق بودند. به گفته طاهر خان، آنها «اعتماد سربازان پیاده‌نظام را با خود داشتند».
یک مقام ارشد طالبان گفت که این مردان «فداکاری‌های عظیمی» برای جنبش طالبان کرده‌اند و «دوستان معتمد» بنیان‌گذار آن ملا محمد عمر بوده‌اند.
یک مقام دیگر طالبان نیز گفت که تلاش‌های گروه برای حل نزاع با رسیدن خیرخواه، فضل و از همه مهم‌تر، عبدالغنی برادر به دوحه جان تازه‌ای گرفت.
عبدالغنی برادر که پمپئو با او هفته گذشته در دوحه دیدار کرد، یکی از بنیانگذاران طالبان در دهه ۱۹۹۰ بود. او در پاکستان بازداشت و ۲۰۱۸ آزاد شد.
مقام‌های کنونی و پیشین آمریکایی می‌گویند خیرخواه و نیز یک زندانی سابق دیگر، محمد نبی عمری ــ رئیس ارتباطات حکومت طالبان پیش از سقوط در ۲۰۰۱ ــ مشارکت‌کنندگان فعال در مذاکراتی بودند که هدایت آنها را زلمی خلیل‌زاد، فرستاده ویژه آمریکا و عبدالغنی برادر برای طالبان بر عهده داشتند.
مقام طالبان در این‌باره گفت:
«برخی “تندروها” در میان ما آماده ورود به مذاکرات مستقیم با نیروهای اشغال‌گر نبودند و می‌خواستند تا انتها به جنگ ادامه دهند. اما وقتی این پنج رهبر ارشد آزاد شدند و به دفتر سیاسی پیوستند، آن فرماندهان نیز با معامله صلح موافقت کردند.»
دیگر اعضای «طالبان پنج» عبارتند از: عبدالحق وثیق، یک مقام اطلاعاتی سابق طالبان و نورالله نوری، یک والی سابق.
به گفته مقام‌ها، محمد فضل اخیراً ــ اکتبر و دسامبر سال گذشته میلادی ــ دست‌کم دو بار به پاکستان سفر کرده است. این نخستین باری است که عضوی از «طالبان پنج» به خارج از قطر سفر می‌کند.
به گفته یک مقام دیگر طالبان، فضل در اکتبر با اعضای «شورای کویته» ــ یک شورای مشورتی ارشد طالبان ــ دیدار کرد. آن زمان، شبه‌نظامیان طالبان در تقلا برای سازمان‌دهی دوباره بودند زیرا مرگ یک سرباز آمریکایی در حمله طالبان باعث شده بود ترامپ اجلاس برنامه‌ریزی‌شده در کمپ دیوید را جهت امضای توافق صلح به طور ناگهانی لغو کند.
به گفته مقام طالبان، «آن زمان، زمانی حیاتی بود.»
فضل در دیدار دوم از پاکستان، فرماندهان طالبان را در مورد دوره هفت‌روزه «کاهش خشونت‌ها» توجیه کرد؛ مسأله‌ای که مذاکره‌کنندگان آمریکایی پس از لغو نشست کمپ دیوید خواهان آن بودند اما برخی تندروهای طالبان با آن مخالفت می‌کردند.
فضل پس از اعلام آغاز این دوره نیز تلفنی با فرماندهان طالبان صحبت کرد تا تبعیت آنها از کاهش خشونت‌ها را تضمین کند.
اگر مرحله بعدی مذاکرات آغاز شوند، احتمالاً «طالبان پنج» پشت میز مذاکره‌ای خواهند بود که به دنبال راه‌حلی جهت ادغام جنبش‌شان در فرآیند سیاسی افغانستان است. مشخص نیست بحران کووید۱۹ که اکنون چالشی جدی برای زیرساخت درمانی افغانستان آفریده، چه تأثیری بر مذاکرات آتی خواهد داشت.
یک سخنگوی طالبان شنبه گفت که این گروه گفت‌و‌گوها با تیم ۲۱ نفره مذاکره‌کننده از سوی حکومت افغانستان را آغاز نخواهد کرد زیرا به باور آنها، این گروه به حد کافی نماینده جمعیت افغانستان نیست.
تا موقعی که که حکومتهای افغانستان و عراق عنوان ًجمهوری اسلامی ً داشته باشند و حکومت ایران و قطر دخالت کنند؛ کشورشان روی آرامش و دموکراسی را نخواهند دید.
Faryad / 02 April 2020