مازیار مهدوی‌فر- استئوپروز یا پوکی استخوان به کاهش تراکم استخوان‌های بدن گفته می‌شود که مهم‌ترین نتیجه آن ایجاد شکستگی‌های متعدد در استخوان‌هاست.
بیماران مبتلا به این بیماری نسبت به ضربات و فشارهای کوچکی که در افراد سالم هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند آسیب‌پذیر می‌شوند و چنین ضرباتی در آن‌ها منجر به ایجاد شکستگی می‌شود. مهم‌ترین شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در ستون مهره‌ها، لگن، دنده‌ها و مچ دو دست دیده می‌شود.
شکستگی‌ها می‌توانند منجر به ایجاد درد، کاهش کیفیت زندگی، از دست دادن امکان کار و فعالیت روزمره و حتی معلولیت شوند. در این میان شکستگی‌های لگن بیش از همه اهمیت دارند. حدود یک سوم افراد دچار شکستگی لگن نیاز به استراحت مطلق و به مدت طولانی دارند. این شکستگی در افراد مسن‌تر ممکن است به صورت ثانویه منجر به ایجاد لخته‌های خونی در رگ‌های پا شود که این لخته‌ها در صورت حرکت به سمت رگ‌های ریوی می‌توانند آن‌ها را مسدود و بیماری‌های حاد ریوی ایجاد کنند.
نشانه‌ها و علائم
پوکی استخوان ممکن است سال‌ها بدون علامت باقی بماند. معمولاً اولین علامت بیماری، شکستگی یکی از استخوان‌های فرد مبتلاست که ممکن است به هر علتی رخ دهد.
تراکم استخوان‌ها چه در مردان و چه در زنان با افزایش سن زیاد می‌شود و در سن ٢٥ سالگی به حداکثر خود می‌رسد. پس از آن به مدت ١٠ سال در همین محدوده حداکثری باقی می‌ماند. اما از سن ٣٥ سالگی به بعد به ازای هر سال افزایش سن حدود نیم درصد از تراکم استخوان‌ها کاسته می‌شود.
بعضی از شکستگی‌ها نیز بسته به محل‌شان ممکن است تا سال‌ها بدون علامت باقی بمانند و تا زمانی که شکستگی در ناحیه‌ای باشد که منجر به ایجاد درد شدید شود، بیماری فرد پنهان بماند. اولین علامت بیماری درد شدید خواهد بود که مکان آن با محل شکستگی مرتبط است. به عنوان نمونه شکستگی مهره‌ها سبب ایجاد درد شدید در ناحیه مهره مربوطه می‌شود که به پهلوها تیر می‌کشد. گاهی این شکستگی‌ها به طور مکرر در مهره‌ها رخ می‌دهد و سبب ایجاد درد مزمن در ناحیه پایین کمر می‌شود.
این مسئله حتی می‌تواند در گذر زمان سبب کوتاه شدن قد فرد به علت کم شدن فاصله بین مهره‌ها و فشرده شده آن‌ها روی هم شود.
تراکم استخوان
تراکم استخوان به مقدار ماده استخوانی موجود در ساختار اسکلت بدن فرد گفته می‌شود. هرچه تراکم استخوان‌ها بالاتر باشد قدرت و استحکام آن‌ها نیز افزایش خواهد یافت.
تراکم استخوانی به عوامل مختلفی ازجمله ژنتیک و عوامل محیطی مرتبط است. به عنوان نمونه مردان نسبت به زنان و سیاهپوست‌ها نسبت به سفیدپوست‌ها از تراکم استخوانی بالاتری برخوردار هستند. تراکم استخوان‌ها چه در مردان و چه در زنان با افزایش سن زیاد می‌شود و در سن ٢٥ سالگی به حداکثر خود می‌رسد. پس از آن به مدت ١٠ سال در همین محدوده حداکثری باقی می‌ماند. اما از سن ٣٥ سالگی به بعد به ازای هر سال افزایش سن حدود نیم درصد از تراکم استخوان‌ها کاسته می‌شود.
در خانم‌های سنین بعد از یائسگی این وضعیت کمی متفاوت است. از آن‌جا که هورمون استروژن در خانم‌ها نقش بسیار مهمی در حفظ تراکم استخوانی دارد، کاهش این هورمون پس از یائسگی باعث می‌شود به یکباره کاهش تراکم استخوانی سیر سریع‌تری به خود بگیرد. پنج تا ده سال پس از یائسگی، خانم‌ها ممکن است به ازای هر سال دو تا چهار درصد تراکم استخوان‌های خود را از دست بدهند و این یعنی از دست رفتن حدود ٣٠ درصد کل توده استخوانی طی ده سال.
عوامل خطرساز بروز پوکی استخوان
عوامل مختلفی در افزایش خطر بروز پوکی استخوان دخیل هستند. شاید مهم‌ترین این عوامل جنسیت است. همانطور که مطرح شد در زنان به خصوص پس از سنین یائسگی خطر ابتلا به پوکی استخوان بسیار بالاست.
تحقیقات نشان می‌دهد ورزش نقش مستقیمی در افزایش تراکم استخوان‌ها ندارد، اما فایده اصلی آن در مبارزه با این بیماری این است که سبب افزایش قدرت عضلانی و مقاومت آن‌ها می‌شود و در نتیجه ساختار اسکلتی بدن را در مقابل بروز شکستگی‌ها مقاوم می‌کند.
سابقه بروز بیماری در افراد خانواده یا سابقه وجود شکستگی‌های بدون دلیل واضح در خود فرد از دیگر عوامل خطرساز بروز بیماری هستند. مصرف بی‌رویه الکل، عدم تحرک، رژیم غذایی محروم از کلسیم، کمبود ویتامین دی، بعضی از بیماری‌ها مثل پرکاری و کم‌کاری تیروئید و مهم‌تر از همه مصرف سیگار از دیگر عواملی هستند که خطر بروز پوکی استخوان را افزایش می‌دهند. مصرف یک پاکت سیگار به صورت روزانه در درازمدت می‌تواند منجر به از دست رفتن پنج تا ده درصد توده استخوانی فرد شود. سیگار نه تنها منجر به کاهش ترشح هورمون استروژن در خانم‌ها می‌شود، بلکه سبب بروز یائسگی زودرس نیز می‌شود که هر دو حالت از عوامل خطرساز بروز پوکی استخوان هستند.
پیشگیری و درمان
درمان‌های موجود در حقیقت روش‌هایی هستند که تلاش می‌کنند با حفظ تراکم استخوانی موجود و در صورت امکان افزایش آن مانع بروز شکستگی‌های مختلف در فرد مبتلا شوند.
در واقع برای این بیماری در حال حاضر درمان قطعی وجود ندارد. به همین دلیل تشخیص زودرس از طریق انجام تست‌های سنجش تراکم استخوانی و پیشگیری از بروز بیماری در افراد تحت خطر اهمیت بسیاری دارد. تغییر در شیوه زندگی شامل ترک سیگار، کاهش مصرف الکل، انجام ورزش‌های منظم روزانه و گنجاندن مقدار کافی کلسیم و ویتامین دی در رژیم غذایی روزانه، کلیدهای اصلی پیشگیری و کنترل بیماری پوکی استخوان هستند.
تحقیقات نشان می‌دهد ورزش نقش مستقیمی در افزایش تراکم استخوان‌ها ندارد، اما فایده اصلی آن در مبارزه با این بیماری این است که سبب افزایش قدرت عضلانی و مقاومت آن‌ها می‌شود و در نتیجه ساختار اسکلتی بدن را در مقابل بروز شکستگی‌ها مقاوم می‌کند. در مکاتب مختلف پزشکی ورزش‌های مختلفی برای مبارزه با پوکی استخوان توصیه شده است، اما شاید مهم‌ترین و موثرترین آن‌ها همان قدم زدن و پیاده‌روی منظم روزانه باشد. نکته مهم در انجام ورزش در گروه‌های تحت خطر بروز بیماری این است که باید از انجام ورزش‌های سنگین که ممکن است سبب آسیب و شکستگی استخوان‌ها شود اجتناب کنند.
