گزارش کمیته حفاظت از خبرنگاران از آزادی بیان مطبوعات و رسانه‌ها و وضعیت خبرنگاران در جهان حاکی از دو برابر شدن قتل‌های عامدانه و انتقام‌جویانه خبرنگاران توسط باندهای تبهکار و گروه‌های شبه‌نظامی‌ست. این کمیته اعدام روح‌الله زم را به‌عنوان یکی از این موارد که مستقیماً توسط دولت انجام شده، مطرح کرده است. در سال ۲۰۲۰ مکزیک و افغانستان مرگبارترین کشورها برای خبرنگاران بوده‌اند. شیوع کووید-۱۹ نیز از یک سو به کاهش مرگ گزارشگران در حین انجام وظیفه منجر شده و از سوی دیگر به‌طرز بی‌سابقه‌ای سرکوب خبرنگاران و محبوس کردن آنها توسط دولت‌ها را افزایش داده است.
در سال ۲۰۲۰ سه خبرنگار در حال تهیه گزارش از درگیری‌های حومه ادلب در شمال سوریه و توسط جنگنده‌های منتسب به روسیه ود حامیان حکومت بشار اسد کشته شدند. عکس از شاتر استاک
کمیته حفاظت از خبرنگاران (Committee to Protect Journalists- CPJ) سه‌شنبه ۲۲ دسامبر / ۲ دی در گزارشی درباره وضعیت خبرنگاران و آزادی بیان اعلام کرد تعداد افرادی که هنگام پوشش اخبار مربوط به مناقشات نظامی و جنگ جان خود را از دست داده‌اند، نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرده اما قتل‌های تلافی‌جویانه خبرنگاران در سراسر جهان به‌طرز چشمگیری افزایش یافته و به بیش از دو برابر رسیده است.
گزارش این کمیته مستقر در نیویورک، بازه زمانی یکم ژانویه تا ۱۵ دسامبر ۲۰۲۰ را در بر می‌گیرد.
براساس این گزارش که به قتل روح‌الله زم، مدیر کانال تلگرامی آمدنیوز توسط حکومت جمهوری اسلامی نیز اشاره کرده، در سال ۲۰۲۰ حوزه سیاست خطرناک‌ترین حوزه گزارشگری بوده است.
نتایج تحقیقات کمیته حفاظت از خبرنگاران حاکی از آن است که از دست‌کم ۳۰ روزنامه‌نگاری که در سال ۲۰۲۰ جان خود را از دست داده‌اند، ۲۱ نفر، شامل ۱۹ مرد و ۲ زن خبرنگار به تلافی گزارشگری‌شان به قتل رسیده‌اند. این رقم در سال ۲۰۱۹، ۱۰ نفر بود. ۹ نفر دیگر نیز در حین گزارشگری در منطقه جنگی یا در تبادل آتش میان طرفین درگیری و یا در مأموریتی که به‌صورت پیش‌بینی نشده‌ای خطرناک شده، جان خود را از دست داده‌اند.
علاوه بر ۳۰ خبرنگار مذکور، ۱۵ روزنامه‌نگار دیگر نیز به قتل رسیده‌اند و مرگ آنها برای مشخص شدن انگیزه قتل، در حال بررسی‌ست.
دست‌های آلوده به خون خبرنگاران
طبق گزارش کمیته حمایت از خبرنگاران، بیشترین موارد قتل عامدانه روزنامه‌نگاران به ترتیب در مکزیک، افغانستان و فلیپین و به‌صورت مشخص توسط باندهای تبهکار و گروه‌های شبه‌نظامی انجام شده است. این کمیته می‌گوید باندهای تبهکار و سیاستمداران منتخب مردم در سراسر جهان آزادی بیان رسانه‌ها و مطبوعات را تهدید می‌کنند.
در مکزیک، کشوری که مدت‌هاست شبکه پیچیده باندهای تبهکار و قاچاقچیان مواد مخدر و مسئولان فاسد آن را به یکی از خطرناک‌ترین کشورهای جهان برای خبرنگاران بدل کرده است، دست‌کم ۴ خبرنگار در سال ۲۰۲۰ به قتل رسیده‌اند و یک نفر هم به هنگام تهیه گزارش از صحنه جرم به ضرب گلوله کشته شده است. قتل حداقل ۴ خبرنگار دیگر نیز در حال بررسی‌ست.
در افغانستان هم گروه‌های شبه‌نظامی (طالبان و داعش) حداقل ۴ روزنامه‌نگار و راننده یکی از آنها را در سال ۲۰۲۰ به قتل رساندند.
در فیلیپین نیز به‌رغم تلاش‌های «ستاد محافظت از رسانه‌های نهاد ریاست جمهوری»، دست‌کم سه روزنامه‌نگار به تلافی انجام وظیفه حرفهای خود به قتل رسیدند.
طبق شاخص مصونیت جهانی کمیته حمایت از خبرنگاران و تحقیقات این کمیته، در اغلب پرونده‌های قتل خبرنگاران هیچ کس محکوم نمی‌شود و عاملان و آمران این قتل‌ها همچنان آزاد هستند.
کمیته حفاظت از خبرنگاران با انتقاد از مصونیت عاملان قتل خبرنگاران و سخنان ضد مطبوعاتی سیاستمداران می‌گوید ایالات متحده آمریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ جایگاه خود را به عنوان الگوی کشورهای جهان در زمینه دفاع از آزادی مطبوعات از دست داده و دولت ترامپ به جای دفاع اصولی از روزنامه‌نگاران و آزادی مطبوعات، رویکرد فرصت‌طلبانه‌ای را در پیش گرفته است.
دخالت مستقیم حکومت ایران در قتل روح‌الله زم
کمیته حفاظت از خبرنگاران قتل روح‌الله زم را موردی عنوان کرده که در آن «دولت مستقیماً در قتل یک خبرنگار دست داشته است».
در گزارش کمیته آمده است:
«دولت ایران روح‌الله زم را که به اعدام محکوم کرده بود در تاریخ ۱۲ دسامبر به طناب دار آویخت. وبگاه و کانال تلگرامی آمدنیوز – که زم آنها را از خارج از ایران اداره می‌کرد- علاوه بر افشاگری درباره‌ی مقام‌های جمهوری اسلامی، در سال ۲۰۱۷ درباره زمان و مکان اعتراض‌های مردمی اطلاع رسانی می‌کرد. در اواخر سال ۲۰۱۷ تلگرام کانال آمدنیوز را بست اما این کانال با نام جدیدی به پیام رسان تلگرام بازگشت. با توجه به اینکه در روش شناسی کمیته حفاظت از خبرنگاران “قتل” کشتن هدفمند روزنامه‌نگار به دلیل انجام وظیفه حرفهای تعریف شده است، این کمیته مرگ زم را تحت عنوان قتل طبقه‌بندی می‌کند.»
کمیته حفاظت از خبرنگاران در گزارش خود به ربودن زم توسط نیروهای اطلاعاتی جمهوری اسلامی نیز اشاره کرده است:
«تحقیقات کمیته نشان می‌دهد که مأموران اطلاعاتی ایران زم را در اکتبر ۲۰۱۹ در بغداد دستگیر کرده و به ایران بازگرداندند و مسئولان فیلم اعترافات و عذرخواهی او را از صدا و سیما پخش کردند. زم که با ۱۷ اتهام از جمله جاسوسی، مشارکت در نشر اکاذیب در خارج از کشور و توهین به مقدسات اسلام و توهین به علی خامنه‌ای مواجه بود، در ماه ژوئن به مرگ محکوم و در روز ۸ دسامبر حکم اعدام او تأیید شد. به گزارش آسوشیتدپرس، رسانه‌های دولتی ایران در زمان اعلام خبر اعدام زم، از او به عنوان «رهبر اغتشاشات» -عنوانی که حکومت ایران برای اعتراضات سراسری سال ۲۰۱۷ به کار می‌برد- نام بردند.»
در ادامه این گزارشِ، کمیته حفاظت از خبرنگاران به سرکوب دامنه‌دار مطبوعات و رسانه‌ها در ایران اشاره کرده است:
«ایران مدت‌های مدیدی است که از حربه زندان برای سانسور مطبوعات استفاده می‌کند و در زمان تنظیم گزارش روزنامه‌نگاران زندانی ۲۰۲۰ کمیته در اول دسامبر، ۱۵ روزنامه‌نگار زندانی داشت که روح‌الله زم یکی از آنها بود. داده‌های کمیته نشان می‌دهد که از سال ۱۹۹۲ تا کنون چهار روزنامه‌نگار دیگر در ایران کشته شده‌اند. سه تن از این روزنامه‌نگاران یا در اثر خشونت مأموران در زمان بازداشت یا در اثر جراحاتی که در طول بازداشت متحمل شده‌اند، جان خود را از دست داده‌اند.»
کاهش مرگ خبرنگاران در حین انجام وظیفه
کمیته حفاظت از خبرنگاران اما می‌گوید تعداد روزنامه‌نگارانی که در سال ۲۰۲۰ جان خود را در راه انجام فعالیت حرفه‌ای‌شان از دست دادند به سه نفر، پایین‌ترین سطح خود از سال ۲۰۰۰ تاکنون، رسیده است. کاهش درگیری‌های نظامی در خاورمیانه، همه‌گیری جهانی کووید-۱۹ و مشکلاتی که این همه‌گیری برای مسافرت گزارشگران به‌وجود آورد، دلایل عمده این کاهش مطلوب عنوان شده‌اند.
هر سه خبرنگاری که در سال جاری جان خود را از دست داده‌اند، در حال تهیه گزارش از درگیری‌های حومه ادلب در شمال سوریه بوده‌اند و توسط جنگنده‌های منتسب به روسیه و حامیان حکومت بشار اسد کشته شدند.
این کمیته اما هشدار داده که کشورهای درگیر همچنان برای کارکنان رسانه‌ها خطرناک هستند. پنج خبرنگار در سال جاری در تبادل آتش میان گروه‌های درگیر کشته شده‌اند، از جمله خبرنگاری که روز دوشنبه در شرق غزنی، افغانستان مورد اصابت گلوله قرار گرفت، خبرنگار و فیلمبردار عراقی که حین پوشش اعتراضات مردمی در بصره به ضرب گلوله کشته شدند و همچنین کشته شدن یک روزنامه‌نگار نیجریه‌ای حین تهیه گزارش درباره ناآرامی‌ها.
سرکوب گزارشگران همه‌گیری جهانی کووید-۱۹
مجازات زندان نیز جان بسیاری از روزنامه‌نگاران را تهدید کرده است. براساس تحقیقات کمیته حفاظت از خبرنگاران دولت‌ها برای ممانعت از پوشش اخبار مربوط به کووید-۱۹و ناآرامی‌های سیاسی، شمار بی‌سابقه‌ای از روزنامه‌نگاران را صرفاً به‌خاطر انجام وظیفه حرفهای خود زندانی کرده‌اند.
به‌علاوه، کمیته حفاظت از خبرنگاران می‌گوید مستندات این کمیته نشان می‌دهد که ویروس کرونا افزون بر تأثیر بر سلامت خبرنگاران، زندگی خبرنگاران بازداشتی را نیز تهدید کرده است. براساس گزارش این کمیته حداقل دو روزنامه‌نگار (دیوید رومرو از هندوراس و محمد منیر از مصر) پس از اینکه در بازداشت به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند، جان خود را از دست داده‌اند و در یک مورد (عظیم جان آسکاروف، خبرنگار برنده جایزه بین‌المللی آزادی مطبوعات این کمیته در سال ۲۰۱۲ که در قرقیزستان به حبس ابد محکوم شده بود) احتمال آن می‌رود که کووید-۱۹ در زندان جان خبرنگار را گرفته باشد.
در همین زمینه: