خبرگزاری رویترز به نقل از منابع خود اعلام کرد که آثار اورانیوم در دو مکانی که ایران ماه‌ها اجازه بازرسی از آن را نداده بود، کشف شده است.
منابع دیپلماتیک در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به رویترز گفته‌اند که بازرسان این نهاد تایید کرده‌اند که نمونه‌هایی که در ماه‌های اوت و سپتامبر ۲۰۲۰ (مرداد و شهریور ۱۳۹۹) از این دو نقطه برداشته شده است حاوی آثار اورانیوم بوده است.
وال‌استریت ژورنال نیز در ابتدای ماه فوریه در گزارشی اعلام کرده بود که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شواهدی از وجود یک ماده رادیواکتیو در دو سایت اعلام‌نشده ایران یافته‌اند. در آن گزارش نوع ماده رادیواکتیو مشخص نشده بود.
واکنش ایران چه بوده است؟
مقام‌های جمهوری اسلامی هنوز به این گزارش پاسخی نداده‌اند هرچند بارها اعلام کرده‌اند که فعالیت‌های ایران همواره صلح‌آمیز و شفاف بوده است.
پنج دیپلمات به رویترز گفته‌اند که بعد از اینکه آژانس انرژی اتمی یافته‌های خود درباره این دو مکان را به مقام‌های تهران اطلاع داد آن‌ها در پاسخ گفتند که این آثار در نتیجه آلودگی توسط تجهیزات هسته‌ای كه از یك سایت دیگر به آنجا منتقل شده، به وجود آمده است. بازرسان آژانس با بررسی نمونه‌های اورانیوم در دو نقطه اعلام کردند میان این نمونه‌ها مطابقتی وجود ندارد و این پاسخ نادرست است.
براساس گزارش بازرسان آژانس، آن‌ها مظنون هستند که یکی از سایت‌ها (تورقوزآباد) برای پردازش اورانیوم قبل از غنی‌سازی استفاده می‌شده است و در نقطه دیگر (بین شهرضا و آباده) برای آزمایش مواد منفجره هسته‌ای استفاده شده است.
هرچند به نظر می‌رسد در این دو مکان در دو دهه گذشته فعالیتی صورت نگرفته ولی وجود شواهد فعالیت در این دو نقطه نشان می‌دهد اسنادی که اسرائیل در زمستان سال ۱۳۹۶ از شورآباد تهران خارج کرد و در اردیبهشت ۹۷ از آن‌ها پرده برداشت دقیق بوده است.
آژانس و کشورهای غربی معتقدند که ایران تا پیش از سال ۲۰۰۳ فعالیت‌هایی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای داشته است. مقام‌های جمهوری اسلامی این موضوع را رد می‌کنند. در زمان دستیابی به توافق هسته‌ای، کشورهای عضو برجام توافق کردند تا پرونده فعالیت‌های هسته‌ای نظامی (PMD) را مسکوت بگذارند.
بازرسی در ازای نرفتن پرونده ایران به شورای امنیت
ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در شهریورماه امسال توافق کردند که بازرسی‌هایی از دو مکان در ایران انجام شود. درخواست برای بازرسی از این دو نقطه ماه‌ها پیش به ایران داده شده بود ولی مقام‌های جمهوری اسلامی اعلام می‌کردند که درخواست آژانس بر اساس اطلاعات نادرست است و اجازه بازرسی از این نقاط را نخواهند داد.
نهایتا آژانس در خردادماه امسال با انتشار یک گزارش اعلام کرد که ایران اجازه دسترسی به دو مکانی را که احتمالا در آن‌ها فعالیت هسته‌ای انجام شده است، نمی‌دهد. این نخستین گزارش انتقادی آژانس از اقدامات ایران بعد از توافق برجام بود.
در شهریورماه و در آستانه تشکیل جلسه شورای حکام، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آخرین هشدار را به ایران داد. با پررنگ‌شدن احتمال ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل، ایران با دعوت از گروسی برای سفر به ایران با این نهاد برسر بازرسی از دو مکان به توافق رسید.
دو مکان اعلام نشده کجا هستند؟
گرچه آژانس و مقام‌های جمهوری اسلامی درباره مکان دقیق این دو سایت صحبت نکرده‌اند، به نظر می‌رسد که یکی از آن‌ها انباری در منطقه «تورقوزآباد» در اطراف تهران باشد.
وجود فعالیت هسته‌ای در این مکان را نخستین بار بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل در مهرماه ۱۳۹۷ اعلام کرد. سخنان نتانیاهو درباره انبار تورقوزآباد با تمسخر مقام‌های تهران روبه‌رو شد.
نتانیاهو در سخنرانی خود گفت که ایران در این انبار ۱۵ کیلوگرم مواد رادیواکتیو ذخیره کرده بود. نخست‌وزیر اسرائیل با در دست داشتن تصاویر ماهواره‌ای و آدرس دقیق و نام کوچه‌ای که این انبار در آن واقع شده است گفت که بازرسان آژانس باید فورا از این مکان بازدید کنند. او گفت که در هفته‌های گذشته ایران فعالیت گسترده‌ای برای پاکسازی و از بین بردن رد فعالیت‌هایش در این نقطه انجام داده است.
دومین مکان نقطه‌ای است در مرز استان‌های فارس و اصفهان و بین دو شهر شهرضا و آباده. اطلاعات درمورد این نقطه را شورای ملی مقاومت، شاخه سیاسی سازمان مجاهدین خلق افشا کرده بود.
وضعیت پیچیده برجام و ایران
براساس مصوبه مجلس، ایران اجرای پروتکل الحاقی را در هفته نخست اسفندماه تعلیق خواهد کرد. این بخشی از استراتژی جمهوری اسلامی برای فشار به مقام‌های آمریکا برای بازگشت سریع‌تر به توافق هسته‌ای و توقف تحریم‌های نفتی و مالی است.
در‌آستانه توقف اجرای پروتکل الحاقی از سوی ایران، کشف ذرات اورانیوم در این دو نقطه وضعیت را برای مقام‌های تهران پیچیده می‌کند. در مقابل دولت جدید آمریکا نیز که تمایل خود برای احیای برجام را اعلام کرده‌است با چالش‌هایی مواجه می‌شود.
اسرائیل به عنوان یکی از سرسخت‌ترین مخالفان برجام و بازگشت آمریکا به این توافق همواره بر نبود حسن‌نیت در ایران در برنامه‌های هسته‌ایش تاکید کرده است. اثبات وجود فعالیت هسته‌ای اعلام‌نشده در مکان‌هایی که دست‌کم یکی از آن‌ها از سوی اسرائیل افشا شده است، دست بنیامین نتانیاهو را برای افزایش فشار به دولت جدید آمریکا باز می‌گذارد.
هفته آینده قرار است آژانس گزارش سه‌ماهه از فعالیت‌های هسته‌ای ایران را منتشر کند. احتمالا پاسخ‌های نادرست ایران در مورد فعالیت هسته‌ای اعلام‌نشده‌اش در این دو مکان و نارضایتی از همکاری ایران، بخشی از این گزارش خواهد بود.