با وجود تغییر دولت در واشنگتن، تنش‌ها در خاورمیانه فروکش نکرده است. بحث مذاکرات با ایران در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری در این کشور داغ شده و جبهه‌گیری منطقه‌ای بر سر آن نیز شکل گرفته است. در این بستر، بنیامین نتانیاهو در آستانه انتخابات اسرائیل در همین ماه قصد سفر به امارات متحده عربی را داشت که این سفر به دلیل سردی روابط دولت نتانیاهو با اردن لغو شد. زمانه در مورد این وضعیت پیچیده و بغرنج در خاورمیانه و تأثیر آن بر انتخابات پیش روی ریاست جمهوری و نیز مذاکرات احتمالی با ایران با علی صدرزاده، تحلیلگر مسائل خاورمیانه و جهان عرب گفتوگو کرد.
گفتوگو با علی صدرزاده را در زیر بشنوید:
سفر نتانیاهو
بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل قرار بود پنج‌شنبه ۲۱ اسفند سفری رسمی به امارات متحده عربی داشته باشد. سفر لغو شد. این چهارمین بار از زمان امضای پیمان ابراهیم (آبراهام) در اوت گذشته است که برنامه نخست‌وزیر اسرائیل برای سفر به امارات به تعویق می‌افتد.
دفتر نخست‌وزیری اسرائیل علت را «دشواری در هماهنگی برای پرواز بر فراز حریم هوایی اردن» اعلام کرده اما زمان جدیدی برای سفر تعیین نشده است. جروزالم پست نیز از بستری شدن همسر نتانیاهو به دلیل آپاندیس به عنوان دلیل دیگر نام برده است.
اما بنی گانتس وزیر دفاع اسرائیل در جلسه‌ای روز پنج‌شنبه با اشاره به لغو سفر، علت را روابط بد بنیامین نتانیاهو با پادشاه اردن دانست و با انتقاد از نخست‌وزیر گفت: «متأسفانه رفتار نتانیاهو در سال‌های اخیر صدمه زیادی به روابط‌مان با اردن زده.» ۲۳ مارس انتخابات مجدد در اسرائیل برگزار می‌شود.
علی صدرزاده، تحلیلگر مسائل خاورمیانه و جهان عرب، در گفتوگو با زمانه علت اصلی لغو سفر نتانیاهو به امارات متحده عربی را مناسبات دوجانبه اردن و اسرائیل می‌داند و مربوط به تولیت مسجدالاقصی می‌داند:
«تولیت مسجد الاقصی در بیت‌المقدس از نظر تاریخی به خانواده سلطنتی اردن واگذار شده است. ظاهرا ولیعهد اردن چند روز پیش تصمیم داشته از مسجدالاقصی بازدید کند، اما بر سر مسائل امنیتی با مقامات اسرائیلی به توافق نرسیده‌اند و به همین علت پرواز آقای نتانیاهو به امارات لغو شد. من فکر می‌کنم مسئله مهم‌تری هم وجود دارد، اسرائیل برای نزدیک شدن به عربستان سعودی و تقویب پیمان ابراهیم از یک سال پیش زمزمه‌هایی شروع کرده که تولیت مسجد الاقصی را به عربستان واگذار کند. یعنی پادشاهی عربستان سعودی نه تنها خادمین حرمین شرفین در سرزمین خودشان باشند، بلکه تولیت مسجد الاقصی را هم به عهده بگیرند و این باعث ایجاد نگرانی برای اردن شد که مبادا اسرائیلی‌ها این تولیت روانی، فرهنگی را از دست اردن بگیرند.»
اسرائیل سال گذشته میلادی پیمان ابراهیم (آبراهام) برای توافق عادی‌سازی روابط با امارات متحده را به میانجیگری دولت دونالد ترامپ امضا کرد و بحرین هم به آن پیوست. عادی‌سازی رابطه اسرائیل با امارات و بحرین و نزدیکی غیررسمی با ریاض تقویت جبهه مقابله با ایران تلقی می‌شد.
سفر لغوشده نتانیاهو به امارات نیز همزمان با بالا گرفتن بحث مذاکره احتمالی با ایران بر سر برنامه هسته‌ای قرار بود انجام شود.
👈🏽 بیشتر بخوانید: مناقشه هسته‌ای ایران: استراتژی اسرائیل چیست؟
مذاکرات احتمالی با ایران
برجام در دوراهی سرنوشت
«توافق جامع اقدام مشترک» (برجام) که ۲۰۱۵ پس از سال‌ها تنش بین تهران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای امضا شد، در مرحله‌ای بحرانی قرار دارد: یا احیا خواهد شد و مبنای مذاکراتی جدید قرار خواهد گرفت، یا به کل معنایش را از دست خواهد داد و دوره دیگری از افزایش تنش‌ها در پیش است.
جمهوری اسلامی بر مبنای مصوبه مجلس یازدهم «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» تعهدات برجامی را کاهش داده و اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کرده. علی خامنه‌ای همچنین تهدید کرده که ایران می‌تواند سطح غنی‌سازی را به ۶۰ درصد برساند. این سطح بر مبنای برجام ۳,۷ درصد است. میزان ذخیره اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران نیز بارها بیشتر از سقف ۲۰۲ کیلوگرم شده است.
از سوی دیگر، عربستان و نیز شورای همکاری خلیج فارس که تحت نفوذ این کشور قرار دارد، خواهان حضور در مذاکرات با ایران هستند. اسرائیل نیز بار دیگر مخالفت خود را با برجام اعلام کرده. مذاکرات هم به خاطر پاس‌کاری تهران و واشنگتن بر سر «چه کسی اول باید به برجام بازگردد؟» همچنان در پرده ابهام قرار دارد.
هرچند انتخاب جو بایدن امیدها به احیای برجام را زنده کرد، مذاکرات به خاطر پاس‌کاری تهران و واشنگتن بر سر «چه کسی اول باید به برجام بازگردد؟» همچنان در پرده ابهام قرار دارد.
علی صدرزاده در گفتوگو با زمانه مسیر مذاکرات را بسیار دشوار ارزیابی می‌کند و می‌گوید که ایالات متحده به دنبال برجام به شکل فعلی نیست بلکه می‌خواهد با ایران در دیگر زمینه‌ها همچون برنامه موشکی و مداخله‌های منطقه‌ای هم گفتوگو کند ــ مسائلی که به گفته آقای صدرزاده از سوی تمام گروه‌های در قدرت در جمهوری اسلامی در برابر آن مقاومت می‌شود.
علی صدرزاده همچنین سیاست فعلی بایدن را ادامه فشارهای تحریم دولت ترامپ توصیف می‌کند و می‌گوید: «این جمهوری اسلامی است که زمان زیادی ندارد و باید تصمیم‌گیری کند».
انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در بستر فشارها
فشارها بر تهران از سوی قدرت‌های اروپایی نیز افزایش یافته است. اسرائیل نیز تهدیدهای نظامی را ادامه داده. این بحران در سایست خارجه در سیاست داخلی ایران در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ نیز تنش‌ها بین گروه‌های در قدرت را بالا برده است.
محافظه‌کاران و نزدیکان به علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی با مذاکره مخالفند و بر ادامه سیاست هم‌آوردطلبی تأکید دارند. احتمالا آنها با تکیه بر همین موضع و با انتقاد از سیاست خارجه به گفته انها «سازش‌کارانه» دولت حسن روحانی در انتخابات حاضر خواهند شد. چهره‌های نظامی این طیف به همین دلیل توجه زیادی را به خود جلب کرده اند.
نزدیکان به اعتدالیون و اصلاح‌طلبان اما خواهان مذاکره و رفع تحریم‌ها با بازگشت به برجام هستند. به نظر می‌رسد نامزدهای آنها در انتخابات با تکیه بر تنش‌زدایی با غرب دوباره حاضر شوند.
با این حال، علی صدرزاده معتقد است که در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، فشار قدرت‌های منطقه‌ای همچون اسرائیل و امارات و عربستان تأثیری در انتخابات ریاست‌جمهوری و مشارکت مردم در آن نخواهد داشت.
به باور این تحلیلگر مسائل خاورمیانه، مشارکت در انتخابات آتی احتمالاً اندک خواهد بود اما این مسأله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی را از پیگیری برنامه مورد نظرش منصرف نخواهد کرد.