احکام جزایی ایران بر پایه شناخت جامعه و عدالت و تدبیر مدرن نیست. دچار زمان‌پریشی است و هنوز برای تعیین جزا مبنا را از یک طرف بر قصاص و از طرف دیگر بر قیمت‌گذاری بر موضوع دعوا با ارز شتر و دینار عصر تدوین احادیث می‌گذارد. این احکام به زمینه جرم کاری ندارند و بر خود جرم، آن هم با نگاه اعصار پیشین، متمرکز هستند. «دیه» آینه زمان‌پریشی و بی‌تدبیری احکام است.
ساز و کار دیه و نحوه و چگونگی محاسبه و پرداخت آن حاشیه‌هایی از جمله تصادف‌های ساختگی برای گرفتن دیه ایجاد کرده که به یکی از مسائل روزمره زندگی در ایران تبدیل شده است. اما تصادف‌های ساختگی گرچه خبری تکان دهنده است، همچنان با خبر انداخته شدن پسر بچه‌ای زیر ماشین به وسیله پدرش برای گرفتن دیه قابل مقایسه نیست:
پدری برای گرفتن ديه فرزندش را زير ماشين انداخت
پسر بچه در این تصادف جان باخت. راننده ماشین درباره این ماجرا گفته بود:
«آنها حتی پولی برای برگزاری مراسم ترحیم پسرشان نداشتند و مراسمی که گرفته بودند اصلا شبیه مراسم ختم نبود. خانه‌ای که در آن عده زیادی آدم در کنار هم زندگی می‌کردند و هیچ کدام شغلی نداشتند.»
از اول فروردین تا آخر آذر سال ۹۹، ۱۰ هزار و ۲۳۱ مورد خودزنی در تصادفات ساختگی برای اخذ دیه مشاهده و به مراجع قضایی اعلام شده است. فرزانه مهدی‌زاده، سرپرست دفتر امور معاینات بالینی سازمان پزشکی قانونی با اعلام این آمار گفته است:
«فرد یا افرادی به قصد کلاهبرداری و اخذ خسارت، با کمک شخص یا اشخاص دیگر صدماتی متعدد و نسبتاً شدید که حتی شامل شکستگی‌های استخوانی می‌شود در خود ایجاد می‌کنند که بعضاً منجر به ایجاد نقص عضوهای ماندگار در افراد می‌شود. این افراد با ادعای حدوث این آسیب‌ها و عوارض در سانحه تصادف ساختگی یا با ادعای نزاع و درگیری به هدف دریافت دیه و جبران خسارت به پزشکی قانونی مراجعه می‌کنند.»
بیشتر تصادفات ساختگی با هدف اخاذی از بیمه‌ها انجام می‌شود که در برخی موارد رد پای آنها به باندهای سازمان یافته می‌رسد. این باندها افراد بی‌خانمان و کم بضاعت را طعمه می‌کنند.
در وب‌سایت سازمان پزشکی قانونی آمار دقیقی از تصادفات ساختگی برای اخذ دیه از شرکت‌های بیمه ارائه نشده است.
غلامرضا سلیمانی، رئیس کل بیمه مرکزی اواسط سال ۱۳۹۸ اعلام کرده بود که دست‌کم ۲۰ درصد تصادفات رخ داده مربوط به حوادث غیرطبیعی بوده یا اینکه خسارات اعلام شده در آن بیش از رقم واقعی بوده است. (خبرگزاری ایرنا)
به موجب مواد ۷۱۴ به بعد کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، در پرونده تصادفات، شخصی که آسیب وارد کرده است حسب مورد به مجازات حبس و پرداخت دیه (وجه نقد) به شخص آسیب‌دیده محکوم می‌شود.
همچنین طبق بند الف ماده چهار قانون بیمه اجباری شخص ثالث، در صورتی که وسیله نقلیه راننده مسبب حادثه دارای بیمه‌نامه اجباری شخص ثالث باشد، پرداخت دیه به عهده شرکت بیمه است.
مهدی فروزش، مدیر کل پزشکی قانونی استان تهران آبان ۹۹ گفته است تعداد کل مراجعان صدمات ناشی از تصادف به مراکز پزشکی قانونی استان تهران در ۶ ماهه نخست سال ۹۹، ۱۵ هزار و ۹۷۵ نفر بوده که از این بین سه هزار و ۷۷۷ نفر زن و ۱۲ هزار و ۱۹۸ نفر مرد بوده‌اند.
این آمار نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۳,۳ درصد کاهش نشان می‌دهد. احتمالا شیوع کرونا و اعمال محدودیت‌ها برای منع تردد وسایل نقلیه در کاهش این آمار بی‌تأثیر نبوده است.
شرکت‌های بیمه مهم‌ترین منتقدان سیاست‌های مربوط به تعیین میزان دیه و همچنین پرداخت دیه هستند؛ از جمله افزایش بی‌ضابطه نرخ دیه در آغاز هر سال:
افزایش نرخ دیه با بالا رفتن قیمت شتر ایرانی
قوه قضاییه ایران برای سال ۱۴۰۰ نرخ دیه قتل غیرعمد فرد مسلمان را ۴۸۰ میلیون تومان تعیین کرده که این رقم نسبت به سال گذشته بیش از ۲۰ درصد رشد داشته است.
دیه در ایران بر اساس قوانین شریعت اسلام و در انطباق با فقه شیعه تعیین می‌شود که مواردی نظیر قطع یا مصدومیت اعضای بدن، تصادف، سقط جنین، شکستگی و خسارات دیگر را شامل می‌شود. هر یک از این جراحات از یک خراشیدگی سطحی گرفته تا بریدگی‌های بسیار عمیق، دیه متفاوتی دارند.
این پرونده درباره دیه است و در آن مجموعه‌ای از مطالب زمانه درباره خون‌بها جمع‌‌آوری شده است:
بر اساس قانون مجازات اسلامی مبلغ دیه کامل یک انسان برابر با نرخ روز ۱۰۰ شتر سالم (یا ۲۰۰ گاو، هزار گوسفند، ۲۰۰ دست لباس از حله‌های یمن، هزار دینار مسکوک یا ۱۰ هزار درهم) است.
■ جان انسان و قیمتش در جهان؛ قیمت تو چقدر است؟
مستند «قیمت من چقدر است» نشان می‌دهد که جان انسان نه تنها در سراسر جهان معامله می‌شود، بلکه قیمت آن مشخص است. با این‌حال جان انسان در برخی جاها قیمت کمتری دارد.
■ برابری جنسیتی در قوانین موضوعه ایران
مهران مصدق‌نیا- در سیستم قانون‌گذاری قوانین موضوعه ایران به شیوه سیستماتیک تبعیض‌های جنسیتی آشکار و صریح علیه زنان اعمال شده است و نیز مواردی هم از ابهام، اجمال، نقص و سکوت دیده می‌شود؛ از جمله در مورد دیه.
■ برابری دیه زن و مرد در صنعت بیمه، با تأیید شورای نگهبان
یک عضو حقوقدان شورای نگهبان از قانونی شدن پرداخت دیه برابر برای زن و مرد در حوادث رانندگی خبر داد. قانونی که تنها شامل حال شرکت‌های بیمه می‌شود.
■ برابر شدن دیه زن و مرد از کیسه دولت و جیب مردم
مهرانگیز کار- مدت ۴۰ سال است در قفس “فقه” حبس شده‌ایم. وقتی “مصلحت” می‌بینند، اندکی در قفس را باز می‌کنند و از پویایی فقه و اجتهاد می‌گویند و چیزکی را تغییر می‌دهند. پس از آن به سرعت در قفس را می‌بندند تا پویایی فقه را جدی نگیریم و یادمان باشد که قفس سر جایش است.
مدیار سمیع‌نژاد- عفو بین‌الملل به احکام اعدام نوجوانان در ایران معترض است. پرونده‌های قتل اما همیشه به اعدام ختم نمی‌شوند. بخشش به شرط دیه، عاقبت دیگری‌ست که گاه شکلی سخت و پیچیده پیدا می‌کند.
باید توجه کرد که نرخ دیه 210 میلیونی در سال 1396 با در نظر گرفتن افزایش 5 برابری خودرویی که عامل مرگ است(در سال 1400) میبایست به بیش از 1 میلیارد تومان افزایش یابد.
چراغ بدست / 16 April 2021