در بزرگترین کمپین واکسیناسیون عمومی در طول تاریخ جهان، تا به امروز بیش از ۲میلیارد و ۱۲۰ میلیون واحد واکسن کرونا به شهروندان بیش از ۱۷۶ کشور جهان تزریق شده است، به عبارتی به طور متوسط روزانه حدود ۳۹ میلیون واحد واکسن در جهان تزریق می‌شود.
واکسیناسیون کووید-۱۹ در ایران مدتی است آغاز شده اما واکسیناسیون نسبت به سایر نقاط جهان و منطقه به کندی پیش می‌رود.
در ایران تاکنون ۳ میلیون و ۱۴۰ هزار واحد واکسن تزریق شده که نزدیک به دو درصد جمعیت ایران را پوشش می‌دهد.
هر واکسنی که درصد معینی کارایی داشته و در دسترس باشد از نظر پزشکان در حال حاضر بهترین واکسن به حساب می‌آید. البته در آینده اطلاعات بیشتری در مورد کارایی و ایمنی واکسن‌ها خواهیم داشت اما در حال حاضر عوارض اندک و موارد بسیار نادر لخته شدن خون در واکسن آسترازنکا در مجموع نشان می‌دهد که کوچکترین تردیدی در مورد استفاده از واکسن نباید داشت.
واکسن‌هایی که در ایران در حال حاضر موجود هستند ساخت خارج هستند. به زودی واکسنهای ساخت داخل نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
واکسنهای موجود در ایران کدام‌ها هستند و درباره آنها چه می‌دانیم؟
واکسنهای خارجی با مجوز وزارت بهداشت ایران
چهار واکسن خارجی تا کنون در ایران مجوز استفاده اضطراری دریافت کرده‌اند.
واکسن روسی اسپوتنیک وی، واکسن انگلیسی آسترازنکا (تولید در کره جنوبی)، واکسن هندی کوواکسین و واکسن چینی سینوفارم چهار واکسنی هستند که از وزارت بهداشت مجوز گرفته و به شهروندان تزریق می‌شوند.
◘اسپوتنیک‌وی
واکسن اسپوتنیک وی، حدود ۹۱ درصد کارایی دارد و در دو واحد به فاصله زمانی ۳ هفته تزریق می‌شود و در فریزر معمولی می‌شود آن را نگه داشت. این واکسن توسط اداره بهداشت ۶۸ کشور جهان اجازه استفاده اضطراری را دریافت کرده است.
ایران، عراق، ارمنستان، آرژانتین، مصر، امارت و ترکیه از جمله این کشورها هستند.
◘آسترازنکا
واکسن آسترازنکا که به نام‌های Vaxzevria ، AZD1222 و Covishield نیز شناخته می‌شود ۷۶ درصد کارایی دارد. این واکسن نیز در دو واحد باید تزریق شود و در یخچال تا ۶ ماه قابل نگهداری است. این واکسن در برزیل تاییدیه گرفته واز ۹۹ کشور جهان اجازه استفاده اضطراری دارد. بسیاری از کسانی که در بریتانیا علیه کووید-۱۹ واکسینه شده‌اند، این واکسن را دریافت کرده‌اند.
به جز ایران ،عربستان سعودی، کویت، ژاپن، مصر، کانادا، برزیل و ایسلند استفاده اضطراری از این واکسن را تایید کرده‌اند.
◘کوواکسین
کوواکسین که به نام BBV152 نیز شناخته می‌شود، ۷۸ درصد کارایی دارد . این واکسن در دو واحد به فاصله زمانی ۴ هفته تزریق می‌شود. شرایط نگهداری دستکم یک هفته و در دمای معمولی است. این واکسن از ۹ کشور جهان از جمله هند، نپال ،ایران، مکزیک و فیلیپین اجازه استفاده اضطراری دریافت کرده است.
◘سینوفارم
واکسن سینوفارم که با نام BBIBP-CorV نیز شناخته می‌شود، ساخت چین است و ۷۸ درصد کارایی دارد. این واکسن در دو واحد به فاصله ۳ هفته تزریق می شود. ۴۴ کشور جهان از جمله چین، ایران، عراق،پاکستان، امارات و بحرین تاییدیه یا اجازه استفاده اضطراری به آن داده اند.
واکسنهای ساخت ایران
در حال حاضر چندین سازمان دولتی و خصوصی در ایران در حال کار و آزمایش بر روی واکسن ایرانی هستند اما از این میان به نظر می‌رسد تولید و توسعه ۳ واکسن جدی‌تر از بقیه باشد.
دکتر حسن نایب هاشم، پزشک و فعال حقوق بشر در وین، در گفت‌وگویی با زمانه در مورد وضعیت واکسنهای درحال ساخت ایران می‌گوید:
«در حال حاضر واکسنهای متعددی در حال ساخت است که از این میان دو واکسن پروژه‌‌های مشترک با کوبا و استرالیا است و بقیه واکسن‌ها در ایران ساخته می‌شوند.»
به گفته دکتر نایب هاشم روش‌های مختلفی برای ساخت واکسنهای ایرانی به کار می‌رود، از جمله با استفاده از ویروس غیر فعال و پروتئین نو ترکیب.
◘واکسن رازی
واکسن رازی که ایران آن را با نام Cov-Pars Razi معرفی می‌کند، ساخت مؤسسه واکسن‌سازی رازی است. این واکسن هنوز تاییدیه نگرفته و اکنون در فاز دوم آزمایشی است و بر اساس پروتئین نوترکیب (مشابه واکسن نواکس) ساخته شده است. واکسن رازی در ۳ واحد ( ۲ واحد تزریقی و یک واحد اسپری بینی) زده می‌شود.
◘واکسن برکت
واکسن برکت، که با نام COVIran Barekat شناخته می‌شود، ساخت گروه صنایع شفا فارمد است. این واکسن هنوز تاییدیه نگرفته و اکنون در فاز سوم آزمایشی است. این واکسن بر اساس ویروس کشته شده یا غیر فعال کار می‌کند و مشابه واکسنهای آسترازنکا و اسپوتنیک است.
◘واکسن فخرا
واکسن فخراوک یا MIVAC توسط وزارت دفاع ایران ساخته شده و به نام محسن فخری‌زاده دانشمند اتمی ایران که سال پیش ترور شد نامیده شده است. واکسن هنوز تاییدیه نگرفته و فاز دوم آزمایش آن به تازگی شروع شده است. این واکسن بر اساس ویروس کشته شده یا غیر فعال کار می‌کند.
به گفته دکتر نایب هاشم در حال حاضر دو واکسن ایرانی وارد مرحله‌ای شده‌اندکه احتمالا توزیع وسیع خواهند شد و بقیه هنوز در مرحله توسعه و فازهای مختلف آزمایشی هستند.
دکتر نایب هاشم می‌گوید: «در حال حاضر ذخیره واکسن خارجی کفاف حداکثر دو هفته را خواهد داد و ظرف دو هفته آینده واکسنهای ایرانی را احتمالا توزیع می‌کنند.»
در مورد واکسنهای ایرانی ، کارایی و ایمنی آنها سوالات بسیاری وجود دارد.
آقای نایب هاشم می‌گوید:
«در مورد واکسنهای ایرانی هیچ مقاله علمی تاکنون در مجلات معتبر پزشکی چاپ نشده و این نگرانی وجود دارد که شاید کارایی این واکسن‌ها کم باشد»
به گفته نایب هاشم ایران نتیجه فازهای اول و دوم آزمایش بالینی را به سازمان جهانی بهداشت فرستاده اما این به معنای این نیست که نتایج لزوما مورد تایید سازمان قرار گرفته است.
او می‌افزاید: «برای اطمینان از کارایی واکسن معمولا مجلات معتبر علمی داده‌های مربوط به نتایج آزمایش‌ها را بررسی و اعلام می‌کنند، مثلا واکسن اسپوتنیک که برخی نسبت به آن نگران بودند، اما وقتی مجله معتبر لنست مقاله‌ای در مورد کارایی آن منتشر کرد، از واکسن استفاده وسیع شد.»
واکسنهای خارجی مشترک
از میان واکسن‌هایی که در ایران مراحل آزمایشی را طی می‌کنند، دو واکسن پروژه‌‌های مشترک با کوبا و استرالیا است.
◘سوبرنا
واکسن کوبایی سوبرنا۲، بر اساس پروتئین نوترکیب ساخته می‌شود. سه فاز نخست این واکسن در کوبا آزمایش و از بهار امسال نیز بر روی تعدادی از داوطلبان ایرانی آزمایش شده است و قرار است بزودی فاز نهایی را طی کند. با وجود این‌که واکسن هنوز مراحل آزمایشی را نگذرانده و تاییدیه نگرفته دولت کوبا از ۱۲ ماه مه کمپین واکسیناسیون گسترده شهروندان کوبا را با این واکسن آغاز کرده است. دولت کوبا در نظر دارد ۱۰۰ میلیون واحد واکسن را برای ایمن کردن تمام جمعیت کوبا و نیز به عنوان منبع درآمدی برای این جزیره تولید کند.
◘واکسین
واکسن استرالیایی واکسین، فاز اول آزمایشی را پشت سر گذاشته و قرار است بزودی فاز ۲ و ۳ را در ایران آزمایش کند. اگر نتایج آزمایش‌ها رضایت بخش باشد این واکسن در ایران و توسط شرکت ایرانی سیناژن تولید خواهد شد.
توانایی‌های ایران
ایران در منطقه سابقه نسبتا طولانی از نظر ساخت واکسن دارد. دکتر نایب هاشم در پاسخ به سوالی در مورد این‌که آیا ایران زیرساخت‌های لازم برای تولید و توسعه واکسن را دارد می‌گوید:
«بستگی به نوع واکسن دارد، در مورد برخی واکسن‌هایی که بر مبنای سیستم‌های جدید تولید می‌شوند می توان تا حدی شک داشت، ولی برخی واکسن ها مانند آن دسته که بر مبنای ویروس ضعیف شده هستند ایران سابقه ۱۰۰ ساله در تولید واکسن دارد و زیر ساخت‌های آن در مجموع وجود دارد، هرچند در ۴۲ سال اخیر و نیز به دلیل تحریم‌ها بسیاری از این زیرساخت‌ها بروز نشده‌اند.»
چنانچه دکتر نایب هاشم می‌گوید، پزشکان و متخصصین برجسته‌ای در داخل ایران مشغول کار هستند، اما تا زمانی که ایمنی و کارایی واکسن توسط مراجع بین المللی تایید نشود و فقط سازمان‌های داخلی در مورد آن نظر دهند، نگرانی‌ها همیشه وجود خواهد داشت.
توصیه به زدن واکسن
دکتر نایب هاشم مانند سایر متخصصان بهداشت و پزشکی معتقد است که هر زمان واکسن ایمن و کارایی در دسترس باشد نباید برای واکسینه شدن تردید داشت:
«از آنجا که خود بیماری به شدت خطرناک است وقتی در مقام مقایسه قرار بگیریم هر واکسنی که درصد معینی کارایی داشته و در دسترس باشد از نظر پزشکان در حال حاضر بهترین واکسن به حساب می‌آید. البته در آینده اطلاعات بیشتری در مورد کارایی و ایمنی واکسن‌ها خواهیم داشت اما در حال حاضر عوارض اندک و موارد بسیار نادر لخته شدن خون در واکسن آسترازنکا در مجموع نشان می‌دهد که کوچکترین تردیدی در مورد استفاده از واکسن نباید داشت.»
از نظر دانشمندان اگر بین ۷۰ تا ۸۵ درصد مردم واکسینه شوند می‌توان گفت که جامعه به وضعیت عادی برگشته است.
از زمان فراگیری ویروس کرونا از دسامبر سال ۲۰۱۹ تا به امروز بیش از۱۷۲ میلیون مورد کووید-۱۹ در سراسر جهان گزارش شده و این بیماری نزدیک به ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر قربانی برجای گذاشته است. بر اساس آمارهای رسمی دولت ایران در مجموع بیش از ۳ میلیون مورد ابتلا به بیماری کووید-۱۹ در ایران ثبت شده و دستکم ۸۰ هزار نفر بر اثر این بیماری جان باخته‌اند.
در همین زمینه: