پیش از این گزارش‌هایی مبنی بر کمیاب یا نایاب بودن داروهای بیماران خاص و انسولین قلمی در ایران منتشر شده بود. علی فاطمی نایب رئیس انجمن داروسازان جمعه ۲۱ خرداد به خبرگزاری دانشجویان گفت: «کمبود دارویی بیداد می‌کند و طی ۱۵ سال اخیر هیچگاه به اندازه امروز کمبود دارویی نداشتیم.»

او آنچه را که «کنترل قیمت ارز در حوزه دارو» خواند دلیل کمبود دارو دانست و گفت:

«ارز دولتی به صورت بسیار کند و قطره‌چکانی به واردکننده یا تولیدکننده دارو برای خرید مواد اولیه داده می‌شود و بر این اساس واردکننده و تولیدکننده نمی‌توانند به موقع دارو را تامین کنند و شاهدیم که بسیاری از داروها متاسفانه به موقع به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد و مردم سرگردان به دنبال آن‌ها می‌گردند.

شرکت‌های دارویی در ایران و گروهی از نمایندگان مجلس از یک سال قبل طرحی را پیگیری می‌کنند که بر اساس آن تخصیص ارز با نرخ مرجع برای واردات مواد اولیه و داروی کامل متوقف خواهد شد.

پیش از اینکه شرکت‌های دارویی که مدافع تخصیص ارز با نرخ بازار آزاد یا سامانه نیما به واردات دارو هستند این پیشنهاد را مطرح کنند، دولت سهمیه ارز واردات دارو را کاهش داده است.

یک هفته قبل رئیس سندیکای داروسازان گفته بود بانک مرکزی از آغاز سال جاری تا ۲۰ اردیبهشت فقط ۱۱ میلیون دلار برای واردات دارو ارز تخصیص داده است. اظهاراتی که بانک مرکزی آن را خلاف واقع خواند و در اطلاعیه‌ای مدعی شد در دو ماه نخست سال جاری ۷۷۰ میلیون دلار، معادل نیمی از سهمیه ارزی پیش‌بینی شده برای واردات دارو و کالای پزشکی پرداخت شده است.

بر اساس اعلام بانک مرکزی ستاد هماهنگی اقتصادی دولت در سال جاری ۱,۵ میلیارد دلار ارز برای واردات دارو و کالای پزشکی در نظر گرفته است. سهمیه ارزی واردات دارو در سال ۱۳۹۹ هم ۲,۵ میلیارد دلار اعلام شده بود. بانک مرکزی اما مدعی است که سه میلیارد دلار برای واردات دارو تامین اعتبار کرده است. به نظر می‌رسد کسر بزرگی از این مبلغ برای واردات واکسن کرونا هزینه شده باشد.

ارز دارویی در ایران در چهار سال گذشته محل مناقشه بوده است. در سال ۱۳۹۷ فاش شد که شماری از شرکت‌های دارویی در مقابل ارز دریافتی هیچ دارویی وارد نکرده‌اند.

فاطمی تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی را موجب ایجاد رانت و فساد در سیستم دارویی دانست و گفت:

«نظر ما این است که بجای ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی بهتر است که ارز نیمایی دهند و ارز دارو تا جای ممکن تک‌نرخی شود.»

قاچاق معکوس دارو

او قاچاق معکوس دارو را یکی دیگر از پیامدهای تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات دارو برشمرد و گفت:

«دولت یارانه سنگین را پرداخت می‌کند، دارو را وارد ایران کرده و بعد می‌بینیم همان دارو مجددا از کشور خارج شده و به چند برابر قیمت فروخته می‌شود. این مشکل از سال ۱۳۹۷ به بعد ایجاد شد و به دلیل تحریم‌های دولت ترامپ بود که این اتفاق افتاد و ما از همان زمان دست به گریبان این موضوع هستیم.»

در سال‌های گذشته بارها بحث قاچاق دارو از ایران از زبان مدیران وزارت بهداشت و درمان و تشکل‌های صنفی داروسازان و شرکت‌های دارویی بیان شده است. محمود نجفی‌عرب، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی تهران سوم خرداد در یک اظهارنظر مناقشه برانگیز گفت: علت کمبود انسولین قلمی در داروخانه‌ها قاچاق معکوس این دارو است. به گفته او انسولین قلمی با دلار ارزان وارد کشور می‌شود اما اگر افراد سودجو بتوانند آن را به خارج از کشور منتقل کنند، با نرخ دلار آزاد سود می‌کنند که علت بخشی از این کمبود در بازار همین قاچاق معکوس است.

کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو ایران هم ۱۱ خرداد قاچاق انسولین قلمی از ایران را تایید کرد. او گفت:

«قیمت انسولین پن در ایران حتی بدون احتساب بیمه و به صورت آزاد کسری از قیمت این دارو در کشورهای مجاور است و با توجه به تخصیص ارز بانکی به آن شیب قیمتی تندی بین ایران و تقریباً همه کشورهای همسایه وجود دارد و این موضوع موجبات قاچاق معکوس انسولین قلمی و اخلال در روند توزیع آن در داخل کشور را فراهم آورده است.»

 مهر ماه سال گذشته رسانه‌های عراق از کشف یک محموله بزرگ دارویی که از ایران به این کشور قاچاق شده بود، خبر دادند. مسئولان وزارت بهداشت ایران این موضوع را تکذیب کردند و مدعی شدند که داروها تنها از ایران بارگیری شده‌اند.

دارو گران‌تر می‌شود

پافشاری شرکت‌های داروسازی که در ارتباط تنگاتنگ با نهادهای حکومتی هستند بر حذف ارز ترجیحی واردات دارو سبب شده است دولت این پیشنهاد را بپذیرد. خبرگزاری فانا چهارم خرداد به نقل از ناصر ریاحی، رئیس انجمن واردکنندگان دارو نوشت: «چند هفته پیش پیشنهادی درباره چگونگی حذف ارز ترجیحی دارو داده که رئیس جمهور با نامه‌ای به معاون اقتصادی آن را تایید کرده است.»

حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای به حسن روحانی، رئیس‌جمهوری نوشت: «متاسفانه اخیرا زمزمه‌های جدیدی مبنی بر عدم تخصیص ارز و حذف آن از دارو و تجهیزات مصرفی به گوش می رسد که عملکرد دو ماهه دولت محترم و سهل‌انگاری بانک مرکزی در تخصیص ارز بر نگرانی‌های موجود افزوده است.»

همایون سامه‌یح نجف‌آبادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز ۱۶ خرداد به خبرگزاری برنا گفت: «با حذف ارز دولتی، نه تنها قیمت داروهای وارداتی رشد چشمگیر داشته، بلکه داروی تولید داخل ۲۱ هزار تومانی به ۵۵ هزار تومان رسیده است.»