وقتی نام انسیه خزعلی به عنوان معاون امور زنان و خانواده دولت ابراهیم رییسی (عضو هیات مرگ) اعلام شد، واکنش‌ها همه بهت و نگرانی بود: زنی بر مسند امور زنان نشسته که حتی از معصومه ابتکار، معاون سابق امور زنان، محافظه‌کارتر است. نگرانی‌ها از بازگشت به عقب در میان فعالان زنان اکنون شدت بیشتری گرفته است؛ گرچه حسن روحانی در دوره دوم ریاست جمهوری‌اش با کنار گذاشتن شهیندخت مولاوردی و جایگزین کردن ابتکار، نقطه شروع آن را گذاشته بود.
انسیه خزعلی، دختر روحانی جنجالی اصول‌گراست که سال ۹۴ درگذشت. خواهر او کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده در شورای عالی انقلاب فرهنگی است که او هم به دلیل گفته‌های جنجالی‌اش درباره زنان مشهور است.
اما برای شناختن انسیه خزعلی لازم نیست او را به پدر و خواهر و حتی برادر جنجالی‌اش مهدی خزعلی نسبت دهیم؛ خود او سوابق و اظهارات مستقلی دارد که به قدر کافی موقعیت او را به عنوان معاون امور زنان دولت رییسی نگران‌کننده می‌کند.
هوادار حقیقی نگاه سنتی به زن
در بررسی شخصیت انسیه خزعلی، اغلب به سوابق او در زندگی شخصی اشاره می‌کنند. او زنی است که پیش‌تر در مصاحبه‌ای درباره ازدواجش گفته است که در سال ۱۳۵۹ وقتی تنها ۱۶ سال داشت و دانش آموز سوم نظری بود، با همسرش ازدواج کرده است. با این که همسرش هم از او توقع حرف‌شنوی داشته، چون در زمان عقد شرط تحصیل و فعالیت اجتماعی را مطرح کرده بود، همسرش مانع تحصیل او نشد.
خزعلی همچنین گفته وقتی فرزندانش کوچک بودند، همسرش برای او «تعیین» کرده بود که تنها ۱۵ ساعت در هفته بیرون از خانه باشد و او خودش هم این مساله را رعایت می‌کرده است. در همین مصاحبه، خزعلی گفته که روح‌الله خمینی روزی در جمع آنها گفته بود که زنان می‌توانند حق طلاق را هنگام عقد از مرد بگیرند و به همین دلیل او هم از پدرش خواسته بود که برای او حق طلاق بگیرد و پدرش هم این کار را کرده است.
همین نکته اخیرا در واکنش خزعلی به انتقادات از او درزمینه موافقت با کودک همسری مطرح شده است. او گفته:
«امام به ما می‌گفتند شرط طلاق را هم برای ازدواج از داماد بگیرید؛ در ۱۶ سالگی برای ازدواجم شرط تحصیل، شرط فعالیت اجتماعی، شرط طلاق و محل زندگی را برای داماد مطرح کردم.»
انسیه خزعلی تلاش برای همه این دیدگاه‌ها را از خانواده خود شروع کرده است. او در مصاحبه قدیمی خود که پیش‌تر به آن اشاره شد، گفته بود که هر چهار فرزندش متاهل هستند و به شیوه خودشان سعی کرده فرزندانش زود ازدواج کنند. ازدواجی با ۱۴ سکه مهریه و با جهیزیه ساده.
نگاه انسیه خزعلی را علاوه بر زندگی شخصی‌اش می‌توان در عملکرد و اظهارنظرهای عمومی او هم جست.
سال ۹۴ در همایشی با عنوان «پایداری خانواده، تعالی جامعه» او به عنوان رییس دانشگاه الزهرا در سخنرانی خود به تبیین مفهوم زن و خانواده پرداخت، او گفت نوع نگاه به خانواده و تغییر نگرش نسبت به خانواده و زن و وظایفی که زن و خانواده دارند، نگاهی است که یک جامعه اسلامی را از سایر جوامع متمایز می‌کند؛ به در سایر جوامع بیشتر به نگاهی مادی و منفعت‌طلبانه به خانواده نگاه می‌شود. او گفته بود: «در اسلام هدف از ازدواج آرامش‌بخشی است؛ همان‌گونه که در ذکر خدا نیز این آرامش‌بخشی وجود دارد. در خصوص فرزندان نیز خداوند در یکی از آیات قرآن بیان می‌دارد که خدایا از همسران و فرزندان ما مایه خنکای چشم (اشاره به اشک شادی دارد) که آرامش می‌دهد، قرار بده. خداوند در خانواده مودت و مهر قرار داده و هدف خلقت هم رحمت است.»
او تاکید کرده بود برخلاف غرب که خانواده‌های هم‌جنس را ترغیب می‌کند، قرآن تأکید دارد که زوجیت حتماً باید از دو جنس مخالف باشد.
او همچنین با انتقاد از حاکم شدن نگرش اقتصادی و معامله‌گری در ازدواج در ایران گفته بود مهریه که نشان محبت است، اکنون تبدیل به معامله شده و فرزندآوری نیز به دلیل راحت‌طلبی کم شده؛ چراکه افراد نمی‌خواهند از خود بگذرند و برای دیگران وقت بگذارند.
او همچنین از حقیر شمردن نقش مادری و همسری در جامعه و تغییر سبک‌های زندگی خاصه برای زنان و دختران دانشجو انتقاد کرده و گفته بود دختران باید علاوه بر تحصیل، ازدواج و فرزندآوری را هم در برنامه‌های خود قرار دهند.
چنین نگرشی به مفهوم برابری جنسیتی و مساله زنان را می‌توان در انتقادهای او از سند ۲۰۳۰ هم پیدا کرد. او از منتقدان سرسخت سند ۲۰۳۰ یونسکوست؛ طرحی برای دستیابی به آینده بهتر و پایدارتر برای همه تا سال ۲۰۳۰ که اخیرا به طور کامل از دستور کار در ایران خارج شد.
انسیه خزعلی در گفت‌وگویی با ایسکانیوز درباره ماجرای آزار جنسی گروهی از دانش‌آموزان در مدرسه‌ای در غرب تهران گفته بود: «این اتفاق از ابزار سند ۲۰۳۰ است و به طرح شارون اسلاتر بر می‌گردد. وقتی این سند عملا بر آموزش صریح و بی‌پرده تاکید دارد و این مسایل را عادی جلوه می‌دهد و مخالفان اجرای آن را عقده‌ای خطاب می کند مشخص است که این اتفاقات هم خواهد افتاد.»
خزعلی گفته بود وقتی اشاعه اخبار در خدمت بازی‌های سیاسی و ایدیولوزیک، قرار می گیرد حریم امن مردم شکسته می‌شود و فضاهای اجتماعی ،فرهنگی و اخلاقی جامعه آلوده می‌شود.
وعده‌ای نمی‌دهد جز اجرای سیاست‌های نظام
انسیه خزعلی اما به انتظارها برای روشن کردن مواضع و دیدگاه‌هایش در یک نشست خبری پایان داد. او در نخستین نشست خبری خود که به منظور آشنایی با فعالیت‌های معاونت امور زنان و خانواده تشکیل شد، با تاکید بر اینکه مقابله با کودک‌همسری هم نیاز به قانون و هم نیاز به فرهنگ‌سازی دارد، گفته این کار نیاز به کار فرهنگی دارد و قانون تنها راهکار نیست. خزعلی گفته:
«باید در مناطقی که این امر رواج دارد اقناع‌‌سازی صورت گیرد و لازم است کار فرهنگی و قانونی همزمان داشته باشیم.»
او با اشاره به ازدواج خود در ۱۶ سالگی و اینکه فقط مرز سنی قرار دادن برای ازدواج مهم نیست، گفته بلوغ جسمی، فکری، اقتصادی، تحصیل و داشتن فعالیت اجتماعی از جمله شروط برای ازدواج است که هر دختری باید آن را داشته باشد تا مهیای ازدواج شود. او با دفاع از ازدواح حود در ۱۶ سالگی گفته:
«۱۶ سالگی داریم تا ۱۶ سالگی؛ من در ۱۶ سالگی شرط‌هایی برای ازدواج گذاشتم که فکر نمی‌کنم الان در ۱۶ سالگی کسی بگذارد. من شرط طلاق گذاشتم و امام توصیه می‌کردند که شرط طلاق بگذارید. من شرط مکان گذاشتم و پدرم گفتند با شرط طلاق موافق نیستم، اما اگر تو می‌خواهی موافق‌ام. نمی‌توان مرز سنی قرار داد و در این مساله رشد فکری بسیار مهم است.»
او گرچه گفته بسیاری فراتر از قانون دختران کودک را به ازدواج درمی‌آورند، اما در نهایت گفته:
«ما نمی‌توانیم یک مرز سنی مشخص را برای ازدواج قرار بدهیم و بگوییم این کودک است یا کودک نیست چون رشد فکری بسیار مهم است.»
در همین نخستین نشست خبری، انسیه خزعلی تکلیف خود را با موضوع برابری جنسیتی روشن کرده و گفته تساوی به زنان ضربه می‌زند:
«هر کسی باید در جای خودش قرار بگیرد نسبت به نیازها و طبیعتش. با گفتمان انقلاب اسلامی می‌توانیم این کار را انجام دهیم.»
خزعلی در بخش دیگر سخنان خود درباره چرایی مسکوت ماندن مطالباتی نظیر گواهینامه موتور یا ورود زنان به ورزشگاه‌ها گفته باید کارگروه‌هایی تشکیل و کار را تخصصی پیش برود. او درباره اخبار حذف غربالگری مادران باردار هم گفته باید کارگروه‌های تخصصی تشکیل و در صورت جمع‌بندی اعلام شود:
«دوست داریم از جلساتی به صورت تریبون‌باز برای اظهار همه نظرات استفاده کنیم و به صورت تخصصی هم کارگروه‌هایی را برای کودک همسری و غربالگری و بحث حضانت می‌گذاریم.»
خزعلی در بخشی دیگر از سخنانش به ورزش زنان و ضرورت ایجاد فضا برای ورزش همگانی آنان اشاره کرده اما تاکید کرده که برای این کار باید تدارکات لازم از جمله ایجاد «پارک بانوان» و فضای مناسب برای ورزش آنان دیده شود: یعنی ترویج تفکیک جنسیتی در فضاهای عمومی.
معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری از سیاست‌های جمعیتی و لزوم افزایش جمعیت دفاع کرده و گفته موضوع جمعیت اختصاص به زنان ندارد و بحث استراتژیک کشور است و اگر در سنی ازدواج انجام نشود ممکن است به تجرد قطعی برسد، همچنین باید امکان ازدواج در سن باروری فراهم شود.
خزعلی در بخش دیگری از سخنانش، با اشاره به طرح دورکاری زنان در دوران کرونا گفته باید دورکاری را تقویت کرد، چراکه هم برای دولت از نظر اقتصادی و هم برای خانواده‌ها «از نظر معنوی و تربیت فرزندان به صرفه» است؛ تاکیدی دیگر بر تمایل نظام بر خانه‌نشین کردن زنان به بهانه حفظ خانواده و فرزندآوری.
خانه‌نشینی زنان سیاستی است که جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر به روش‌های مختلف در پیش گرفته است: از ترویج بازنشستگی زودهنگام، ارائه مشوق‌ها به مادران باردار و کم کردن ساعت کار گرفته تا ممنوعیت و محدودیت در برخش مشاغل و امور استخدامی.
روی دیگر سکه انسیه خزعلی
چند سال قبل، آتنا فرقدانی، هنرمند و کنشگری که به دلیل کشیدن طرحی از نمایندگان مجلس، از ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد، منع شد، کاریکاتوری هم از انسیه خزعلی کشید. او در فیس بوک خود نوشت:
«خانم انسیه خزعلی فرزند آیت الله خزعلی، «رییس دانشگاه الزهرا»…..در پاسخ به آن همه توهین و تحقیر و اخراج اینجانب از دانشگاه، تنها هدیه مناسبی که توانستم برای شما فراهم کنم، طراحی آن چیزی بود که سالیانی‌ست در درون شما خفته است و گویا از آن بی خبر هستید! باشد که روزگاری از خوف این چهره واقعی‌تان، به خود انسانی بازگردید و در هیبت یک انسان ظاهر شوید.»
حالا پای این کاریکاتور به نشست خبری معاون اموز زنان کابینه رییسی هم کشیده شده است. خزعلی درباره این کاریکاتور گفت:
«آتنا فرقدانی از فارغ‌التحصیلان دوره شبانه دانشگاه ما بودند. همه‌جوره محبتی کردم برای رفع مشکلاتش اما نتیجه این شد و متوجه شدم ما مامور به تکلیفیم و نه نتیجه؛ اما دوست داشتم نتیجه غیر این باشد، سندی که در سایت دانشگاه است می‌گوید هنوز ایشان در دانشگاه ثبت‌نام نکرده است. باید سند ارائه دهد که اخراج شده است.»
البته شکایت‌ها از دوران ریاست او بر دانشگاه الزهرا به همین محدود نیست و خودش به یکی از آنها اشاره کرده:
«یا مورد دیگری که خانم دکتری که می‌گویند او را اخراج کردم. او سال ۸۸ از کشور خارج شده و من سال ۹۱ رئیس دانشگاه شدم. می‌گویند من ایشان را اخراج کردم در حالی که اگر چهار سال کاری را ترک کنی اخراج می‌شوی. ایشان باید سند بیاورد که سر کار بوده و درس می‌داده و من اخراجش کرده‌ام. حتی ما اطلاعیه در روزنامه دادیم که ایشان به دانشگاه بیایند اما نیامد. اینها بی انصافی است.»
به اینها باید افزود ماجرای تصاویری از ژوژمان درسی دانشجویان طراحی لباس دانشگاه الزهرا با عنوان طراحی لباس در فضای مجازی که جنجالی شد و منتقدان محافظه‌کار آن را «فشن شو» و غیراخلاقی خواندند. او در واکنش به این ماجرا گفته بود در چنین مراسمی عکسبرداری ممنوع است اما تعدادی از دانشجویان اقدام به عکسبرداری کرده‌اند که موضوع درحال پیگیری است. او تاکید کرده بود که عکسبرداری از این نوع مراسم مورد موافقت دانشگاه الزهرا نیست و این موضوع به صورت شخصی صورت گرفته است.
از چنین رویکردی جای تعجب ندارد که دانشگاه الزهرا در دوران ریاست او خبر از تدوین منشور اخلاقی بدهد و او تاکید کند که بر اساس این منشور، عملکرد اخلاقی افراد ملاک امتیازدهی قرار می‌گیرد:
«منشور اخلاقی یعنی نوع برخورد، نوع ارتباطات و نوع تعامل استاد، کارمند و دانشجو که باید بازنگری شده و برای آن برنامه‌ریزی شود.»
چشم‌انداز زنان در کابینه مردانه ابراهیم رییسی با حضور محافظه‌کارانه و امنیتی انسیه خزعلی به عنوان معاون امور زنان، روشن نیست. تکه‌های این پازل هنوز چیده نشده، این بیم را ایجاد می‌کند که فضای کنشگری در حوزه زنان رو، به امنیتی‌تر شدن پیش برود و مطالبات زنان بر مبنای سیاست‌های اصولگرایان، کمرنگ‌تر از پیش شود.