رسانههای پاکستان یکشنبه ۱۰ اکتبر/۱۸ مهر از مرگ عبدالقدیر خان، «پدر بمب اتمی پاکستان» خبر دادند. بر اساس گزارشها او پس از انتقال به بیمارستان به دلیل مشکلات ریوی درگذشت.
عبدالقدیر خان، دانشمند هستهای به واسطه اینکه پاکستان را به عنوان نخستین کشور اسلامی دارای بمب اتم مطرح کرد و این کشور را در فعالیتهای هستهای به سطحی همتراز با هند رساند، پدر علم هستهای پاکستان لقب گرفته است. با وجود این او متهم به انتقال غیرقانونی فنآوری هستهای به ایران، لیبی و کرهشمالی بود. پس از یک اعتراف تلویزیونی، خان تحت حصر خانگی قرار گرفت و بهرغم عفو پرویز مشرف، رئیس جمهوری وقت و صدور حکم خاتمه حصر در سال ۲۰۰۹، زیر نظارت نهادهای امنیتی پاکستان قرار داشت.
بهدنبال انتشار خبر درگذشت عبدالقدیر خان، شیخ رشید احمد، وزیر کشور پاکستان از جلسه فوقالعاده هیئت دولت برای برگزاری مراسم خاکسپاری او خبر داد. عارف علوی، رئیس جمهوری پاکستان نیز اعلام کرد از مرگ خان بهشدت غمگین شده است.
عبدالقدیر خان فیزیکدان هستهای و مهندس متالورژی متولد ۱۹۳۶/۱۳۱۵ و بنیانگذار برنامه غنیسازی اورانیوم و ساخت بمب اتمی در پاکستان محسوب میشود. او فارغالتحصیل مهندسی متالورژی از آلمان است و پس از بهپایان رساندن تحصیلات خود در بلژیک، در سال ۱۹۷۲ در شرکت اروپایی سانتریفیوژ غنیسازی اورانیوم (the European Uranium Enrichment Centrifuge Corporation (URENCO)) در آمستردام مشغول به کار شد. همزمان ذوالفقار علی بوتو، نخستوزیر وقت پاکستان در این کشور مشغول تشکیل یک تیم مخفی برای دستیابی به تسلیحات هستهای بود. خان پس از ارتباط با بوتو به واسطه اشتغال در شرکت URENCO برنامههای محرمانه ساخت سانتریفیوژهای هستهای را ربود و به پاکستان منتقل کرد. او پیش از آنکه شک و شبهها درباره او جدی شود با خانوادهاش به پاکستان برگشت.
دانشی که ربوده شده و به پاکستان منتقل شد
پاکستان در سال ۱۹۷۶/۱۳۵۵ آزمایشگاه تحقیقات مهندسی عظیمی را با نزدیک به ۱۰ هزار پرسنل و به سرپرستی خان ایجاد کرد. تاسیساتی که در ادامه و به افتخار او، به آزمایشگاههای تحقیقاتی خان یا KRL تغییر نام داد. خان تا سال ۱۳۸۰ به عنوان مدیرکل و محقق ارشد در این آزمایشگاهها مشغول به کار بود.
او در ادامه با استفاده از ارتباطات خود در غرب و در پوشش شبکهای از شرکتهای مختلف، مواد و فنآوریهای دومنظوره را که میتوانست هم برای اهداف غیرنظامی و هم نظامی مورد استفاده قرار گیرد خریداری کرد.
در طول سه دهه ، دکتر عبدالقدیر خان برنامه تسلیحات هسته ای پاکستان را از طریق طراحی سانتریفیوژ اورانیوم دزدیده شده و شبکهای از تامین کنندگان بازار «غیرقانونی» ساخت. او اما تنها برای پاکستان کار نمیکرد و آنچه بهدست آورده بود را به کشورهای دیگر از جمله ایران صادر کرد.
قاچاق اسرار هستهای به ایران
سالها پیش از آنکه پاکستان نخستین آزمایش هستهای خود را انجام دهد، خان با کشورهای علاقهمند به فنآوری هستهای به طور مخفیانه معاملاتی را انجام داد. ایران نخستین کشوری بود که در سال ۱۹۸۷ /۱۳۶۶ قراردادی ۳ میلیون دلاری را برای طرح ساخت سانتریفیوژ و انتقال دانش هستهای با خان بست. قراردادی که گفته میشود احتمالا با حضور و حمایت فعال دولت و ارتش پاکستان صورت گرفته است.
در حدود سال ۱۹۹۲ نیز پاکستان و کره شمالی باهم فنآوری موشکی را با فنآوری غنیسازی اورانیوم مبادله کردند. ایالات متحده آمریکا در آنزمان اعلام کرد دولت بینظیر بوتو، رئیس جمهوری وقت اطلاعات بسیار حساسی را برروی دیسک فشرده به کره شمالی صادر و در ازای آن موتورهای موشک دریافت کرده است. دولت بوتو و نظامیان پاکستان اما منکر انجام این مبادلات شدند.
پس از اینکه ایران در سال ۲۰۰۳ و به واسطه فشار اتحادیه اروپا به آژانس بینالمللی اتمی اجازه داد از تاسیسات غنیسازی نظنز بازرسی کند، بازرسان از استفاده ایران از آژانس سانتریفیوژهای نوع P-1 خبر دادند که به گفته آنها در سال ۱۹۸۹ از یک واسطه خارجی خریداری شده بود. نام عبدالقدیر خان در فهرستی که ایران از تامینکنندگان سانتریفیوژها ارائه داد، دیده میشود.
براساس اعلام ایالات متحده این نوع سانتریفیوژها به لیبی نیز صادر شدهاند.
شیخ رشید احمد، وزیر اطلاعات پاکستان در ماه مارس سال ۲۰۰۵ سرانجام اعتراف کرد که عبدالقدیر خان مسئول انتقال اسرار هستهای پاکستان به ایران است. او اما تاکید کرد که دولت از این معامله چیزی نمی داند.
شیخ رشید احمد در مصاحبه تلفنی به آسوشیتدپرس گفت: «دکتر عبدالقدیر چندین سانتریفیوژ به ایران داده. او شخصاً به ایران کمک کرده و دولت پاکستان هیچ ارتباطی با این مسئله نداشته است».
دولت پاکستان تا آنزمان مدعی بود که گروهی جنایتکار فنآوری و نقشهها را به چندین کشور فروختهاند.
بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان اما امکان عدم دخالت دولت در انتقال اطلاعات و فنآوری هستهای را زیر سوال بردند.
اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهوری سابق ایران نیز همان زمان در مصاحبهای اعتراف کرد که جمهوری اسلامی به طور مخفیانه برای خرید مواد هستهای وارد بازار غیرقانونی شده بود. او گفت که این امر به دلیل تحریمهای آمریکا و محدودیتهای اروپا که دسترسی ایران به فناوری هسته ای غیرنظامی پیشرفته را ممنوع می کند ، ضروری است. مقامهای جمهوری اسلامی به صورت علنی اذعان کرده بودند که تجهیزات هستهای را از واسطههایی در جنوب آسیا خریداری کردهاند.