اجرای نمایش‌های بزرگ میدانی؛ پروپاگاندای تهران و حشد الشعبی

در دومین سالگرد حمله پهپادی آمریکا به خودروی حامل قاسم سلیمانی، فرمانده سابق سپاه قدس و ابومهدی المهندس، معاون فرمانده حشد الشعبی، در کنار افزایش حملات موشکی و پهپادی به پایگاه‌های نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه، دستگاه تبلیغاتی حکومت ایران نیز بیکار ننشست و در «جبهه فرهنگی» فعال شد.

در این روزها شبکه خبری «فرانس ۲۴» از یک نمایش بزرگ میدانی در شهر بصره عراق با شرکت ۱۴۰ بازیگر گزارش داد و نوشت از سپیده‌دم باغ عدن تا دوران پایه‌گذاری تشیع و کشته شدن قاسم سلیمانی، شبه‌نظامیان حشد الشعبی، متحدان اصلی تهران در نمایشی با بازیگران ایرانی به صحنه رفتند.

صدایی در آغاز اجرای این نمایشِ میدانی دو ساعته به کارگردانی سعید اسماعیلی، بانگ برآورد: «حشد الشعبی تقدیم می‌کند: محصول مشترک هنرمندان عراقی و ایرانی».

پوسترهای این نمایش بر دیوارهای بصره، «بزرگ‌ترین نمایش در عراق: رستاخیز زمین» را نوید می‌دادند.

حشد الشعبی در سال ۲۰۱۴ تشکیل شد و در کنار نیروهای عراقی در نبرد با جهادگران گروه دولت اسلامی (داعش) شرکت کرد. این شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران همچنان از  بازیگران اصلی سیاسی در عراق باقی ‌مانده‌اند، اگرچه ائتلاف الفتح، ویترین سیاسی آن‌ها، در جریان انتخابات پارلمانی اکتبر ۲۰۲۱ شکست سنگینی متحمل شد و از «تقلب در انتخابات» شکایت کرد.

مخالفان، حشد الشعبی را عامل ایران در عراق می‌دانند و سوء استفاده‌های آن‌ها در کشور را محکوم می‌کنند. نقش این گروه در سرکوب خونین اعتراضات ضدقدرت در پاییز ۲۰۱۹ بیشتر برجسته شد.

حشد الشعبی شبکه‌های رسانه‌ای و تلویزیونی خود را دارد، فیلم تولید می‌کند و تیم‌های فوتبال و بسکتبال دارد.

«جنگ نرم»

در «نمایش بزرگ» بصره، هزاره‌های تاریخ با جلوه‌های ویژه، آهنگ‌های مذهبی، چند اسب و شتر و چند انفجار به نمایش گذاشته شدند.

این نمایش با صحنه‌های مذهبی، از جمله واقعه کربلا، آغاز شد و با تاریخ معاصر عراق و شکست نهایی داعش به‌دست ارتش عراق و نیروهای حشد الشعبی پایان یافت.

سعید اسماعیلی، کارگردان ایرانی نمایش می‌گوید نمایشنامه او بر «مفهوم عدالت و ظلم» و «نمونه‌های قابل توجه این مفاهیم در طول تاریخ» متمرکز است.

اسماعیلی با اشاره به «جنگ نرم» که به اعتقاد او در «فضاهای فرهنگی و هنری» نیز جریان دارد، گفت: «سلاح‌ها و ابزارهای ما باید دائماً آماده باشند».

در طول اجرا، روی صحنه تصاویر قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس به نمایش گذاشته شدند.

بیشتر بازیگران این نمایش دانشجوی هنرهای زیبا هستند و چند جنگجوی حشد الشعبی نیز نقش خود را ایفا می‌کنند.

علی سعید یکی از تماشاگران نمایش به «فرانس ۲۴» می‌گوید:

«کودکان ما از برخی مسائل بی‌اطلاع هستند. آن‌ها به چیزی شبیه به این نمایش نیاز دارند تا بفهمند در نبردها چه اتفاقی افتاد و چگونه مردم کشته شدند.»

نمایش‌های بزرگ میدانی؛ عرصه پروپاگاندای حکومت اسلامی

اجرای نمایش بزرگ «رستاخیز زمین» در بصره بدون پیشینه نیست. سعید اسماعیلی، کارگردان آن در سال‌های گذشته بارها نمایش‌هایی از این دست را در عراق به اجرا گذاشته است که به‌گفته خودش «نه تئاتر است و نه پرفورمنس و نه نمایش چندرسانه‌ای، بلکه “نمایش میدانی” است».

اسماعیلی متولد ۱۳۵۶ است. از سال ۷۳ با کارگردانی نمایش‌های صحنه‌ای فعالیت خود را آغاز کرده و سپس به نویسندگی و برنامه‌سازی در رادیو و تلویزیون و کارگردانی فیلم کوتاه روی آورده است.

او در سال ۱۳۸۷ طراحی و کارگردانی نمایش «ستاره صبح» را برعهده گرفت و از سال ۱۳۸۶ طراحی و کارگردانی نمایش‌های میدانی عظیم با محتوای تبلیغ برای دین اسلام و تشیع را آغاز کرد.

سعید اسماعیلی که از نامزدهای «چهره هنر انقلاب» در سال ۱۳۹۸ بود مدرک کارشناس روان‌شناسی دارد و در چند فیلم دستیار کارگردان و بازیگر بوده است، از جمله در فیلم «خداحافظ رفیق» به کارگردانی بهزاد بهزادپور بوده است.

اسماعیلی از همان ابتدا که به اجرای نمایش‌های بزرگ میدانی روی آورد با «مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی» (مُهنا) همکاری کرد. این مرکز به‌عنوان متولی نمایش‌های میدانی و آموزش و تربیت نیروهای متخصص آن در ایران شناخته می‌شود و از شهریور ۱۳۹۳ فعالیت خود را آغاز کرده است.

اهداف این مرکز چنین عنوان شده است:

«ترویج و تبلیغ مفاهیم و آموزه‌های اسلامی انقلابی با استفاده از قالب هنر، ترویج فرهنگ شهامت و شهادت در طول تاریخ تشیع، پاسخگویی به شبهات رایج فرقه‌های ضاله، تأکید بر حقانیت مکتب تشیع در میان سایر مذاهب، روشنگری و تبیین خط حق و باطل در طول تاریخ بشریت، تبیین و ترویج وحدت ملی در سایه روحیه ولایت‌مداری، شکوفایی روحیه امید و انتظار به فرج منجی عالم، تبلیغ سبک زندگی اسلامی انقلابی، تکثیر تخصص اجرای نمایش‌های ویژه میدانی در سطح هنرمندان بومی استان‌ها و آموزش و کادرسازی نیروی مستعد انقلابی در شاخه‌های مختلف هنری.»

دکورهای بزرگ، جلوه‌های ویژه میدانی، استفاده از اسب و شتر در صحنه و یا حضور چند صد نفر در نمایش و ابعاد بزرگ سن نمایش که گاهی بدون محدودیت در دامنه یک کوه و در سطح بزرگ اجرا می‌شود، از ویژگی‌های نمایش‌های میدانی این دسته از هنرمندان مکتبی جمهوری اسلامی است.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی نیز یک بار گفته بود که «این سبک نمایشی، مانند تئاتر از فرهنگ غرب به ما نرسیده و طراحی بومی و اسلامی دارد». او تأکید کرده‌ بود که این سبک نمایشی باید تکثیر و از انحصار یک گروه خاص و تهران خارج شود و در استان‌های مختلف به‌اجرا درآید.

سیر نمایش‌های میدانی در ایران و عراق

اولین نمایش «مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی» (مُهنا) با نام «فصل شیدایی» به کارگردانی سعید اسماعیلی پس از آغاز فعالیت رسمی این مرکز در شهریور ۱۳۹۴ در شهرکرد اجرا شد.

این نمایش پس از اجرا در استان‌های مختلف ایران از جمله خوزستان، یزد، لرستان، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، شیراز و جزیره ابوموسی و همچنین در عراق و در تهران با حمایت «سازمان هنری ـ رسانه‌ای اوج» و سپاه پاسداران و ۱۴۰ نفر طراح و بازیگر اجرا شد.

«فصل شیدایی» به موضوعاتی چون زندگی آدم، نوح، بعثت پیامبر اسلام، واقعه کربلا، ظهور امام زمان شیعیان، انقلاب ایران و جنگ ایران و عراق می‌پرداخت.

«فصل وصل» نمایش بعدی این مرکز و سعید اسماعیلی در سال ۱۳۹۵، کار سفارشی از جانب معاونت اجتماعی شهرداری تهران بود که با ۱۰۰ بازیگر و استفاده از ۲۰۰ پروژکتور به صحنه رفت.

اسماعیلی این نمایش را «تهدید جدی برای وهابیت» دانسته و گفته بود:

«نمونه‌ای بیاورید که توانسته تصوف را نگران و عصبانی کرده باشد یا جریان منحرف مسیحیت تبشیری در فلان استان دچار التهاب و عصبیت شده و… من این‌ها را از جنس یک فعالیت اصیل فرهنگی و هنری می‌دانم.»

او گفته بود از این‌که «تاریخ اصیل اسلام و مقاومت ملل مختلف در اشاعه شیعه راستین» را روی صحنه می‌برد به خود افتخار می‌کند.

علیرضا کوهفر، مدیر مُهنا، تهیه‌کننده «فصل وصل»، این سبک نمایش میدانی را «گران و پرهزینه» دانسته بود بدون آن‌که هیچ‌گاه در زمان اجرای این نمایش پرهزینه و حتی در نمایش‌های بعدی اشاره‌ای به میزان بودجه آن‌ها بکند.

بخشی از نمایش «فصل وصل» به نیروهای موسوم به «مدافعان حرم» که از ایران برای حفظ رژیم بشار اسد به سوریه رفته و با مخالفان او جنگیده‌اند، اختصاص داشت.

به‌رغم هزینه‌های بالا، مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی (مهنا) در همان سال ۱۳۹۵ نمایش دیگری از سعید اسماعیلی با نام «نجم الثاقب (ستاره درخشان)» را در سومین سال پیاپی برای زائران مسیر پیاده‌روی اربعین در کشور عراق به نمایش درآورد که در آن نیز حوادث عاشورا، کشته شدن امام سوم شیعیان و «مدافعان حرم» موضوع اصلی است. اکثر بازیگران این نمایش عراقی بودند.

یک سال بعد سعید اسماعیلی نمایش میدانی «نفس المهموم» را با همکاری مهنا و گروه هنرهای نمایشی بنیاد فرهنگی روایت فتح با همکاری یک تیم ۵۵ نفره از نیروهای پشتیبانی و ۳۵ بازیگر در عراق با مضامین تکراری به اجرا گذاشت. اسماعیلی در آن زمان گفت مردم جنوب عراق پس از چند سال فعالیت دیگر گروه ما را می‌شناسند.

نمایش «رسول» در سال ۱۳۹۷ با بیش از ۱۷۰ بازیگر، طراحی و اجرای دکورهای تاریخی از تهران قدیم، تبریز دهه ۲۰ و اردوگاه کربلا در بیش از سه هزار مترمربع به کارگردانی سعید اسماعیلی روی صحنه رفت. رسانه‌های ایران از این نمایش به‌عنوان «بزرگترین نمایش میدانی کشور» یاد کردند. داستان این نمایش به یک کلاه مخملی بزهکار در دهه ۱۳۲۰ به نام «رسول تُرک» مربوط می‌شود که دلباخته حسین، امام سوم شیعیان می‌شود و آب توبه بر سر خود می‌ریزد.

دکور و صحنه این نمایش در شکل و اندازه یک شهرک سینمایی بود.

آبان‌ماه ۱۳۹۷ در آخرین شب اجرای «رسول»، از مسئولان شهرداری تهران تا نمایندگان مجلس و امام جمعه تهران برای تماشا رفته بودند. در آن شب سیدمحمدحسن ابوترابی‌فرد، امام جمعه موقت تهران روی صحنه رفت و گفت:

«حضور تماشاگران تئاتر در این فضا بیانگر این واقعیت است که تئاتر دینی، مذهبی و به یک معنا آیینی که بیانگر ارزش‌های دینی و به‌خصوص مدرسه عاشورا باشد، به‌طور جدی مورد مطالبه و درخواست ملت عزیز ماست.»

نمایش میدانی یعنی: «قدردان باشیم»

در ادامه این نوع نمایش‌ها سعید اسماعیلی و مهنا «سفینه النجاه» را در سال ۱۳۹۸ در مسیر پیاده‌روی اربعین از نجف به کربلا اجرا کردند و در سال ۱۳۹۹ «نگین شکسته» را در مشهد به روی صحنه بردند. این آخری اما به‌دلیل شیوع بیماری کرونا در یک سالن به‌نمایش در آمد.

نقطه نظرات اسماعیلی در باره سانسور و هنر نشان می‌دهد که دستگاه پروپاگاندای حکومت ایران برای ترویج ایدئولوژی و سیاست‌های خود بر روی چه کسانی هزینه‌ می‌کند. اسماعیلی در یکی از مصاحبه‌های خود درباره سانسور در ایران گفته بود:

«چیزی سانسور می‌شود که قابل پخش و انتشار نباشد وگرنه اگر ما بخواهیم حقیقت و تاریخ درست را بیان کنیم بعید می‌دانم به تیغ سانسور دچار شود. وقتی تیغ سانسور برنده می‌شود که ذهنیات و حدیث نفس خود را روی صحنه می‌آوریم که در چنین مواردی طبیعی است که هر مجموعه و کشوری قانون و ضوابط خود را داشته باشد و ما در کار خود خیلی مبتلا به سانسور نبوده‌ایم.»

او هدف کار خود را چنین بیان می‌کند:

«ما نسبت به یک چیزهایی دین داریم و باید دین خود را ادا کنیم. همین که ما در مملکت شیعه به دنیا آمده‌ایم این دین بزرگی به گردن ما است. ما در مکانی به دنیا نیامدیم که بت‌پرستی رواج دارد. در جایی به دنیا نیامدیم که گاوپرست باشند، بلکه درجایی به دنیا آمدیم که راحت و بدون زحمت معارف اهل بیت و مسیر بهشت به دست ما رسیده است و من روی سخنم نه با هنرمندان بلکه با همه مردم است که باید در برابر این همه لطف خود برخورداری از نعمت‌های زیادی مانند هدایت و امنیت کاری نکرده‌ایم و چه خوب است هرکسی ذوقی و شغلی دارد شکر نعمت‌های داشته را به جا بیاورد و البته هنرمندان نقش ویژه‌ای دارند.»