ابراهیم عزیزی، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی به نقل از حسین امیرعبداللهیان اعلام کرد که تاکنون ایران و آمریکا هیچ مذاکره «مستقیم و رودرویی» را در وین انجام نداده‌اند، اما چنانچه به گفته او «عزت، حکمت و مصلحت» ایجاب کند، بر اساس تاکید بر لغو همه تحریم‌ها و بعد از راستی‌آزمایی و کسب تضمین‌ها «اگر لازم باشد که ورودی برای مذاکره با آمریکا داشته باشند تیم مذاکره کننده این اختیار را دارد تا اقدام لازم را انجام دهد.»
گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و ایالات متحده برای احیای برجام بعد از یک وقفه سه روزه که به‌سبب سال نویِ مسیحی ایجاد شد از دوشنبه ۲ ژانویه/ ۱۲ دی از سر گرفته شده است. دیپلمات‌ها از همه طرف‌های حاضر در مذاکرات اظهار امیدواری کرده بودند که تا پایان ماه جاری یا حداکثر تا اوایل فوریه/ بهمن در روند مذاکرات پیشرفت‌هایی حاصل شود. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین در مصاحبه با رسانه‌های روسیه گفته است چنانچه مذاکرات احیای برجام با سرعت فعلی پیش برود حصول توافق تا پایان فوریه (۹ اسفند) کاملاً واقع‌بینانه است.
در ضرورت مذاکرات مستقیم با آمریکا
ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در چهارمین گفت‌وگوی خود با صدا و سیمای جمهوری اسلامی مذاکره مستقیم با آمریکا را به آمادگی ایالات متحده برای رفع تحریم‌ها مشروط کرده بود. وزارت خارجه آمریکا از آمادگی ایالات متحده برای مذاکره مستقیم خبر داده و وزیر امور خارجه ایران هم اعلام کرده که جمهوری اسلامی امکان مذاکره مستقیم را نادیده نمی‌گیرد. در همان حال علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز تأیید کرده که چنانچه «توافق خوب» در دسترس باشد، ایران از مذاکره مستقیم با آمریکا خودداری نخواهد کرد.
ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا شامگاه چهارشنبه ۲۶ ژانویه/ ۶ بهمن در یک نشست خبری ضمن تأکید بر ضرورت مذاکره مستقیم با طرف ایرانی گفت:
«ما بر این باوریم که تعامل مستقیم با ایران در زمینه برجام یا مسائل دیگر پربارتر خواهد بود. همچنین ارتباطی کارآمد را میسر می‌سازد و این چیزی است که به آن احتیاج داریم، به ویژه در این مقطع که زمان برای تلاش در راستای نجات برجام یا بازگشت دوجانبه به پایبندی، خیلی کم است.»
امیرعلی ابوالفتح که رسانه‌های داخلی او را به عنوان کارشناس سیاست خارجی معرفی کرده‌اند ادعا کرد که احتمال مذاکره مستقیم ایران و آمریکا بسیار بالاست زیرا این مذاکرات هیچگاه تابو نبوده است. ابوالفتح گفت:
«مشکل اصلی مذاکره مستقیم نیست بلکه مشکل مذاکرات وین عدم تضمین آمریکاست که این کشور در دوره بعدی ریاست جمهوری هم به قراردادهایش پایبند بماند.»
تأثیر روسیه در چرخش دولت رئیسی به سمت مذاکرات مستقیم
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با فرارو با اشاره به اینکه دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی به سمت واقع‌گرایی در حال حرکت است، گفت سفر رئیسی به روسیه در چرخش دولت سیزدهم به سمت مذاکره با آمریکا بی‌تأثیر نبوده است:
«سفر ابراهیم رئیسی به روسیه و برخورد غرورآمیز پوتین با او در این زمینه تاثیر بسیاری گذاشته است، رئیسی در این سفر با نمایی از قدرت مواجه شد و این موضوع نشان داد که این قدرت است که تأمین‌کننده منافع و ضامن رسیدن به اهداف است، نه ژست‌ها و تعارفات دیپلماتیک بنابراین آن چیزی که منافع را تأمین می‌کند، قدرتی است که هر طرف از آن برخوردار است.»
فلاحت‌پیشه در ادامه ضمن اشاره به نقش قدرت‌های اروپایی در روند مذاکرات وین گفت:
«در حال حاضر دولت به این درک رسیده که برای تامین منافع خود در برجام باید به سمت مذاکره مستقیم حرکت کند.»
همزمان با چرخش دولت به سمت مذاکره مستقیم با آمریکا «جمعی از طلاب، فضلا و اساتید حوزه علمیه قم» که اسامی آنها ذکر نشده، با انتشار بیانیه‌ای به امیرعبداللهیان وزیر خارجه دولت رئیسی انتقاد تاختند. این اشخاص با اشاره به سخنان خامنه‌ای در آخرین دیدارش با اعضای دولت دوازدهم در بیانیه خود نوشته‌اند:
«قرار بود دولت آقای رییسی و وزارت خارجه دولت انقلابی، دوباره اشتباهات دولت روحانی و ظریف را مخصوصاً از در امور مذاکرات تکرار نکند و از این اشتباهات عبرت بگیرد ولی متأسفانه با کمال تعجب شاهد هستیم شما عیناً همان مسیر اشتباه را طی می‌کنید و رسماً پاس گل به آمریکایی‌ها می‌دهید. چرا می‌خواهید همان ساده‌لوحی و اشتباه دولت روحانی و ظریف را دوباره مرتکب شوید که مورد نهی صریح رهبر معظم انقلاب واقع شده است و هم با منطق و عقلانیت مذاکرات منافات دارد.»
و در ادامه این پرسش را مطرح کرده‌اند:
«مذاکره مستقیم با آمریکا که رسماً از برجام خارج شده چه نفعی برای ما دارد که مشخصاً ضرر هم دارد و منفعتش برای آمریکایی هاست نه برای ما.»
واهمه از برجام‌های بعدی
کیهان هم در سرمقاله روز چهارشنبه خود وزیر خارجه دولت سیزدهم و دبیر شورای عالی امنیت ملی را بی‌نصیب نگذاشت:
«اکنون این پرسش از آقایان امیرعبداللهیان و شمخانی در میان است که چرا و با کدام تحلیل منطقی و قابل قبول از احتمال مذاکره مستقیم با آمریکا سخن می‌گوئید؟ اگر “یک توافق خوب با تضمین بالا” در دسترس است، باید ابعاد آن نیز مشخص شده باشد تا آن را “توافق خوب با تضمین بالا” تلقی کنید. در این صورت مذاکره مستقیم چه ضرورتی دارد؟»
مهم‌ترین علت پرهیز از مذاکره مستقیم با آمریکا، واهمه از گفت‌وگو درباره نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی و برنامه موشکی سپاه پاسداران است. این واهمه در سرمقاله کیهان جلوه‌گر شده است – با این کلمات:
«آقایان آیا فکر نمی‌کنید که تلاش آمریکا برای مذاکره مستقیم (در حالی که ابعاد مسئله کاملاً مشخص است) با هدف افزودن مواد دیگری به برجام صورت می‌گیرد؟ و اگر چنین باشد، که – هیچ احتمال دیگری در میان نیست- آیا تن دادن شما به مذاکره مستقیم با آمریکا فرو رفتن در باتلاقی که برای کشورمان تدارک دیده‌اند نیست؟ تردید نکنید که چنین است.»
در همان حال نویسنده‌ای به نام رضا غبیشاوی در سرمقاله «عصر ایران» از مسئولان خواسته است که تا «مذاکره حلال است»، روابط دیپلماتیک با امریکا را هم برقرار کنند:
«هم اکنون دفاتر حفاظت از منافع امریکا در تهران با حضور دیپلمات‌های امریکایی در ساختمان جداگانه اما زیرمجموعه سفارت سوئیس فعال است. در واشنگتن هم دفتر حفاظت از منافع ایران با حضور دیپلمات‌های ایرانی زیرمجموعه سفارت پاکستان به کار خود ادامه می‌دهد. کافی است این دو دفتر به سفارت تبدیل شوند.»
نویسنده می‌نویسد ایران می‌تواند همان سیاستی را که در قبال طالبان در پیش گرفته در مورد آمریکا هم در پیش گیرد:
«گفت‌وگو به معنی تایید طرف مقابل نیست. وقتی می‌توان با گروه طالبان و دولت طالبان گفت‌وگو داشت بدون اینکه این دولت را به رسمیت شناخت قطعا می‌توان با دولت امریکا (که به رسمیت شناخته شده) هم گفت‌وگو کرد.»