سازمان عفو بین‌الملل سه‌شنبه ۱۲ آوریل/ ۲۳ فروردین گزارش تحقیقیِ مفصلی در ۱۰۸ صفحه درباره عدم دسترسی زندانیان به خدمات درمانی و پزشکی منتشر کرد که نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته ده‌ها زندانی در زندان‌های مختلف در سراسر ایران، عامدانه و نظام‌مند از دریافت خدمات درمانی محروم شده‌اند و این روند به مرگ آنها ختم شده است.
گزارش تحقیقی عفو بین‌الملل به نام «در اتاق انتظار مرگ: مرگ‌های در پی محرومیت از مراقبت‌های پزشکی در زندان‌های ایران» مواردی را مستند کرده که نشان می‌دهد چگونه مقام‌های زندان‌ها با ممانعت از اعزام یا تأخیر در انتقال اورژانسی زندانیان به بیمارستان، در مرگ زندانیان نقش دارند یا حتی مسبب اصلی آن هستند.
بر اساس این گزارش که روز گذشته منتشر شده است، مقام‌های زندان‌های ایران با «ممانعت عامدانه» از دسترسی زندانیان بیمار به مراقبت‌های پزشکی حیاتی و «امتناع از انجام تحقیقات» درباره مرگ‌های ناشی از اعمال غیرقانونی و جلوگیری از برقراری عدالت و پاسخگویی، در حال ارتکاب نقض تکان‌دهنده حق حیات هستند.
زمانه برای بررسی این گزارش تحقیقی سازمان عفو بین‌الملل با رها بحرینی، حقوقدان و پژوهشگر سازمان عفو بین‌الملل در امور ایران گفت‌وگو کرده است.
◼️ گفت‌وگوی زمانه با رها بحرینی را بشونید:
الگوهای جاافتاده مربوط به مصونیت نظام‌مند ناقضان حقوق بشر در ایران باعث شده که تا امروز مقامات از انجام تحقیقات شفاف و مستقل درباره مرگ زندانیان در پی گزارش‌های مرتبط با محرومیت از مراقبت‌های پزشکی سر باز بزنند. به همین دلیل، افراد مظنون به دارا بودن مسئولیت کیفری در نقض حقوق بنیادین زندانیان از محاکمه و مجازات در امان مانده اند.
گزارش تحقیقی سازمان عفو بین‌الملل اما جزییات مرگ ۹۲ مرد و چهار زن را در ۱۸ استان و ۳۰ زندان در سراسر ایران از ژانویه ۲۰۱۰ به این سو بررسی کرده است که مجموعه‌ای از نمونه‌های گویا و یافته‌های طولانی‌مدت در مورد ممانعت عامدانه از دسترسی به مراقبت‌های پزشکی کافی در زندان‌های ایران است.
زمانه از رها بحرینی پرسید چه افراد، نهاد/سازمان و مسئولانی در قبال عدم دسترسی زندانیان به خدمات درمانی مسئولیت دارند و این پژوهشگر حقوق بشر گفت ممانعت از دسترسی زندانیان به خدمات درمانی از نظر قوانین حقوق بشری سلب حق حیات محسوب می‌شود و برای کل حاکمیت مسئولیت حقوق بشری ایجاد می‌کند:
«اگر اسناد و شواهدی وجود داشته باشد که افراد مسئول قصدکشتن زندانی را داشتند و یا می‌دانستند -با درجه قابل توجهی از اطمینان- که ممانعت از دسترسی زندانیان به خدمات درمانی به مرگ منتهی خواهد شد و علی‌رغم این آگاهی عامدانه رفتار غیرقانونی خودشان ادامه دادند، مرگ‌های ناشی از این اعمال غیرقانونی اعدام فراقضایی هم محسوب می‌شوند. اعدام فراقضایی یک جرم بین‌المللی است و در قوانین داخلی بسیاری از کشورها تحت عنوان قتل عمد طبقه‌بندی شده است.»
به گفته رها بحرینی، مقام‌های قضایی موظف هستند همه افرادی را که در انجام این اعمال غیرقانونی دست داشته و آن را به اجرا گذاشته‌اند تحت تعقیب قرار بدهند. این پژوهشگر عفو بین‌الملل تاکید می‌کند حتی اگر جرم «قتل عمد» هم محرز نشود باز پروسه ممانعت از دریافت خدمات درمانی که به مرگ زندانی ختم شود، شامل اتهام‌های کیفری دیگری خواهد شد که بر اساس آن افراد مسئول را باید تحت پیگرد قانون قرار داد.
رها بحرینی به زمانه گفت پدیده محرومیت از خدمات درمانی، پدیده‌ای فراگیر در زندان‌های سراسر ایران است که همه زندانیان با جرم‌های مختلف را در بر می‌گیرد و تنها محدود به زندانیان سیاسی نمی‌شود. از ۹۶ مورد مرگ زندانیان بر اثر محرومیت از خدمات درمانی که سازمان عفو بین‌الملل بررسی کرده، دو سوم شامل زندانیانی با پرونده‌ها و جرائم غیرسیاسی هستند.
یکی از آخرین قربانیان زندان‌های جمهوری اسلامی که به همین ترتیب و با همین الگو جان خود را از دست داد، بکتاش آبتین بود. این نویسنده، شاعر و فیلمساز در بند به دلیل ابتلا به بیماری کووید-۱۹ در زندان اوین و عدم رسیدگی پزشکی به موقع در بیمارستان «جان شیرین» خود را از دست داد. بکتاش آبتین با انتشار ویدئویی اعلام کرده بود از ایران نمی‌رود و حاضر است جان شیرین خود را در راه آزادی فدا کند.