به نظر می‌رسد ولیعهد سعودی بر سر بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا قمار کرده باشد. حمایت‌های بی‌دریغ محمد بن سلمان از رئیس‌جمهوری جمهوری‌خواه پیشین ایالات متحده و بی‌اعتنایی‌ها و زبان نیشدارش در قبال رئیس‌جمهوری دموکرات فعلی، صدای اعضای حزب حاکم در واشنگتن را هم درآورده است.
یک تماس بی‌پاسخ و دلالت‌های آن
ماه گذشته، یک هفته پس از آنکه ولادیمیر پوتین دستور حمله به اوکراین را صادر کرد، بن سلمان از پاسخ دادن به تماس تلفنی جو بایدن خودداری کرد. او چندین دلیل برای نارضایتی از کاخ سفید دارد که «گاردین» آنها را چنین فهرست می‌کند:
محدودیت‌هایی که دولت دموکرات‌ها در آمریکا بر فروش تسلیحات به پادشاهی سعودی وضع کرد؛
واکنش آمریکا به حمله‌های حوثی‌ها به عربستان که به نظر او نابسنده بود؛
انتشار گزارش قتل فجیع جمال خاشقجی روزنامه‌نگار سعودی در استانبول که در آن بن سلمان متهم شده بود؛
و بالاخره امتناع بایدن از دیدار خصوصی با بن سلمان پیش از این.
هرچند باید به این فهرست، نارضایتی ریاض از مذاکره‌های احیای برجام با ایران را نیز اضافه کرد. چندی پیش سردبیر پیشین العربیه انگلیسی که یک تحلیلگر سعودی‌ست، در مقاله‌ای برای روزنامه اسرائیلی «جروزالم پست» نوشت:
«رابطه سعودی ــ ایالات متحده در بحران است… بحث واقع‌گرایانه‌تر را می‌توان با تمرکز بر یک کلمه پیش برد: “طلاق”. وقتی باراک اوباما توافق هسته‌ای با ایران را امضا کرد، ما سعودی‌ها فهمیدیم که او به دنبال گسستن یک ازدواج ۷۰ ساله است. چه طور چنین چیزی را تصور نمی‌کردیم؟ نقص‌های توافق را همه می‌دانند: مسیر ایران به سمت بمب هسته‌ای را همراه می‌کند و زرادخانه جنگی سپاه پاسداران را می‌انبارد.»
ریاض بر سر انرژی دیگر با واشنگتن هماهنگ نیست
دولت بایدن می‌خواهد با دادن تضمین‌های امنیتی ریاض را به افزایش تولید نفت راضی کند. هدف آمریکا کاهش ۳۰ درصدی قیمت نفت است تا درآمد حکومت روسیه را کاهش دهد.
اما ریاض تعهدش به اوپک پلاس (با حضور روسیه) را زیر پا نگذاشته. به علاوه، از محکوم کردن علنی روسیه به دلیل حمله به اوکراین هم امتناع کرده است. پس از آغاز حمله هم وزیر خارجه سعودی با همتای روس‌اش گفتوگو و بر تحکیم روابط دوجانبه دو طرف و یافتن راه‌هایی برای استوارترکردن آنها تأکید کرد.
بایدن در ابتدا موضعی سرسختانه علیه سعودی‌ها داشت؛ به ویژه آنکه جناح پیشرو دموکرات‌ها خواهان مجازات شاهزاده سعودی به دلیل قتل جمال خاشقجی و جنایت‌های جنگی در یمن شده بود.
موافقت بایدن با انتشار گزارش قتل خاشقجی اوضاع را بدتر کرد. به گزارش وال استریت ژورنال، طرح همین موضوع باعث شده بود که بن سلمان سپتامبر گذشته در نخستین دیدار با جیک سالیوان بر سر او فریاد بکشد.
بنا به این گزارش، پس از آنکه در انتهای جلسه کار به تشنج کشید، بن سلمان به سالیوان گفته بود: «آمریکا می‌تواند درخواستش درباره افزایش تولید نفت را فراموش کند.»
شاهزاده سعودی دست داشتن در عملیات فجیع قتل خاشقجی و مثله کردن او را رد کرده است، هرچند سازمان‌های اطلاعاتی غربی و ترکیه در ابتدای کار بر آمریت او پافشاری داشتند.
تنش‌های واشنگتن با مسکو و پکن و تهران اما وضعیت را تغییر داد. دولت بایدن تصمیم گرفت به متحد سنتی و پر‌نفت‌اش در حوزه خلیج فارس نزدیک‌تر شود. حتی پس از آنکه حوثی‌ها بار دیگر حمله‌ها به عربستان را پی گرفتند، پیش از آغاز جنگ اوکراین، ایالات متحده سیستم‌های دفاعی پتریوت را به شاهنشاهی سعودی فرستاد. این هم اما باعث نشد بن سلمان جواب تلفن بایدن را بدهد.
این بی‌اعتنایی‌ها به این منجر شد که برخی از تحلیلگران سیاسی نزدیک به دموکرات‌ها خواهان دور شدن هر چه بیشتر واشنگتن از ریاض و مجازات بن سلمان شدند. خالد الجبری تبعیدی سعودی و متخصص قلب و عروق، و انله شیلاین پژوهشگر مطالعات خاورمیانه از انستیتو کوئینسی در فارن پالیسی نوشتند:
«عدم تمایل سعودی‌ها به افزایش تولید نفت در پاسخ به درخواست بایدن نشان‌دهنده‌ی آخرین نشانه‌ی تغییر وفاداری است. واشنگتن در طول هفت‌دهه شراکت به عنوان تضمین‌کننده اصلی امنیت ریاض عمل کرده و اغلب پادشاهان سعودی در عوض بر سر موضوع انرژی با ایالات متحده هماهنگی نزدیکی داشته اند. اما از وقتی محمد بن سلمان قدرت را در دست گرفته، تصمیم‌های بی‌پروای عربستان در زمینه سیاست خارجه از جمله جنگ هفت ساله یمن و نیز کارنامه رو به افول حقوق بشر ــ که از همه بیشتر در قتل فجیع جمال خاشقجی بارز شد ــ این رابطه دوجانبه را لکه‌دار کرده است.»
دو میلیارد دلار برای داماد ترامپ
بن سلمان در کنار بی‌اعتنایی به درخواست بایدن برای تماس تلفنی، با سرمایه‌گذاری انبوه در صندوق کوشنر، خشم بیشتر دموکرات‌ها را به جان خریده است. همین حالا صداها برای تحقیق و تفحص درباره این سرمایه‌گذاری دو میلیارد دلاری از سوی صندوق سرمایه‌گذاری عمومی سعودی ــ تحت کنترل ولیعهد ــ در صندوق سرمایه‌گذاری «افینیتی پارتنرز» متعلق به کوشنر بلند شده اند.
به علاوه، آن‌طور که نیویورک‌تایمز گزارش داده، بن سلمان برای این سرمایه‌گذاری حتی به مخالفت هیأت مشاوران صندوق تحت کنترل خودش نیز توجهی نکرد. مشاوران بن سلمان نگران پول‌شان بودند. کوشنر پیش از ورود به کاخ سفید در بخش املاک و مستغلات بود و کارنامه سرمایه‌گذاری‌هایش نیز اصلاً کارنامه موفقی محسوب نمی‌شد.
به گفته مشاوران شاهزاده سعودی، موشکافی اقدام‌های شرکت جدید کوشنر نیز به این ارزیابی رسیده است: «غیرمطلوب از تمام جهت‌ها» که قیمت‌هایش هم «به شکل افراطی» زیاد است.
اما داماد ترامپ یک کار مهم برای بن سلمان کرد: حمایت از شاهزاده جوان پیش از رسیدن به قدرت در برابر ولیعهد وقت محمد بن نایف که در بازی تاج و تخت در عربستان کنار زده شد تا راه بن سلمان به ولیعهدی گشوده شود.
الیزابت وارن، سناتور سرشناس دموکرات پس از افشای این سرمایه‌گذاری، خواهان «بررسی موشکافانه» وزارت دادگستری ایالات متحده شد. کریس مورفی، دیگر سناتور دموکرات هم توئیت کرد:
«چون این فساد نفس‌گیر در منظر عموم رخ داده، باعث نمی‌شود نفس‌گیر نباشد.»
تنش‌های ادامه‌دار، تضمین‌های غیرممکن
شاهزاده سعودی ماه گذشته میلادی در گفت‌و‌گویی با «آتلانتیک» ادبیاتی محکم در برابر بایدن اتخاذ کرد که خالی از تهدید هم نبود.
شاهزاده سعودی در این مصاحبه گفت که به خاطر متهم شدن به آمریت در قتل خاشجقی، حقوق بشرش نقض شده است.
بن سلمان در پاسخ به این پرسش که آیا تصور می‌کند جو بایدن در مورد او سوء تفاهم دارد، پاسخ داد: «راستش، اصلا برایم مهم نیست.» و افزود که به بایدن مربوط است به فکر منافع آمریکا باشد یا نه؛ «ما به خودمان حق نمی‌دهیم به شما در آمریکا درس بدهیم. همین مسأله باید در مورد عربستان هم صادق باشد.»
ولیعهد پادشاهی سعودی با لحنی تهدیدآمیز خاطرنشان کرد که سرمایه‌گذاری‌های ریاض در آمریکا به ۸۰۰ میلیارد دلار می‌رسد و «به همان شیوه که می‌توانیم به این سرمایه‌گذاری‌ها بیفزایم، گزینه کاستن آنها را هم در اختیار داریم». او در گفتوگوی جداگانه‌ای به خبرگزاری دولتی عربستان هم گفته بود ریاض می‌تواند از میزان سرمایه‌گذاری‌هایش در ایالات متحده بکاهد.
کاخ سفید در تلاش برای نزدیکی دوباره همین پنج‌شنبه گذشته اعلام کرد که تعهدی «آهنین» به امنیت پادشاهی سعودی دارد. بر اساس گزارش‌ها، پنتاگون در حال تهیه پیش‌نویسی جدید از همکاری‌های امنیتی بین ریاض و واشنگتن است.
ناظران اما می‌گویند این پیش‌نویس جدید هم نخواهد توانست ریاض را راضی کند چرا که از دادن تضمین‌های امنیتی مورد نظر سعودی‌ها ناتوان است.
تضمین امنیتی مطلوب برای عربستان سعودی باید شکلی شبیه «ماده ۵» ائتلاف نظامی ناتو داشته باشد: اگر کشوری به عربستان حمله کند، آمریکا از در دفاع درآید و وارد جنگ شود.
دولت ایالات متحده تمایلی به این کار ندارد و حمایت کنگره را هم برای چنین اقدامی در اختیار نخواهد داشت.
بروس ریدل، مقام ارشد پیشین سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) که اکنون مدیر پروژه اطلاعات انستیتو بروکینگز است، دراین‌باره می‌گوید:
«قضیه در نهایت خیلی ساده است. سعودی‌ها ــ یعنی محمد بن سلمان ــ ترامپ را به بایدن ترجیح می‌دهند و او را انتخاب کرده اند و به قمار خودشان چسبیده اند. و البته غیرمنطقی هم نیست. ترامپ هرچه می‌خواستند، به آنها داد: حمایت کامل در یمن، حمایت کامل پس از قتل خاشقجی، و هر نوع دسترسی‌ای که داخل ایالات متحده به آن نیاز داشتند.»
یک برنامه کمدی هم نشانه دیگری از تیره‌ترشدن روابط ریاض و واشنگتن دانسته می‌شود؛ برنامه‌ای تلویزیونی که در آن کمدین‌ها جو بایدن و کاملا هریس را دست می‌اندازند.
مسأله ایران
تنش‌ها بین تهران و ریاض به ویژه پس از بهار عربی که به «جنگ سرد خاورمیانه» معروف شد، به سال‌ها نبرد نیابتی بین این دو به ویژه در یمن انجامیده است. عربستان سعودی بزرگترین خطر برای خود را ایران می‌دانست. همین خطر مشترک باعث شد که رابطه بسیاری از دولت‌های عربی حوزه خلیج فارس با اسرائیل نزدیک‌تر شود.
بن سلمان ۲۰۱۸ در گفت‌و‌گویی دیگر با آتلانتیک گفته بود علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی از هیتلر هم بدتر است. او پس از شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ حرف‌اش را تغییر داد و گفت نگرانی عربستان تنها «رفتار بد» ایران است و این کشور مایل به گسترش همکاری‌های دوجانبه با جمهوری اسلامی است.
تغییر سیاست ریاض و آغاز گفتوگوهای دوجانبه به میانجیگری عراق ظاهراً در حال به ثمر رسیدن است. فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق ۵ اردیبهشت در گفتوگو با شبکه الجزیره گفت ایران و عربستان سعودی در دور پنجم گفتوگوهای خود در بغداد به توافقی ۱۰ ماده‌ای دست یافتند. او بدون اشاره به جزئیات این توافق افزود گفتوگوی اخیر عربستان سعودی و ایران امنیتی و با حضور مسئولان بلندپایه دو کشور بود و دو طرف بر سر این‌که دور بعدی گفت‌وگوها در سطح دیپلماتیک برگزار شود، توافق کردند.
دور پنجم گفتوگوهای امنیتی ایران و عربستان پنج‌شنبه یکم اردیبهشت در بغداد برگزار شد. از ایران سعید ایروانی، معاون عربی شورای عالی امنیت ملی و از عربستان خالد الحمیدان، رئیس دستگاه اطلاعاتی این کشور حضور داشتند. گفته شده است که مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق نیز در مذاکره حضور داشته است.
اگر ریاض از جانب تهران احساس نگرانی نکند، نیاز کمتری به تضمین امنیتی ایالات متحده خواهد داشت و فاصله‌اش را با دولت جو بایدن افزایش هم خواهد داد. اگر ترامپ در انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا پیروز شود، آنگاه بن سلمان گزینه‌های بیشتری برای مواجهه با ایران در دست خواهد داشت.