احمد وحیدی، وزیر کشور اعلام کرد که سرشماری اتباع افغانستانی در ایران آغاز شده است و اتباع افغانستانی حتماً باید همکاری کنند.
وحیدی گفت:
«در پی موج اخیر ورود مهاجران افغان به کشور ضرورت دارد شناسایی گسترده‌ای از همه مهاجران افغانستانی در ایران داشته باشیم، زیرا برخی با روادید وارد شدند، اما ممکن است روادید آن‌ها باطل شده باشد و با ابطال آن همچنان در ایران باشند.»
وزیر کشور افزود:
«سرشماری برای اتباع اجباری است و در صورت همکاری نکردن، حضور این اتباع در کشور غیرقانونی تلقی می‌شود و ما ناچاریم سخت‌گیری کنیم.»
ذبیح‌الله خداییان، سخنگوی قوه قضائیه نیز ۶ اردیبهشت از مهاجران افغانستانی خواست تا حتماً به مراجع مربوطه مراجعه و حضور خود در ایران را ثبت کنند و مجوز تردد و اقامت و اشتغال به کار را از آن مراجع بگیرند.
خداییان گفته بود:
«بر اساس قانون، ورود یا خروج غیرقانونی از مرزها، تردد و اقامت غیرقانونی در داخل کشور و یا اشتغال به کار اتباعی که مجوز لازم را نگرفته‌اند ممنوع است و جرم محسوب می‌شود؛ حتی کسانی که اتباع بیگانه و غیرمجاز را به‌کار بگیرند عمل مجرمانه انجام داده‌اند.»
جواد هدایتی، مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی سازمان راهداری ایران ۱۵ فروردین به آمار رسمی استناد کرد و گفت:
«پس از روی کار آمدن طالبان ورود افغان‌ها به کشورمان از مرزهای رسمی به روزانه حدود پنج هزار نفر رسیده در حالی این رقم قبل از تحولات افغانستان چیزی بین ۷۰۰ و ۸۰۰ نفر در روز بود.»
به‌گفته هدایتی این آمار مربوط به کسانی است که با گذرنامه و ویزا به‌شکل قانونی از پایانه‌های رسمی مرزی وارد و پس از خاتمه مجوز اقامتشان از ایران خارج می‌شوند. او درباره شمار مهاجرانی که هر روز خارج می‌شوند آماری ارائه نکرد.
این در حالی است که مجید میراحمدی، معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور می‌گوید پس از قدرت‌گیری دوباره طالبان در افغانستان «روزانه بالغ بر یک‌هزار نفر به مرزها می‌آیند اما از ورود غیرقانونی این اتباع، جلوگیری می‌شود». او گفته بود «روزانه حدود پنج هزار نفر آن‌ها متوقف و به افغانستان هدایت شدند».
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی نیز شمار پناهجویان افغانستانی در ایران را «پنج میلیون نفر» اعلام کرده است.
مهدی محمودی، مدیرکل وقت امور اتباع کشور در مهر سال گذشته از حضور یک میلیون و ۲۵۰ هزار پناهجوی بدون مجوز اقامت در ایران خبر داده و گفته بود حدود ۸۰۰ هزار نفر از اتباع دارای کارت آمایش و حدود ۹۷۰ هزار نفر دارای رسید سرشماری هستند. گزارش‌ها اما از اخراج هزاران تن از پناهجویان افغانستانی حکایت دارند که دست‌کم در ماه‌های اخیر رد مرز شده‌اند.
وزارت مهاجران و عودت‌کنندگان حکومت طالبان در اواخر اسفند ۱۴۰۰ اعلام کرد که حکومت ایران تنها طی یک روز، دو هزار نفر از جمله ۷۳ خانواده شامل ۳۲۱ نفر و بیش از یک‌هزار نفر مجرد را به افغانستان بازگردانده است.
کمیساریای عالی امور پناهندگان پیش از این گفته بود که در ماه‌های پایانی تابستان و پائیز سال گذشته به‌طور میانگین روزانه سه هزار مهاجر افغانستانی از ایران اخراج شده‌اند.
سازمان جهانی مهاجرت (IOM) به‌تازگی اعلام کرد که پس از تسلط طالبان بر افغانستان، ایران اخراج مهاجران افغانستانی را تشدید کرده است.
اشلی کارل، معاون دفتر نمایندگی سازمان مهاجرت در افغانستان به آسوشتیدپرس گفت در سه ماه نخست سال جاری میلادی اخراج مهاجران افغانستان از ایران ۶۰ درصد افزایش یافته است و در این مدت نزدیک به ۲۵۰ هزار مهاجر به افغانستان بازگشته‌اند. او افزوده بود بیشتر این افراد به سختی خود را به ایران رسانده بودند.
منابع افغانستانی تخمین می‌زنند که حدود یک میلیون نفر به ایران رفته‌اند. اکثریت پناهجویان در حالی که مرز ایران بسته بود، به‌شکل قاچاق وارد ایران شده‌اند.
از سوی دیگر، در ماه‌های اخیر ویدئوهایی از بدرفتاری ایرانی‌ها با مهاجران افغانستانی منتشر شده بود که واکنش‌های گسترده‌ای در پی داشت. جمهوری اسلامی ایران این ویدئوها را کذب می‌داند.
سخنگوی قوه قضائیه هفته گذشته در این‌باره گفته بود:
«در ماه‌های اخیر شاهد فعالیت دشمنان دو کشور ایران و افغانستان هستیم که سعی در ایجاد تفرقه قومی و مذهبی و… دارند و آن را دامن می‌زنند.»
در یکی از آخرین اقدام‌ها علیه پناهجویانی که دولت ایران «تبعه خارجی غیرمجاز» می‌خواند، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران پس از وضع جریمه علیه به‌کارگیری مهاجران «غیرمجاز»، یک سامانه تلفنی را برای «ارائه شکایت‌ها و گزارش‌های مردمی در خصوص به‌کارگیری نیروهای خارجی غیرمجاز توسط کارفرمایان» اعلام کرد.
دولت جمهوری اسلامی ایران در قوانین مهاجرستیزانه اشتغال، مهاجران افغانستانی را که اصلی‌ترین نیروی کار مهاجر در ایران را تشکیل می‌دهند تنها در بخش محدودی از مشاغل به‌رسمیت می‌شناسد. قانون کار، اشتغال مهاجران بدون «پروانه کار، پروانه کار موقت و کارت کار موقت» را جرم‌انگاری و تخلف اعلام کرده و در عین‌حال شرایط بسیار سختی را برای صدور مجوز کار معین کرده است.
مهاجران افغانستانی حتی اجازه سفر به بسیاری از شهرها و مناطق ایران را ندارند و فشار علیه به‌کارگیری آن‌ها که فارغ از تحصیلات یا تخصص و مهارت خود، غالباً در مشاغل سخت و برای کارگری و باربری به‌کار گرفته می‌شوند، در حالی تشدید شده که افغانستانی‌های ساکن ایران اعم از «مجاز» و «غیرمجاز» از اشتغال در بسیاری از کسب و کارها حتی، مشاغل آزاد محرومند.
احمد وحیدی، وزیر کشور گفته است که اتباع افغانستانی اگر به هر دلیلی در طرح سرشماری و شناسایی مشارکت نکنند، از دید ایران مهاجر قلمداد نمی‌شوند و به همه کسانی که در طرح شناسایی مشارکت کنند، اقامت‌های موقت داده می‌شود.