با بودجه‌ای چندصد میلیارد تومانی قاعدتا می‌توان خرج تولید برنامه‌ای با لوگو و نامی متمایز تامین کرد، اما وقتی موسسه تبیان، وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی اپلیکیشن خود برای روابط مجازی یا به قول خودشان همسریابی را عرضه کرد، هم نام و هم لوگو را از برنامه‌ای دیگر برداشته بودند.
«همدم» از اولین تولیدات آزمایشگاه «ایران‌کوباتور»، اپلیکیشنی برای همیاری زنان در حوزه سلامت و حقوق آنان در ایران و حاصل همکاری کنشگران برابری جنسیتی در سازمان مردم‌نهاد «اسپکتروم» و سازمان «اتحاد برای ایران» است.
حدودا سه سال بعد از عرضه اپلیکیشن همدم، سازمان تبلیغات اسلامی که وب‌سایت خودش را با نام «همسان‌گزینی» ساخته است، اپلیکیشنی برای روابط مجازی را در بازارهای اینترنتی با نام «همدم» عرضه کرد.
هر دو اپلیکیشن متمرکز بر ساخت تصویر و جایگاهی از زنان هستند، ولی تفاوت بین آنها مانند تفاوت زمین و آسمان است.
تبیان هدف خود را متمرکز بر اسلام‌سازی روابط مجازی و همچنین متمرکز بر رابطه شرعی بین یک زن و یک مرد در قالب ازدواج قرار داده است. در تصویر آنها، زن مانند کالایی گران‌بها است که بایستی دور از دید مردان نگهداری شود و نمی‌تواند حتی بی‌نیاز از حضور یک شاهد، با مردی باب گفت‌وگو را آغاز کند.
در همدمی که سازمان اسپکتروم و اتحاد برای ایران متمرکز بر عرضه‌اش در فضای مجازی شدند، هدف تقویت حق مالکیت بر بر بدن و تعیین سرنوشت خود در چارچوب خانواده و در سایه قوانین جنسیت‌زده جاری در ایران است.
این همدم، نه تنها به افراد در حوزه سلامت جسم و سلامت جنسی شامل بر چرخه قاعدگی، روش‌های پیشگیری از بارداری ناخواسته و بیماری‌های آمیزشی آگاهی می‌بخشد، که به آنها ابزاری برای کنترل و مدیریت آگاهانه هم ارائه می‌دهد.
این همدم البته بودجه ۲۸۰ میلیارد تومانی سازمان تبیان از بیت‌المال مردم ایران برای عرضه اپلیکیشن را نداشت و با بودجه‌ای محدود برای بخش فنی و ساعت‌ها کار داوطلبانه کنشگرانی ساخته شد که سال‌ها دغدغه برابری جنسیتی داشته‌اند. همدم به عنوان یک همکاری بین فعالان عرصه تکنولوژی و حقوق جنسیتی، در فضای محدود به فیلترینگ ایران در اختیار مخاطبان قرار گرفت.
ما هم مثل آنها اپلیکیشین را مجانی عرضه کرده‌ایم، اما آنها برای استفاده از اپلیکیشن، اطلاعات شخصی افراد را با جزییات کامل می‌خواهند و در نهایت، برای اینکه مردان بتوانند پروفایل زنان را ببینند، چهل تا صد هزار تومان از آنها پول طلب می‌کنند.
مثلا برای بازدید از پروفایل ۱۰ زن، ۴۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است.
ماه‌ها بعد از عرضه همدمِ تبیان، می‌خواهم جواب این سوال را بدهم: چگونه «سازمان تبلیغات اسلامی» با سرقت لوگو و اسم «همدم»، نقض نظام‌مند حقوق زنان را گسترش می‌دهد؟
از نقض حریم خصوصی تا نقص حریم بدن
همدمِ تبیان از کاربر می‌خواهد تا هنگام ثبت‌نام، این مدارک را ارائه دهد:
– صفحه اول[شناسنامه]
– صفحه ازدواج و طلاق
– صفحه مشخصات فرزندان (برای افرادی که سابقه ازدواج قبلی دارند)
– صفحه آخر حاوی توضیحات [شناسنامه]
– تصویر پشت و روی کارت ملی
– تصویر آخرین مدرک تحصیلی
– مدرک نظام وظیفه برای آقایان
– مدرک شغلی (کارت پرسنلی معتبر – فیش حقوقی – حکم کارگیزینی – قرارداد کاری – معرفی‌‌نامه معتبر از محل کار – صفحه اول دفترچه بیمه)
– عکس پرنسلی
مدارک فوق باید تصویر اصل مدرک و به‌صورت رنگی باشند.
علاوه بر این مدارک، همدمِ تبیان خواستار ثبت اطلاعات ظاهری افراد است، از رنگ چشم گرفته تا نوع حجاب و پوشش.
همدمِ برابری‌خواه [اسپکتروم] هنگام ثبت‌نام به مخاطب خود می‌گوید: «هر اطلاعاتی که وارد همدم کنید، فقط روی دستگاه خودتان وارد می‌شود و هیچ بانک داده یا فرد دیگری به آن دسترسی ندارد! حمایت از حریم شخصی شما برای من بسیار پر اهمیت است!»
هدف همدمِ برابری‌خواه ما، حمایت و توانمندسازی همگان با تاکید بر آموزش سلامت و حقوق جنسی و ارائه ابزاری امن برای پیگیری آن، در کنار سایر حقوق جنسیتی از جمله حقوق خانواده، قوانین مربوط به ازدواج، شروط ضمن عقد، طلاق و حق حضانت است.
علاوه بر آن، این همدم درباره خشونت‌های خانگی و تجاوز جنسی اطلاعاتی به کاربر می‌دهد و مجهز به یک دکمه تماس فوری با مرکز اورژانس اجتماعی است.
البته آنچه برای ما مهم است، برای تبیان و امثال تبیان مهم نیست.
نماد آن روزهای قبل از نوروز بود، وقتی تبلیغات شهری همدمِ تبیان بر نقاط مختلف تهران سایه انداخت و با شعارهایی مانند «نون و پنیر آوردیم دخترتون رو بردیم»، «سیب داریم، انار داریم عروس باوقار داریم»، تاکید خودشان را بر بدن زن همانند یک کالا مانند نان، پنیر، سیب یا انار گذاشتند.
کالایی که موجود است تا مرد بتواند آن را به دل‌خواه خود مصرف کند و مهم هم نیست این کالا، چه از زندگانی‌اش، روزگارش و همسرش می‌خواهد.
بدن زن یا نمادی اسلامی برای نظام ولایی
همانند حجاب اجباری، اسلامی‌سازی روابط مجازی برای نظام ولایی جایگاهی والا دارد.
از یک سو، به رغم اینکه نظام ولایی همه‌چیز، از خاک و جنگل بگیرید تا نفت و هوای شهرها را در کنترل خود گرفته است و به‌شیوه دل‌خواهش آنها را می‌فروشد و آن‌گونه که دل‌اش می‌خواهد پول‌شان را مصرف می‌کند، اما نتوانسته صاحب یک چیز بشود، آن هم رفتار مردمان است.
مردم الزاما رفتارهای ایدئولوژیک نظام ولایی را قبول نمی‌کنند. در حقیقت، عمده جوانان ایران، مشکل خاصی با روابط مجازی یا روابط خارج از ازدواج شرعی بین یک زن و یک مرد ندارند.
یک مثال بارز آن، ازدواج سفید یا رابطه مدنی است که عمدتا خارج از چهارچوب جامعه مذهبی مورد نظر جمهوری اسلامی ایران است.
از آن‌سو، تصویر زنانی محجبه در خیابان برای این نظام ولایی بی‌اندازه اهمیت دارد. چون در تصویرهای ایران برای غیرایرانیان، آنچه به‌عنوان جامعه‌ای مسلمان بیشتر از همه تکرار می‌شود، تصویری از زنان با حجاب اسلامی است.
یا به بیانی دیگر، نظام ولایی با اجبار بر تحمیل پوششی مشخص بر بدن زنان، همراه با سوءاستفاده‌ای فراگیر از آنان در قالب گشت‌های ارشاد یا شیوه‌های مشابه سرکوب تصمیم‌گیری یک انسان بر جسم و پوشش خود، به دیگر حکومت‌ها لاف این را می‌زند که ما جامعه‌ای مسلمان داریم.
وگرنه همانند مثال همدمِ تبیان، آنچه برای مخاطب فارسی سوال برانگیز می‌شود، این است که چگونه بودجه مردم صرف خواسته‌های فامیلی حاکمان کشور می‌شود. یا به بیانی ساده، دیگر تصویرهای نظام ولایی، رابطه چندانی با اسلامی که از آن صحبت می‌کنند، ندارد.
مدیر موسسه تبیان، کُمیل خجسته، پسر دایی مجتبی خامنه‌ای، از خاندان همسر رهبر ایران است. این سوال هم همچنان باقی است که چگونه بدون پرسیدن نظر مجلس شورای اسلامی، دولت در سال ۱۴۰۰ بودجه را تغییر می‌دهد تا از جمله، ۲۸۰ میلیارد تومان نصیب تبیان شود تا اپلیکیشن‌هایی شبیه به همدم بسازد.
اپلیکیشن‌هایی که مخاطب فارسی توییتر به من می‌گوید برای آنها و جیب‌های خالی شده‌شان ساخته نشده است، بلکه برای طبقه متوسط اسلامی است که از برکت رانت‌های حکومتی ثروتمندتر می‌شوند.
ولی همان‌طور که کاربران توییتر هم می‌گویند، مانع ازدواج آنها، یافتن همسر نیست. مشکل جیب‌هایی است که به‌واسطه سوءمدیریت حاکمان خالی شده و با کمک تحریم‌های دیگر کشورها، به آنها اجازه نمی‌دهد تا در این شرایط اقتصادی حتی به ازدواج فکر کنند.
یا آن‌گونه که یک کاربر توییتر نوشت، «ناخوش آوازی به بانگ بلند اپلیکیشن همدم (سیب داریم انار داریم) را افتتاح می‌کرد. صاحبدلی گفت: ترا مشاهره چند است؟ گفت: هیچ. گفت: پس این زحمت خود چندین چرا همی‌دهی؟ گفت: از بهر خدا و برای ازدواج جوانان افتتاح می‌کنم. گفت: از بهر خدا اختلاس مکن نیاز به افتتاح نیست!»
* رامتین شهرزاد، فعال مدنی جامعه دگرباشان جنسی ایران، مدیر روابط‌عمومی سازمان «اتحاد برای ایران» است. او پیش‌تر روزنامه‌نگار و مترجم بود. رامتین در ونکوور کانادا زندگی می‌کند.
تماس با او: ramtiin@united4iran.org و @Soodaroo