رییس گروه مهندسی حفاظت از آب و خاک سازمان تحقیقات کشاورزی گفت بررسی‌ها در پژوهشکده حفاظت آب و خاک نشان داده که نرخ فرسایش خاک نسبت به خاک‌زایی در ایران حدود ۷ برابر شده و این سخن به این معناست که فرسایش تشدیدی در کشور در حال وقوع است.
به گزارش خبرگزاری دولتی کار ایران( ایلنا)، حمیدرضا پیروان با بیان اینکه خشکسالی‌های پیاپی فقر پوشش گیاهی در ایران را شکننده کرده است، گفت:
«حدود ۸۰ درصد ایران از نظر اقلیمی در منطقه خشک قرار گرفته است؛ بنابراین تغییرات اقلیمی در شرایط خاک کشور تغییرات منفی گذاشته و با کاهش حجم پوشش گیاهی، خاک حساس و در معرض فرسایش قرار گرفته است.»
این پژوهشگر حوزه آب و خاک عوامل انسانی در شکل‌گیری فرسایش‌های تشدیدی خاک را موثر دانست و افزود:
«استفاده نادرست از منابع خاک برای کاربری‌های غیر مجاز و تغییرات کاربری در اراضی سطح حوزه‌های آب‌خیز باعث شده است که نرخ فرسایش تشدیدی در کشور بالا برود.»
استفاده بی‌رویه از مراتع، استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی در مزارع کشاورزی، استفاده از روش‌های صنعتی کشاورزی و بیابانی شدن زمین‌های کشاورزی، تخریب جنگل‌ها و مراتع و تغییرکاربری‌شان برای ساخت‌وسازهای صنعتی یا تفریحی یا ویلا سازی‌ها و عواملی از این دست سبب شده، شدت فرسایش خاک در ایران چندین برابر متوسط جهانی باشد.
فرسایش خاک به این معناست که خاک از بین می‌رود و دیگر حاصلخیز نیست. پیروان درباره اهمیت خاک گفت:
«خدمات متنوعی خاک به انسان ارائه می‌دهد. خاک ذخیره‌گاه مناسب آب و کربن است؛ همچنین در تصفیه آب و هوا بسیار موثر است و می‌تواند مانع افزایش گرمایش جهانی زمین شود و به لحاظ اکوسیستمی بزرگترین محیط میکروارگانیسم‌ها است و بیشترین کربن عالی در دنیا در خاک ذخیره شده است بنابراین اگر خاک را از دست بدهیم ذخیره‌گاه آب نیز از بین می‌رود در نتیجه حیات بشر و موجودات در معرض خطر قرار می‌گیرد.»
او ادامه داد: «فرسایش خاک باعث می‌شود عناصر مغذی در خاک مانند سدیم و پتاسیم با روان آب‌ها شسته شود و کودهایی که برای مغذی کردن خاک اضافه می‌شود با تولید روان‌آب‌ها از پیکره خاک شسته و خسارت‌های جدی را به انسان وارد می‌کند.»
با اینکه در ایران در سال ۱۳۹۸ لایحه خاک تصویب شده اما این لایحه به‌اندازه کافی جامع و دربرگیرنده و موثر نیست. در حال حاضر به قوانینی نیاز داریم که تمام جوانب خاک را به‌صورت پایدار مدیریت کند. به‌سبب فقدان قوانین کافی و نظارت لازم و شفافیت اجرایی، زمین‌خواران در لباس مردم عادی، نهادهای دولتی، شبه‌دولتی و خصوصی ده‌ها سال است که بخش عظیمی از جنگل‌ها، مراتع و زمین‌های کشاورزی را با تغییر کاربری‌های نادرست تخریب کرده‌اند. رییس گروه مهندسی حفاظت از آب و خاک سازمان تحقیقات کشاورزی در این باره گفت:
«الگوهایی استفاده از اراضی باید تحت عنوان قوانین مدون تنظیم شود؛ به عبارت دیگر نقشه‌های کاربردی خاک بر اساس قابلیت‌های اراضی باید تنظیم شود.»
او با بیان اینکه آمایش کاربردی سرزمین در کشور تدوین نشده است، تصریح کرد:
«برخی از مسئولان ادعایی تدوین آمایش سرزمین را طرح می‌کنند؛ این در حالی است که ما در کشور نقشه‌های کاربردی نداریم که بر اساس آن و با مدل مشخص از اراضی بهره‌برداری کنیم. اراضی کشاورزی در معرض هجوم زمین‌خواران قرار گرفته‌اند و همچنین قوانین دولتی زمینه‌ها را برای تبدیل شدن اراضی کشاورزی به زمین‌های مسکونی فراهم کرده است.»
به گفته پیروان فرهنگ‌سازی در زمینه خاک صورت نگرفته است. همچنین قوانین حفاظت از خاک بسیاری از مسائل مربوط به خاک را در بر نگرفته است از این رو نیازمند بازنگری جدی در این زمینه هستیم و باید قوانین‌های جدیدی به آن اضافه شود.
کاهش پوشش گیاهی و ویرانگری سیل اخیر
پیروان درباره ارتباط فرسایش خاک با اشاره به سیل اخیر گفت تخریب‌هایی که با منشا تولید سیل اتفاق می‌افتد باعث شده که ما شاهد انواع فرسایش‌های توده‌ای مانند فرسایش خنجری و زمین لغزش باشیم:
«زمانی‌که بارش‌ها با شدت و مدت زمان بالا اتفاق می‌افتد احجام خاک جابه‌جا می‌شوند و همراه با روان‌آب سیل‌های پر رسوب را تولید می‌کنند.»
به گفته او میزان بار جامد سیل زیاد است تاجایی‌که ۳۰ درصد از حجم آب رودخانه احجام جامد (خاک و سنگ ریزه) هستند که باید به جای سیل از آنها به عنوان گل روانه یاد کنیم.
رییس گروه مهندسی حفاظت از آب و خاک سازمان تحقیقات کشاورزی در پاسخ به این پرسش که چرا ما شاهد سیل‌های ویرانگر شده‌ایم، گفت:
« استفاده نابه‌جای انسان از زمین، تغییرات کاربری غیرمجاز و رعایت نکردن حریم رودخانه‌ها و آب‌راه‌ها باعث شده است که انسان در معرض سیل قرار بگیرد. از این اراضی معمولا با عناوین مسکونی و تجاری استفاده می‌شود.»
این پژوهشگر حوزه آب وخاک با اشاره به تغییر الگوی بارش در شرایط خشکسالی، گفت که بارش در اوج گرما و زمانی که شاهد کاهش پوشش گیاهی هستیم با شدت و مدت زمان زیاد باعث می‌شود که این فجایع رخ بدهد.
اگر ارگان‌های دولتی و خصوصی بکوشند پوشش گیاهی را به زمین‌های کشاورزی و مراتع بازگردانند و جنگل‌ها را از تخریب بیشتر محافظت کنند، همزمان با رعایت حریم رودخانه‌ها می‌توان از شدت ویرانگری سیل‌ها کاست. چرا که احیای خاک و بازگرداندن محتوای ارگانیک به خاک سبب می‌شود بخش عظیمی از سیل، جذب خاک شود و گل‌آب جاری نگردد.