فیلم مستند «سانسور» حاصل دیدگاهی مشترک در حمایت از رهایی زنان ایرانی است. مصطفی هروی، کارگردان و رینکه فان سانتن در مقام تهیه‌کننده این مستند تلاش دارند زنانی را در جامعه ایران در کانون توجه قرار دهند که با شدیدترین چالش‌های سانسور دست و پنجه نرم کرده‌اند.
ایده این فیلم مستند سال ۲۰۱۸ شکل گرفت. از دل گفت‌وگوهای رینکه فان سانتن، تهیه‌کننده هلندی با مصطفی هروی، ایرانی که از سال ۲۰۰۰ در تبعید به سر می‌برد. این همکاری مشترک در سال ۲۰۱۹ و یک سال پیش از همه‌گیری کرونا آغاز شد.
https://www.instagram.com/p/CpU1gAINAbs/
به بهانه اولین نمایش رسمی این مستند، سایت انگلیسی زمانه با مصطفی هروی و رینکه فان سانتن درباره این فیلم به گفت‌وگو نشسته است.
مصطفی هروی، هنرمند تجسمی، عکاس و فیلم‌ساز ایرانی/هلندی است. او در سال ۲۰۰۰ از مشهد به هلند آمد. هروی از آکادمی خریت ریتولد / Gerrit Rietveld آمستردام در هنرهای تجسمی فارغ التحصیل شد و از آن زمان به عنوان یک هنرمند مستقل کار کرده است.
رینکه فان سانتن یک متخصص ارتباطات، مفسر و ناشر باتجربه در موضوع‌های مرتبط با روزنامه‌نگاری، رهبری زنان و حقوق‌بشر است. او بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ مدیر زمانه مدیا بود و پس از آن تا به امروز به تولید فیلم مستقل، نویسندگی و مشاوره رسانه‌های جهانی و سازمان‌های غیردولتی حقوق بشری پرداخته است.
مستند خلاقانه «سانسور» که در ۲۶ مارس در «جشنواره فیلم یک جهان» در پراگ به نمایش درآمد، روایتهای شش زن ایرانی را دنبال می‌کند که جسورانه از تجربه‌های شخصی خود به‌عنوان یک زن در ایران صحبت می‌کنند.
داستان‌ها از داخل ایران، از طریق صدای هنرمندی ساکن هرمز و معلم مدرسه‌ای در تهران آغاز می‌‌شوند و در تبعید ادامه می‌یابند؛ چرا که یاسمن، روزنامه‌نگاری که برای فرار از آزار و شکنجه مجبور شده به استانبول فرار کند، در تبعید ساکن می‌شود.
هروی و فان سانتن به زمانه می‌گویند که آنها می‌خواستند این جنبه را نیز به داستان اضافه کنند که چگونه تبعید شدن و مراحل مختلف مهاجرت و تبعید بر این زنان تأثیر می‌گذارد. در داستان‌های این مستند یک ترتیب زمانی وجود دارد.
آنها از داخل ایران شروع به کار کردند و بسته بودن فضا و فقدان آزادی برای فیلمبرداری را تجربه کردند. به گفته کارگردان و تهیه کننده این مستند دیدن مبارزه این زنان که هنوز در ایران زندگی می‌کنند و تلاش دارند روزنه‌ها را در زندگی با سانسور پیدا کنند تحسین برانگیز است.
تمام زنانی که در این فیلم حضور دارند در مرحله متفاوتی از زندگی‌شان هستند، اما با وجود دوری از ایران، هر شش زن هنوز با سانسور دست و پنجه نرم می‌کنند. فان سانتن و هروی به زمانه می‌گویند:
آنچه در طول این فرآیند آموختیم این است که این مستند داستان «یک زن» است. گویی ما در حال فیلمبرداری شش مرحله مختلف از زندگی یک زن بودیم. اما این در واقع می‌تواند داستان زندگی هر زنی در ایران باشد که با سانسور مواجه است.
از همان ابتدا تولید فیلم با موانع مختلفی روبه‌رو شد که یکی از آنها همه‌گیری کرونا بود. برای اینکه روایتهای داخل ایران فیلمبرداری شوند تیم با موانع بسیاری مواجه بود. هروی ناچار بود برای فیلمبرداری از شخصیت‌ها در ایران و ترکیه با تیم‌های محلی از راه دور همکاری کند. به‌دلیل این وضعیت نامطمئن یک سال طول کشید که بخش‌های مورد نیاز ایران تهیه گردد.
پایان ساختن فیلم با آغاز جنبش «زن، زندگی، آزادی» هم‌زمان شد. به گفته هروی زمانی که فیلم را در سال ۲۰۱۹ آغاز کردند، قبل از همه‌گیری، وضعیت کاملاً متفاوت بود. وقتی کارشان تمام شد و رینکه فان سانتن فیلم را به جشنواره ارسال کرد، هم‌زمان بود با همان هفته‌ای که جنبش در ایران شروع شد.
به گفته سازندگان این مستند از زمان تکمیل فیلم، زنان در ایران در خط مقدم آنچه که «انقلاب ژینا» شناخته می‌شود، حضور داشتند. هجوم تصاویری از زنان در ایران که حجاب اجباری را در اعتراض به رژیم ستمگر به آتش کشیدند، ایرانی متفاوت یا شاید همان ایرانی را نشان داد که در طول چندین دهه تحمل ستم متحد شده بود. فان سانتن و هروی می‌گویند:
اگر هنوز در مرحله تولید بودیم، احتمالاً فیلم را تغییر می‌دادیم، احتمالا فیلم متفاوتی می‌شد. اما وقتی در حال فیلمبرداری بودیم غیرقابل تصور بود که زنان در ایران حجاب نداشته باشند. باید همه چیز را با دقت فیلمبرداری می‌کردیم و در مقایسه با چگونگی صحبت کردن زنان درباره این مسائل پس از جنبش…، انگار ایران متفاوتی بود.
رینکه فان سانتن و مصطفی هروی که اکنون پخش این فیلم را مناسب‌تر از هر زمان دیگری می‌بینند، قصد دارند به اشتراک‌گذاری صدای زنان در ایران و دستیابی به مخاطبان را ادامه دهند. این تیم یک کمپین تاثیرگذاری برای فیلم به راه خواهد انداخت که شامل تعدادی نمایش ویژه برای فیلم در سطح بین‌المللی خواهد بود و به‌طور هم‌زمان در ایران نیز پخش خواهد شد. این مستند خلاقانه همچنین به‌عنوان گشایشی برای بحث در فضا و گروه‌های حقوق بشری مورد استفاده قرار خواهد گرفت و به‌عنوان یک کمپین رسانه‌های اجتماعی با حمایت زنانی که در فیلم حضور دارند ادامه خواهد یافت.
این مستند بازتابی خلاقانه از سانسوری است که زنان در جنبش «زن، زندگی، آزادی» علیه آن مبارزه کردند. فان سانتن می‌گوید:
«فکر می‌کنم وقتی از نظر بصری به چیزی نگاه می‌کنید که به‌نوعی شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به سطح متفاوتی می‌روید. فکر می‌کنم یافتن فرصت‌های تازه با خلاقیت، کاری است که ایرانی‌ها در انجام آن مهارت خاصی دارند. در کنشگری، با فریاد زدن با صدای بلند لزوماً صدای شما به گوش دیگران نمی‌رسد، بنابراین باید راه‌های منحصربه‌فردی برای برقراری ارتباط با انسان‌ها را بیابید. اگر می خواهید دیدگاه خود را در مورد مسئله‌ای به اشتراک بگذارید و در مورد موضوعی بحث کنید، باید با دیگران ارتباط برقرار کنید و نشان دهید که ما شبیه شما هستیم. من فکر می‌کنم انجام این کار از طریق داستان‌سرایی بسیار موثر است.»
همزمانی رونمایی از فیلم با جنبش برای هروی که همچنان به این انقلاب امیدوار است، سورئال بود. اما علی‌رغم زمان‌بندی غیر قابل تصور، هروی و فان سانتن فکر می‌کنند که فیلم آنطور که باید، آماده شده است. هروی و فان ساتن می‌گویند:
در عین حال فکر می‌کردیم این لحظه بسیار مهمی برای نمایش فیلم است. از طریق این فیلم واقعا می‌توانید تاثیر عمیق حجاب را بر زنان و ارتباطشان با مو، بدن، هویت و خودشان را درک کنید.
در این مستند ۹۵ دقیقه‌ای، سوده لشکری، بازیکن سابق کریکت تیم ملی ایران، گلشیفته فراهانی بازیگر، یاسمن خالقیان، روزنامه‌نگار و کیمیا قربانی، نوازنده و رونامه‌نگار حضور دارند. موسیقی این مستند هم توسط کاوه وارث تهیه شده است.
- برگردانی از گزارش لیلی مافی در وبسایت انگلیسی زمانه