حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی جمعه ۵ خرداد ۱۴۰۲ از معاوضه اسدالله اسدی، دیپلمات محکوم به تلاش برای بمب‌گذاری، و بازگشت او به ایران خبر داد.
توییت امیرعبداللهیان (که ظرف چند دقیقه نسخه اول آن تصحیح و در آن «دو سال» به «پنج سال» افزایش یافت) اندکی پس از اعلامیه وزارت امور خارجه عمان منتشر شد که طی بیانیه‌ای اعلام کرده بود با میانجیگری این کشور، ایران و بلژیک جهت تبادل زندانیان به توافق رسیدند.
این بیانیه که جزئیات زیادی ندارد، اشاره می‌کند که تلاش‌های کشور عمان برای تحقق درخواست‌های دولت‌های ایران و بلژیک در راستای کمک به حل و فصل موضوع شهروندان بازداشتی در هر دو کشور، منجر به توافقی بین دو طرف شده است.
بر اساس این بیانیه از امروز، جمعه ۵ خرداد ۱۴۰۲ زندانیان از تهران و بروکسل به مسقط، پایتخت عمان منتقل شدند تا به کشورهای خود بازگردند.
در این بیانیه اشاره‌ای به نام زندانیان نشده بود. توئیت زیر لحظه ورود دیپلمات محکوم‌شده جمهوری اسلامی به اقدام تروریستی را نشان می‌دهد:
اسدالله اسدی، دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران در اتریش، به اتهام اقدام تروریستی و تلاش برای بمب‌گذاری در فرانسه، در بلژیک زندانی بود و دادگاه او را به ۲۰ سال زندان محکوم کرد.
در ایران نیز اولیویه وندِکاستیل، امدادگر بلژیکی که بهمن ۱۴۰۰ در ایران بازداشت شد، به اتتهام جاسوسی به زندان محکوم شد. وندکاستیل مدتی به عنوان مدیر برنامه «شورای پناهندگان» که یک نهاد نروژی است، در ایران کار کرده بود. توئیت زیر نخستین تصویر از او در راه بازگشت را نشان می‌دهد:
سال گذشته نیز قرارداد «انتقال محکومان بین ایران و بلژیک» منعقد شد که نگرانی‌های زیادی را درباره احتمال انتقال اسدالله اسدی به همراه داشت. بر پایه این قرارداد زندانی حق دارد دوران محکومیت خود را در کشور محل اقامت خود سپری کند.
دادگاه قانون اساسی بلژیک قرارداد سوم مارس سال جاری میلادی، طی حکمی اعلام کرد که انتقال محکومان بین ایران و بلژیک تضادی با قانون اساسی بلژیک ندارد، اما دادگاه امکانی را به نحوه اجرای این معاهده پیوست کرد که دولت بلژیک را ملزم می‌کرد در راستای «حمایت از حق حیات و کرامت انسانی»، ابتدا به قربانیان فرد محکوم اطلاع دهد و قربانیان نیز حق طرح شکایت در دادگاه را دارند، و بدون اطلاع آنها اجازه انتقال فرد زندانی به کشور خود را نخواهد داشت.
پیش‌تر سخنگوی قوه قضائیه در یک نشست خبری از آزادی زود هنگام اسدالله اسدی و بازگشت او به ایران خبر داده بود.
پیش از این نیز جمعه ۲۲ اردیبهشت برنارد فیلان، کارشناس گردشگریِ فرانسوی ـ ایرلندی، و بنجامین بریر، گردشگر فرانسوی از زندان مشهد آزاد شده بودند.
نشانه‌ای از اهمیت اسدی و تیم ترور برای جمهوری اسلامی
بخش حقوق «زمانه» درباره دلالت‌ها و معناهای سیاسی احتمالی معاوضه‌ی اسدالله اسدی با علی رسولی، همکار زمانه و تحلیلگر سیاسی گفت‌و‌گو کرد.
زمانه ــ آیا معاوضه اسدالله اسدی و بازگرداندن او به ایران و پیش از آن، آزادی شهروندان فرانسوی و فرانسوی ــ ایرلندی، نشانه‌هایی حاکی از محتمل‌ترشدن دستیابی به نوعی توافق هسته‌ای است؟
علی رسولی ــ برای اینکه سلسله رویدادهای مربوط به مبادله زندانیان را بتوانیم به برجام مرتبط کنیم باید اتفاقات عینی دیگری هم روی زمین افتاده باشد. از اوت سال ۲۰۲۲ تا امروز هیچ مذاکره مستقیمی در مورد پرونده هسته‌ای و احیای برجام وجود نداشته است. آخرین پیش‌نویس را که بورل پیشنهاد داد ایران رد کرد و تحقق سه شرط اساسی‌اش را «پیش‌شرط» احیای برجام خواند. یعنی اول این‌ها تحقق یابد بعد اعلام توافق می‌کنیم. الان هیچ پیش‌نویسی روی میز نیست و همه طرف‌ها برجام را عملا توافقی مرده می‌دانند. هم طرف ایرانی و متحدانش یعنی روسیه و چین و هم طرف غربی یعنی اروپا و آمریکا.
آنچه اکنون رخ داده به نظر من بیش از آنکه نشانه برجام و احیایش باشد، یادآور تلاش مجدانه جمهوری اسلامی برای آزادی افرادی است که برای ترور به خارج کشور می‌فرستد و به هر دلیلی گرفتار می‌شوند. فراموش نکنید که ایران برای آزادی انیس نقاش که سال ۵۹ برای ترور بختیار به پاریس رفت و در عملیات ترور ناکام ماند در اوج جنگ با فرانسوی‌ها و آمریکایی‌ها مذاکره مستقیم کرد و نهایتا هم در طرح مبادله با گرو گان‌های غربی در لبنان او را از زندان بیرون کشید. مشابه همین وفاداری به تیم ترور را در مورد عوامل ترور قاسملو در وین، ترور دوم بختیار و میکونوس در برلین هم می‌بینیم. جمهوری اسلامی در حمایت از تیم ترور خارج کشورش حاضر است هر اقدامی بکند و آزادی اسدی هم در همین راستا است.
به نظرم مبادله اول که با فرانسه انجام شد پیش‌درآمد مبادله اصلی بود و فاصله‌زمانی‌اش هم برای این است که جمهوری اسلامی نمی‌خواهد بگوید در ازای اسدی چند نفر گروگان را رها کرده است.
ــ آیا هیچ ارتباطی بین معاوضه اسدی با وضعیت پرونده‌ی هسته‌ای ایران یا تلاش‌های برای گنجاندن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست تحریم‌ها می‌بینید؟
ع.ر. ــ نه من ارتباطی میان این دو پرونده نمی‌بینم. موضوع قرار گرفتن سپاه در فهرست تروریستی مدت‌ها است که گزینه روی میز اروپا است ولی از این گزینه وقتی استفاده می‌کند که در مورد نحوه برخورد با ایران به این نتیجه رسیده باشد که باید وارد فضای مقابله به مثل شد. اگر اروپا مکانیسم ماشه را فعال کند، قرار دادن یا ندادن سپاه در فهرست تروریستی می‌تواند قدم بعدی باشد. در حقیقت هیچ طرفی همه کارت‌هایش را بیهموده و یکباره استفاده نمی‌کند.
ــ این معاوضه را نشانه‌ی چه می‌دانید؟
ع.ر. ــ هم اهمیت اسدی و تیم ترور برای جمهوری اسلامی و اینکه تحت هر شرایطی جمهوری اسلامی می‌خواست اسدی را به تهران بیاورد و هم نشانه‌ای از مدارا با اروپایی‌ها پیش از نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.
خامنه‌ای در مورد برجام تصمیمش را گرفته است. این تصمیم را در سخنرانی هفته پیشش در جمع مدیران سیاست خارجی هم به صراحت گفت. نفی و تحقیر دیپلماسی التماسی یعنی نفی برجام. مگر دولت پیشین چه دستاورد دیپلماتیکی جز برجام داشته که برایش التماس کرده باشد.
رهبر کنونی جمهوری اسلامی تا زمانی که خطر وقوع جنگ را کاملا محتمل نداند یا به هر دلیل عقب‌نشینی بزرگی در جبهه غرب وجود نداشته باشد تن به احیای برجام نمی‌دهد. از طرفی همین برجام نیمه‌جان هم مزایایی دارد. بر اساس جدول زمانی توافق هسته‌ای در اکتبر ۲۰۲۳ تحریم‌های مرتبط با برنامه موشکی ایران کنار گذاشته می‌شود. خامنه‌ای این هدف را دنبال می‌کند که در چند ماه مانده به آن خط زمانی از فعال شدن مکانیسم ماشه جلوگیری کند. فراموش نکنیم که از بین رفتن و مرگ برجام برای سه کشور اروپایی به راحتی قابل دسترس است. ولی اروپا هم در مقابل پاسخ احتمالی ایران به فعال شدن مکانیسم ماشه و مرگ برجام مردد است. به هر حال آنها از یک جبهه تنش دیگر در کنار جبهه جنگ اوکراین استقبال نمی‌کنند. در دو تا سه ماه آینده روشن خواهد شد که اروپا چه تصمیمی می‌گیرد.