مدت‌هاست که مشخص شده تولید سلول‌های تازه عصبی در مغز جوندگان، به تقویت حافظه این حیوانات منجر می‌شود؛ اما احتمال صحت چنین فرآیندی در مغز انسان تاکنون دستمایه بحث و جدل فراوانی بود. حال، طبق پژوهشی که اخیراً در نشریه تخصصی Cell انتشار یافته، بخش هیپوکامپ مغز انسان – که اهمیت خاصی هم در ساز و کار حافظه و یادگیری دارد – محل تولید شمار قابل توجهی از سلول‌های تازه عصبی در مغز افراد بالغ است.
پژوهش‌گران به‌منظور بررسی این مسأله، از راهبرد هوشمندانه‌ای بر مبنای مقادیر ایزوتوپ کربن-۱۴ای که به دنبال آزمایشات هسته‌ای جوی در بالغ بر نیم‌قرن پیش در مغز انسان‌ها پدیدار شده، استفاده کرده‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که هرروزه مقادیر قابل توجهی سلول مغزی در ناحیه هیپوکامپ مغز انسان ایجاد می‌شود که احتمالاً نقش قابل توجهی هم در تقویت ساز و کارهای شناختی افراد بالغ ایفا کند.
یوناس فریسین (Jonas Frisén)، سرپرست نویسندگان گزارش این بررسی، از مؤسسه کارولینسکای سوئد اظهار می‌کند: “مدت‌ها تصور می‌شد که ما با شمار مشخصی از سلول‌های مغزی متولد می‌شویم و غیرممکن است که در طول زندگی‌مان میزبان سلول‌های مغزی تازه‌ای باشیم. ما برای نخستین بار نشان داده‌ایم که عصب‌زایی قابل توجهی طی حیات انسان در ناحیه هیپوکامپ مغز وی اتفاق می‌افتد، و همین حکایت از این دارد که سلول‌های تازه عصبی، به کارکرد مغز انسان کمک می‌کنند”.
تا به حال، از بابت محدودیت‌های فنی نمی‌شد آهنگ عصب‌زایی مغز انسان را به دقت مشخص کرد. از همین‌رو هم فریسین و تیم‌اش روش خلاقانه‌ای را برای تعیین سن تولد سلول‌های عصبی در پیش گرفتند. در این روش، مقادیر بالای ایزوتوپ کربن-۱۴ در جو زمین که به دنبال آزمایشات هسته‌ای اتمسفری در حدود نیم‌قرن پیش اتفاق افتاده را ملاک قرار می‌دهد. از زمان عقد معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در سال 1963، مقادیر جوّی ایزوتوپ کربن-۱۴ به میزان مشخصی اُفت داشته. وقتی از محصولات غذایی گیاهی یا جانوری استفاده می‌کنیم، همان نسبت کربن معمولی/سنگین را به بدن خودمان هم منتقل می‌کنیم و بدین‌ترتیب، تراکم جوّی دقیق ایزوتوپ کربن-۱۴ در هر لحظه‌ای از زمان، به محض تولید یک سلول عصبی تازه، در DNA آن سلول تازه به ثبت می‌رسد. از همین‌رو هم سلول‌های عصبی را، به همان شیوه‌ی مرسوم باستان‌شناسان، می‌توان «سن‌سنجی کربنی» کرد.
پژوهش‌گران با محاسبه تراکم کربن-۱۴ از طریق DNA سلول‌های هیپوکامپی افراد بیمار، متوجه شدند که بالغ بر یک‌سوم این سلول‌ها مرتباً در طول زندگی‌مان تجدید می‌شوند. در سنین بزرگسالی، هرروزه حدود ۱۴۰۰ سلول‌های تازه عصبی به مغز افزوده می‌شود، و آهنگ این تغییر هم با کهولت سن، کاهش صرفاً ناچیزی را به نمایش می‌گذارد.
از آنجاکه عصب‌زایی هیپوکامپی در انسان بالغ و موش بالغ، آهنگ مشابهی دارد، این قضیه می‌تواند همچنین نقش حائز اهمیتی در ساز و کار شناخت و همچنین بیماری‌های روانی انسان هم داشته باشد. فریسین می‌افزاید: “مدت‌هاست که تصور می‌‌رود افسردگی، به افت عصب‌زایی هیپوکامپی مربوط است؛ و یافته‌های ما هم نشان از این می‌دهد که احتمالاً بتوان داروهای ضدافسردگی تازه‌تر و مؤثرتری را برای هدف‌گیری این پروسه[ی کاهنده] معرفی کرد”.
منبع: Science Daily
توضیح تصویر:
آزمایش جوّی بمب هسته‌ای بر فراز صحرای نوادای ایالات متحده در سال ۱۹۵۸ / منبع: سازمان امنیت هسته‌ای آمریکا