گسترش کاربرد تلفن‌های هوشمند و نرم‌افزارهای پیام‌رسان، واسطه‌گری مراکز مخابراتی در ارتباطات بین کاربران را حذف کرده است. این وضعیت حکومت‌های سرکوبگر و علاقمند به کنترل همه جنبه‌های زندگی مردم را به‌سوی اتخاذ روش‌هایی برای مدیریت موج آزادی مبتنی بر فناوری‌های جدید کشانده.
اما آنچه که به‌عنوان نسخه‌های ملی از این نرم‌افزارهای پیام‌رسان معرفی می‌شود اغلب واجد شرایط کاربردی مناسب نیست.
در واقع توسعه و تولید این نوع نرم‌افزارها بیشتر از آنکه متکی به روندهای فنی و مهندسی باشد، بر مبنای ارتباطات ویژه با عناصر حکومتی شکل‌گرفته و در نتیجه محصول نهایی موجود ناقص و کم‌ثمری است.
درکنار سانسور و فیلترینگ سایت‌ها، موضوع مسدود کردن نرم‌افزارهای پیام‌رسان گوشی‌های هوشمند (وایبر، واتس‌آپ، تانگو، وی‌چت) در چند سال اخیر با جدیت مطرح‌شده است. اما در کنار همه موافقت‌ها و یا مخالفت‌های مقطعی با فیلترینگ این نرم‌افزارها، یکی از شیوه‌هایی که موردتوجه حکومت ایران قرارگرفته عرضه نسخه‌های بومی این نوع نرم‌افزارها است.
این روش پیش از این در مورد ایمیل‌ها نیز به‌کار گرفته شد؛ گرچه با موفقیت همراه نبود. اما سال جاری نتیجه تلاش‌ها و برخی قراردادهای اجراشده در مورد پیام‌رسان‌های گوشی‌های هوشمند رونمایی شد.
مطرح‌ترین نرم‌افزارهای پیام‌رسان داخلی
نرم‌افزارهای بیسفون و ساینا دو عضو شناخته‌شده‌تر از میان مجموعه بزرگ نرم‌افزارهایی است که با یدک کشیدن نام بومی یا ملی تلاش می‌کنند اعتماد کاربران داخل ایران را جلب کنند.
تقلیدی‌بودن شمایل ظاهری، و فارسی‌بودن بخش‌هایی از بسیاری نرم‌افزارهای پیام‌رسان این‌چنینی، به‌سرعت کاربر را مطمئن می‌سازد که با یک نرم‌افزار نسخه‌برداری‌شده روبرو است.
این نرم‌افزارها را می‌توان اغلب در میان نرم‌افزارهای متن‌باز (Open Source) در اینترنت یافت و مورد استفاده قرار داد. در حالی که برخی از نرم‌افزارها نیز امکان فارسی‌سازی (یا ترجمه به هر زبان دیگری) را دارند.
در واقع اولین و فوری‌ترین گام مقابله حاکمیت با نرم‌افزارهای پیام‌رسان محبوب، عرضه همین نمونه‌های نسخه‌برداری‌شده یا فارسی‌شده بود. اما دو پروژه بزرگ‌تر و پر سر و صداتر همان بیسفون و ساینا است.
نرم‌افزارهای زاده خارج از ایران اما با نام ایرانی
بیسفون نه یک محصول ایرانی بلکه نرم‌افزاری است که توسط شرکت بیستاک تلکام (Bistalk Telecom AG) عرضه می‌شود. نام این شرکت برای کابران تلفن‌های اینترنتی بین‌المللی به ویژه در تهران بسیار آشنا است.
تبلیغات گسترده این شرکت تا همین چند ماه پیش در خیابان‌ها و مطبوعات دیده می‌شد. گرچه وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات این نرم‌افزار را بومی خوانده اما به جز فارسی‌شدن برخی بخش‌ها، هیچ اثر دیگری از بومی بودن آن به چشم نمی‌آید. شریک دیگری که در اجرای این پروژه خود را سهیم معرفی کرده شرکت ایمن پردیس است ([1]).
نرم‌افزار ساینا توسط شرکت بهار ارتباط گستر عرضه شده، گرچه به دلیل تشابه اسمی با مرورگری به همین نام که توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران بومی‌شده، این تصور پیش می‌آید که تولیدکننده هر دو محصول یکی باشد. درحالی‌که توسعه‌دهندگان مرورگر ساینا و سایت مربوطه هیچ اعتراضی به این تشابه اسمی دو محصول تجاری در حوزه ارتباطات ندارند، اما به ظاهر دو شخصیت حقوقی مستقل هستند. نکته جالب توجه اینکه شرکت عرضه‌کننده پیام‌رسان ساینا خود را نماینده انحصاری نرم‌افزار پیام‌رسانی به نام SunBird معرفی می‌کند، نرم‌افزاری که هیچ مشخصه‌ای از توسعه‌دهنده و پشتیبان خود ارائه نکرده و دامنه‌ای با پسوند .me دارد (که معرف شرکت های حاضر در کشور مونته نگرو است).
ابهام در روند انتخاب پیمان‌کاران ناشناس در تولید نرم‌افزارهای ملی
در ایران هیچ اقدام جدیدی برای تولید نرم‌افزار پیام‌رسان بومی انجام نشده و جدیدترین محصولاتی که در این عرصه توسط وزیر مربوطه معرفی و از حمایت بزرگترین اپراتور تلفن همراه کشور برخوردار است، نسخه فارسی‌شده یک نرم‌افزار خارجی است.
اشتیاق مقامات دولتی در ایران برای میدان‌داری کم‌هزینه در این عرصه، در کنار حساسیت غیر طبیعی بخش‌هایی از حاکمیت بر روی نرم‌افزارهای پیام‌رسان، شرایطی را فراهم آورده که برخی افراد و شرکت‌ها که دارای وابستگی‌هایی به جناح‌های قدرت هستند، محصولات رایگان و یا بی‌ارزش را طی قراردادهای سرّی به نام محصول بومی به فروش برسانند.
این اتفاق پیش‌تر در بسیاری از دیگر زمینه‌های نرم‌افزاری به دفعات رخ داده اما گستره کاربران عرصه پیام‌رسان‌ها اینک این مورد خاص را به سرعت برملا ساخته است.
اصرار حاکمیت بر استفاده از پیام‌رسان داخلی که ناشی از تمایل به کنترل همه‌جانبه کاربران آن است، می‌تواند دست کم موجب سرمایه‌گذاری در تولید نرم‌افزار و گسترش دانش فنی در این بخش شود. اما رسیدن به این مهم نیازمند قطع دست مافیای شکل‌گرفته در حوزه نرم‌افزارهای سازمانی است. استفاده از تلفن‌های هوشمند، زمینه بسیار بزرگی برای ارتباط بی‌واسطه بین کاربران را فراهم آورده است و به همین دلیل موضوع نرم‌افزارهای پیام‌رسان گوشی‌های هوشمند نیز موضوعی امنیتی شده، در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت از باغ فناوری میوه سالمی به دست مصرف‌کنندگان یا فعالان حوزه نرم‌افزار در ایران برسد.
سلام!
ارائه‌ی نویسنده چیزی نیست جز کنکاشی در باره‌ی صاحب یا سازنده‌ی نرم‌افزارهای یاد شده. در نوشته هیچ همسنجي [=مقایسه]اي نیست بین دیگر محصول‌ها — در همه‌ی دنیا — و محصول‌های یاد شده. نویسنده به کاستی‌های محصول‌های یاد شده — امنیت کارور، پیچیدگی کار با آن (جز اشاره به فارسی بودن‌اش)، پایداری، مصرف منابع (باتری، سخت‌افزار و …)، بها، سازگاری و … — اشاره‌ای نمی‌کند.
گیریم که «الف» سازنده‌یِ محصول‌هایِ یاد شده در نوشته باشد. «الف» ارتباطِ تنگاتنگي دارد با اربابانِ قدرت در ایران. همچنین بنا را بر این می‌گذاریم که کارِ «الف» گرته‌برداریِ محض است از فلان محصول — منبع‌باز یا بسته‌یِ — خارجی. خب نویسنده چه می‌خواهد بگوید؟ همه‌ی این فرض‌ها چه تأثیري در گزینشِ نهایی مصرف کننده خواهند داشت؟ اگر بنا بود «میوه‌ی فناوری» در ایران «کال» نباشد و «رسیده» باشد «الف» چه باید بکند؟ کارور [=استفاده کننده] چه؟
نمونه‌ای از یک نوشته‌یِ بد برایِ آناکاویِ [=آنالیز] یک محصول تکنیکی. خوب است برایِ سرمشقْ نویسنده سری بزند به وب‌گاه‌هایی که کارشان بررسی — تبلیغ یا توسری زدن — یک فرآورده است. خواه سرشوی [=شامپوی سر] باشد یا دوچرخه یا خودرو.
کاوه
کاوه / 09 April 2015
این مطلب بسیار جانب دارانه، پر از شک و توهم توطعه هست. من خودم نرم افزار بیسفون رو آزمایش کردم. سیستم بسیار روان، خوب، زیبا، پر از استیکر های خلاقانه هست، و سرعت و دسترسی بسیار خوبی داره.
با چند تا از برنامه نویس های این سیستم هم آشنایی دارم، همگی از نظر فکری آزاد اندیش و متجدد هستن، و بر خلاف ادعای شما دست نشانده و خود فروخته نیستن!
شما حاضرید به هر قیمتی که شده به دلایلی که هیچ برای من قابل فهم نیست همه چیز رو سیاه و خراب و افتضاح جلوه بدید، در صورتی که توجه نمیکنید که این کارتون نه تنها تاثیر خوبی در جامعه نداره، بلکه مردم رو در قبال استفاده روزمره از یک ابزار ارتباطی که توش حال و احوال میکنن مشکوک میکنه.
کسایی که از سیستم های کامپیوتری برای مصارف اطلاعاتی و بسیار مهم استفاده میکنن، چه از وایبر استفاده کنن چه واتس آپ و چه بیسفون و ساینا، اشتباه میکنن و حماقتشون براشون دردسر میشه.
درواقع این روش دروغ پردازی شما، هیچ فرقی با همون رسانه های دروغ پرداز داخلی که مردم رو فریب میدن نداره. الان شما دقیقا در همون جایگاهی قرار گرفتید که بهش انتقاد میکنید.
سیامک / 10 April 2015
دوستان گرامی، با تشکر از شما بابت اعلام نظر، لازم است یادآوری کنم که :
این مطلب با هدف تاکید بر این نکته نوشته شده که آنچه متاسفانه با تبلیغات زیاد به عنوان نرم افزار ملی و بومی! خوانده می شود، نه یک نرم افزار تولید داخل بلکه نرم افزار تغییر چهره یافته ای است که از منابع خارجی تهیه شده است.
روشن است که اگر هدف بررسی هر کدام از نرم افزارها و میزان موفقیت آنها در انجام وظایف بود، باید موارد فنی دیگری هم بررسی می شد.
از طرفی نویسنده به این نکته نیز توجه کرده است که حاکمیت جمهوری اسلامی در تبلیغ برای این نرم افزارها و حمایت از آنها اهداف دیگری را هم دنبال می کند که برخورد خوشبینانه و از سر اعتماد به آن موجب بروز مشکلات امنیتی می شود. وظیفه کارشناسان این نیست که ابزار دلخوشی کاربران را (آنگونه که سیامک توقع دارد) فراهم کنند بلکه باید بدون جانبداری و سهل انگاری جنبه های مختلف امور را در مقابل دیدگان سایرین قرار دهند، گرچه امکان بروز خطا و کاستی در این زمینه بسیار است و نویسنده نیز خود را از آن مبری ندانسته و انتقادات خوانندگان گرامی را مورد توجه قرار می دهد.
مانی امیرخانی / 11 April 2015
دوست عزیز
در این مطلب شما چطور “بدون جانبداری و سهل انگاری جنبه های مختلف امور را در مقابل دیدگان سایرین” قرار داده اید؟ اونچه من به عنوان یک خواننده مطلع و آگاه مطالعه کردم، به هیچ وجه با واقعیت سازگار نیست.
به طور مشخص، در این دو نرم افزاری که اسم بردید از چه نسخه های کپی شده ای استفاده شده؟
بنده در کامنت خودم هیچ جا نه مستقیما و نه به شکل غیر مستقیم نگفتم که “ابزار دلخوشی کاربران” باید فراهم بشه. بلکه حرف من این بود و هست که باید جانب احتیاط رو برای برخی موارد رعایت کرد، ولی اساسا وقتی در یک کشور (وچه بسا در همه دنیا) سرویس های بسیار پر استفاده ای مانند sms که به صورت کاملا Plane Text ارسال میشن و سالهای سال هست مورد استفاده هستن، بی جهت نگران کردن مردم به خاطر استفاده از یک سرویس مشابه معقول و منطقی نیست. کما اینکه توصیه های امنیتی به کاربران میگه اگر استفاده غیر متعارف یا امنیتی از موبایل دارن باید از ابزار متناسب و امن استفاده کنن.
مطلب نگارش شده توسط شما کاملا جانب دارانه، تبلیغ کننده دیدگاه شک و تردید به هر ترتیب به نهادهای حکومتی و بسیار منفی نگر هست.
درحال حاضر تمامی سرویس های پیام رسانی مانند وایبر و واتس آپ و امثالهم به راحتی توسط NSA قابل ردگیری و شنود هستن، آیا به نظر شما شنود به وسیله این نهاد بی مشکل ولی شنود به وسیله نهادهای ایرانی پر از مشکله؟
و در آخر، جمله قبلی خودمو تکرار میکنم: “این روش ***شما، هیچ فرقی با همون رسانه های دروغ پرداز داخلی که مردم رو فریب میدن نداره. الان شما دقیقا در همون جایگاهی قرار گرفتید که بهش انتقاد میکنید.”
سیامک / 11 April 2015
سیامک خان من هم برای اینکه با افرادی مثل شما شدم 75 میلیون متاسفم
همون بهتر که برید پرچم امریکا و اسرائیل و دشمن های فرضی دیگر رو آتش بزنید
بیسفون و ساینا استفاده کنید دوست عزیز شما
به بقیه کاری نداشته باشید
خبرگزاری هم وظیفه خبر رسانی داره و شما دوست ندارید اگه به خودتون مربوطه
مقاله کاملا خوب و عالی و رسا بود
ممنون
حسن / 19 April 2015