سوده راد- یکی از نخستین نمونه‌ها برای مقایسه وضعیت زنان ایران و عربستان و در قیاس نشان دادن نابرابری کمتر حقوق زنان در ایران، نداشتن حق رانندگی زنان سعودی، در کنار مجاز و قانونی بودن تعدد زوجات در این کشور است. این روز‌ها اما، زنان عربستانی خود را برای شکستن این تابو آماده می‌کنند تا این قانون در تنها کشور دنیا که رانندگی زنان را ممنوع کرده‌است، تغییر کند.
کمپین رانندگی زنان[۱]، بیش از دوماه است که زنان را به خیابان فرامی‌خواند تا در روز جمعه ۱۷ ژوئن، برابر با ۲۷ خرداد، به تنهایی پشت فرمان اتوموبیل‌هاشان بنشینند و در خیابان‌های عریض و طویل عربستان رانندگی کنند.
در فرودین ۱۳۸۷، «مجلس‌الشورا» با حق رانندگی زنان با رعایت شرایط ویژه‌ای مناسب برای وضع قانون پادشاهی در این مورد به نتیجه رسیدند. این شرایط شامل داشتن حداکثر ۳۰ سال سن، اجازه‌نامه کتبی از قیم مرد و گذراندن دوره آموزشی رانندگی در آموزشگاه‌های کاملاً دخترانه میشود و زنان تنها دو روز در هفته، شنبه‌ها و چهارشنبه‌ها، فقط با همراه داشتن تلفنی شخصی امکان رانندگی خواهند داشت.
روز شنبه ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۰ زنی در الخبر، شهری مدرن در حاشیه خلیج فارس و در نزدیکی مرز بحرین، در حال رانندگی توسط پلیس مذهبی شهر بازداشت و پس از مدت کوتاهی آزاد شد. دستگیری مجدد این زن پس از چند روز موجب برآشفته شدن زنان عربستانی شد.
در کشوری که زنان هنوز حق رأی و مشارکت در تعیین سرنوشت خود را ندارند و همچنان برای سفر، اشتغال به کار -در معدود مشاغل مجاز برای آنها – و خروج از منزل نیازمند اجازه همسران خود هستند، این کارزار می‌تواند گام بزرگی برای رسیدن به برابری حقوقی به‌شمار بیاید.
کمپین رانندگی زنان که در شبکه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک و توییتر کار خود را آغاز کرده است در معرفی اهدافش می‌نویسد: «ما تا زمانی که قانون پادشاهی عربستان به زنان [همچون مردان] اجازه رانندگی ندهد، به مبارزه خود ادامه می‌دهیم.»
در فروردین امسال و همزمان با موج آزادیخواهی در کشورهای عربی شمال آفریقا، راهپیمایی‌های اعتراضی مردم عربستان از سوی زمامداران این کشور به شدت سرکوب شد.
آنطور که بدریه البشر، نویسنده سعودی می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد زنان که قربانیان اصلی سرکوب‌های حکومت هستند، این‌بار تصمیم گرفته‌اند رهبری خیزش مردمی برای تغییر جامعه را برعهده گیرند.»
او ادامه میدهد: «در حال حاضر هیچ قانونی به‌طور مستقیم رانندگی زنان را ممنوع نمی‌کند ولی زمامداران با تکیه بر علما و فتواهای شرعی [وهابیت و مالکی] همچنان در اذهان عمومی و جامعه به نشر و اجرای عقاید خود می‌پردازند. زن‌ها باید برای رفتن از جایی به جای دیگر یا از مردان خانواده درخواست کنند تا آنها را همراهی کنند و یا راننده‌ای به استخدام گیرند.»
خانم البشر معتقد است: «جامعه عربستان جامعه‌ای جوان است و ۶۰ درصد جمعیت را جوانان تشکیل می‌دهند. این واقعیت باید موجب شود چشم و گوش حکومت بر نیاز‌ها و خواست‌های جوانان گشوده شود.»
مطالبات برابری‌خواه زنان سعودی با سرکوب جدی حکومت روبه‌رو شد. ابداع‌کننده کمپین «رانندگی زنان»، خانم «منال الشریف»، روز ۲۲ ماه مه سال جاری برابر با اول خرداد به جرم نقض نظم عمومی، فراخواندن زنان به اغتشاش و تشویش مطبوعات و اذهان عمومی دستگیر و به مدت ۱۰ روز زندانی شد.
پس از او «وجیهة الحویدر»، نویسنده و مدافع حقوق زنان نیز به دادگاه فراخوانده شد و تعهدی مبنی بر عدم تبلیغ برای کمپین ۱۷ ژوئن امضا کرد. او در سال ۲۰۰۸ پس از انتشار ویدئویی از خود در حال رانندگی در خیابان‌های عربستان سعودی توجه مطبوعات را به خود جلب کرده بود.
منال الشریف، زنی ۳۲ ساله، و مشاور امنیت فن‌آوری اطلاعات، مطلقه و مادر یک پسر پنج ساله است.
او در روز ۱۹ ماه مه ویدئویی در یوتیوب منتشر کرد که او را پشت فرمان اتوموبیلش نشان می‌داد. او در حالی‌که رانندگی می‌کرد از این سخن می‌گفت که بهترین راه حل برای مبارزه با این قانون تبعیض‌آمیز آموزش رانندگی به زنان است.
او در این فیلم یادآوری می‌کند که رانندگی را در طول اقامتش در ایالات متحده آمریکا آموخته است و از زنان می‌خواهد هرطور که می‌توانند رانندگی بیاموزند و از روز ۱۷ ژوئن با گواهینامه‌هایی که در سایر کشور‌ها صادر شده است رانندگی خود را آغاز کنند. او همچنین به شرح آثار و نتایج وابستگی زنان به مردان می‌پردازد و تأکید می‌کند که «اگر خدای‌نکرده برای همسرمان یا فرزندانمان اتفاقی بیافتد و نیاز فوری به مراقبت‌های پزشکی داشته باشند، چطور می‌توان دست روی دست گذاشت تا مردی بیاید و او را به بیمارستان منتقل کند؟»
این ویدئو که دیگر در یوتیوب و در دسترس نیست بیش از پانصد هزار بار دیده شد. پلیس خانم الشریف را در ساعت سه بامداد و به جرم نقض عرف دستگیر کرد، چراکه همانطور که گفته شد قانونی مبنی بر ممنوعیت رانندگی زنان وجود ندارد.
خانم الشریف پس از آزادی در بیانیه‌ای اعلام می‌کند که زنی مسلمان است و هرگز نخواسته از حدود و قوانین الهی سرپیچی کند و برای کسانی که او را مورد آسیب قرار داده‌اند، طلب بخشش می‌کند.
کمپین رانندگی زنان که در شبکه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک و توییتر کار خود را آغاز کرده است در معرفی اهدافش می‌نویسد: «ما تا زمانی که قانون پادشاهی عربستان به زنان اجازه رانندگی ندهد، به مبارزه خود ادامه می‌دهیم.»
چندی نگذشت که کمپینی برای کتک زدن زنانی که رانندگی می‌کنند شکل گرفت. با این حال خانم الحیدر می‌گوید: «این بار زنان تا رسیدن به هدف خود پیش می‌روند. در سال ۱۹۹۰ هم وقتی کمپین مشابهی به‌راه افتاد چندتن از کنشگران از شغل خود اخراج شدند.»
در آمریکا و برخی کشورهای اروپایی، رانندگان زن و مرد پشت فرمان می‌نشینند و حمایت خود را از زنان سعودی اعلام می‌کنند و دوبار بوق اتومبیل‌شان را به نشانه همدلی به صدا درمی‌آورند. این تصاویر توسط گروهی که از زنان سعودی حمایت می‌کنند، جمع‌آوری و در اینترنت منتشر میشود. همچنین روز ۱۷ ژوئن بسیاری از زنان از کشورهای مختلف بنا دارند عکسی از خود را در حال رانندگی به سفارتخانه‌های عربستان سعودی ایمیل کنند و بگویند که ما همه منال الشریف هستیم
کمیته رفع هرگونه تبعیض علیه زنان]۲[، نتایج بررسی‌های خود در مورد وضعیت زنان در عربستان سعودی را که روز هفتم سپتامبر ۲۰۰۰ به کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان پیوسته است، در سال ۲۰۰۸ اعلام کرد.
این کمیته دایره روابط زنان را تنها در دایره محارم خود، محدود‌کننده و ناقض حقوق آنها می‌داند و تأکید می‌کند که این قانون نانوشته هر روز بیش از پیش به زنان فشار می‌آورد.
چندی پیش نیز یکی از علمای دینی سعودی پیشنهاد داده بود که زنان به مردان نامحرمی که با ایشان تماس روزانه دارند، مثل راننده و همکار، شیر بدهند تا به هم محرم شوند. با اینکه این فتوا مورد مضحکه مردم خارج از عربستان قرار گرفت ولی زنان سعودی را دچار وحشت از اعمال اینگونه فتوا‌ها کرد.
کمیته رفع هرگونه تبعیض علیه زنان می‌نویسد: «این نگرانی وجود دارد که مفهوم سرپرستی مرد [و نیاز زن به داشتن سرپرست] به شیوع کلیشه‌های مردسالارانه و تداوم رفتار‌ها و هنجارهای فرهنگی، آداب و رسوم و سنت‌های تبعیض‌آمیز علیه زنان کمک کند و به مانعی جدی برای بهره‌مندی زنان از حقوق اولیه انسانی‌شان تبدیل شود. ممنوعیت رانندگی زنان، آزادی آنها برای حرکت را محدود می‌کند و بر تداوم و ریشه‌دار شدن این کلیشه‌ها دامن می‌زند.»
در فراخوان کمپین ۱۷ ژوئن می‌خوانیم: «بهتر است برای حفظ امنیت خودتان، یکی از مردهای محرم در صندلی جلو اتوموبیل همراه شما باشد. اگر بازداشت شدید، نگران نباشید، کافیست یک تعهدنامه را امضا کنید.»
امروز موضوع رانندگی زنان در عربستان سعودی به موضوعی سیاسی تبدیل شده‌است و امید می‌رود این کمپین آغازی باشد بر تغییر قوانین و عرف مردسالار این کشور.
عربستان سعودی، چهاردهمین کشور وسیع دنیا، با نظامی پادشاهی و جمعیتی بالغ بر۲۶ میلیون و ۱۳۰هزار نفر است. میانگین سنی مردان ۲۶/۴ سال و زنان ۲۳/۹ سال و نرخ باسوادی مردان ۸۴/۷ درصد است. این درحالی است که این نرخ برای زنان به ۷۰/۸ درصد کاهش می‌یابد. ۸۲ درصد مردم در این کشور شهرنشین هستند و هر زن به طور متوسط دارای ۲/۳ فرزند است. اولین سازمان دفاع از حقوق زنان، انصار المراه، در سال ۲۰۰۸ و توسط آقای سلیمان عبدالله سلیمان، نامزد شکست‌خورده در انتخابات دوره‌ای مجلس‌الشورا در سال ۲۰۰۵ تاسیس شد.
پی‌نوشت:
1.Women2drive
2.The Committee on the Elimination of Discrimination against Women (CEDAW)
مقاله خوبی بود. خیلی ممنون.
فروغ
Forough / 19 June 2011
خانم راد با توجه به اینکه شما علاوه بر مسائل زنان ایران به مسائل زنان کشور های دیگر هم حساسیت نشان داده برایش کار میکنید، لطفاً به مسئلۀ تجاوز و کشتن بعدی طعمه که این روز ها روح جامعۀ فرانسوی را آزار میدهد حساسیت بیشتری نشان دهید. این مسئله باید تاریخ شناسی شده و معلوم شود به چه علت در این دهه شدت گرفته است. از کجا تغذیۀ فکری میشود؟ اگر مسببین بیمارند چرا باید با بیحس کردن عضو بیمار آنها از امنیت زنان و مادران و پدرانی که نگران فرزندان خود هستند، حمایت نکرد؟ باید زنان را به وسائل دفاعی مناسبی مجهز کرد و برای پیدا کردن چنین وسائلی از کارشناسان کمک گرفت. باید روز مطالعاتی به آن اختصاص داد و از دانشگاهین، روزنامه نگاران و فعالان مسائل زنان، پزشکان به این جلسات دعوت کرد.
شما و همفکرانتان برگزارکنندگان و منادیان چنین حرکتی باشید.
شهروز / 24 June 2011