یکجور همزیستی بی‌هراس…

آنچه در زیر می‌خوانید گفت‌وگو با پیام فیلی نویسنده رمان “من سبز می‌شوم میوه می‌دهم انجیر” (نشر گردون) و “منظومه‌ حسنک” (نشر گیلگمیشان) است.

 

پیام فیلی در هر دو اثر به زندگی دگرباشان در ایران نیز پرداخته و به همین بهانه با او گفت‌وگویی انجام شده است که می‌خوانید.

 

پیام فیلی – درست است و خب این به سبب طبیعت من است. من هرگز پشت میز کارم نمی‌نشینم با این قصد که مثلاً از حقوق برباد‌رفته نسلی یا اقلیتی چیزی بنویسم. این نوشتن فطری است. هرطور که در قلب و ذهن‌ام چیزی را یا محیطی را احساس کنم، همانطور آن را بروز می‌دهم. دیگر اینکه من هرگز خودم و متن‌ام را محدود به یک اقلیت یا جمعیتی خاص نمی‌کنم و نمی‌دانم. من به جریان طبیعی زندگی‌ام تن داده‌ام و با آغوش گشاده هرچه را که هستی به من تحمیل کند روایت می‌کنم. زندگی تنها گرایش جنسی نیست. زندگی جریان باز و بی‌نهایتی است پر از متغیرها و حالات و عواطف گونه‌گون. عشق هم یکی از این همه، گرایش جنسی هم یکی از این همه… در هر حال خوشحالم که من سبز می‌شوم… در نهایت از اقلیتی حمایت، و آن را به شکلی که شایسته طبیعت اوست، روایت می‌کنم. با اینکه وقت نوشتن همین داستان، هرگز به این فکر نبودم که حقوق از دست رفته جمعیتی را اعاده کنم. من پشت میز کارم می‌نشینم و از آن همه تصاویر و اوهام که در سر دارم، بخشی را بازگو می‌کنم. همین. حالا ممکن است روایت من به نفع یا ضرر عده‌ای تمام شود. این دیگر دلمشغولی من نیست. تنها وظیفه‌ای که برای خودم متصورم این است که بنویسم و خوب هم بنویسم. همینطور که تا به حال نوشته‌ام و فکر می‌کنم نوشته‌هایم غیر از جامعه همجنسگرا، برای بسیاری دیگر هم اهمیت داشته باشد؛ برای آنها که درک و دریافت از پیش تعیین‌شده‌ای نسبت به جریان آزاد زندگی دارند و گویی جان‌شان را از دست می‌دهند اگر بخواهند به پدیده‌ای همانطور که هست، نگاه کنند و به شلاق تهمت و توهین تن‌اش را کبود نکنند.

 

در نهمین صفحه از منظومه حسنک، نوشته‌اید: “هیچ کجا از تو صدا نیومد/ قاصدکی به سمت ما نیومد/ از همه جا گم شده بودی انگار/ نه پشت میله بودی نه سر دار” و در صفحه‌ ۳۶، در یادداشت نویسنده نوشته‌اید: 

موضوع دقیقاً همینجاست. اول اینکه من به هیچ عنوان به چنین تفکیک‌هایی دامن نمی‌زنم و حتی اصلاً به آنها قائل نیستم. در غیر این صورت- یعنی با قائل شدن به این تفکیک‌ها- رفتار ما با رفتار حاکمیت ایران تفاوت چندانی نخواهد داشت. چه دلیلی دارد که بگوییم “جامعه همجنسگرا” و “جمعیت راهپیمایان سکوت”؟ این دسته‌بندی‌ها از کجا آمده؟ چرا ما را گرفتار خودشان کرده‌اند؟ اگر جامعه‌ همجنسگرا پیش از هرکس دیگر خودش را تفکیک کند، دیگر چطور می‌توان انتظار داشت که مثلاً یک جامعه “آن” را جزئی از خود بداند و بتواند همگرا با “آن” به زیست اجتماعی‌اش ادامه دهد؟ بیش از همه این جامعه همجنسگراست که باید طبیعی رفتار کند تا طبیعی هم دیده شود. شاید این اثربخش‌تر باشد؛ اینکه به جای گرفتن تابلویی در دست و راهپیمایی اینکه: “ما طبیعی هستیم”، این اقلیت “طبیعی” رفتار کند. هیچ قشر و گروه و دسته‌ای در یک جامعه تافته‌ جدابافته نیست. یا بهتر بگویم نباید خودش را چیزی مجزا و مجرد تلقی کند، چون این تلقی در نهایت به شکاف میان جامعه و آن قشر می‌انجامد. من در منظومه حسنک راوی همان چیزها بودم که دیدم و دریافت کردم. مردم را دیدم… سکوت را دیدم… وحشیگری حاکمیت را دیدم… همه و همه به هم تنیده شدند تا حسنک به دست آمد؛ حسنکی که ناگزیر بخشی از همه‌ اینها بود.

نمی‌شود به سبب گرایش‌های گونه‌گون جنسی، خودی و غیر خودی ساخت. همه ما روی این سیاره لعنتی گرفتاریم و سعی می‌کنیم هرچه بیشتر یکجور همزیستی امن در کنار هم داشته باشیم. آماری در دست نیست، اما بی‌شک در آن غوغای پس از خرداد ۱۳۸۸، هرکس با هر سلیقه و گرایشی به خیابان‌ها آمد و سکوت کرد و نمی‌شود هیچ قشر ویژه‌ای را در آن میان تفکیک و به شیوه‌ای منحصر به فرد تحلیل کرد. تنها چیزی که در این میان اتفاقی است این است که شروع نوشتن منظومه حسنک مصادف شد با خردادماه ۸۸. همه‌ ما پیش از هر چیز دیگر انسانیم و در جوامعی که ساخته‌ایم، به‌سر می‌بریم. به‌هرحال هیچ جای تعجب نیست که مثلاً یک همجنسگرا فعال سیاسی هم باشد یا یک شهروند عادی یا هر چیز دیگر.

 

فکر می‌کنم حرف من را اشتباه فهمیدی. من به هیچ وجه منکر شرایط وحشت‌بار اقلیت‌ها- به ویژه اقلیت‌های جنسی- در این خراب شده نیستم. خود من یکی از این همه‌ای هستم که هزار جور فشار و تهدید و توقیف را تا به حال تجربه کرده است و می‌کند. چرا راه دور می‌روی وقتی داری مستقیم با یکی از این همه، حرف می‌زنی؟ چرا از گرایش جنسی جعلی نام می‌بری؟ خود من در متن شرایطی زندگی و کار می‌کنم که تو ازش حرف می‌زنی. انگار زیره به کرمان آوردی. از اینها بگذریم. بگذار واضح و صریح حرف بزنیم. اینجا که من هستم ایران است. کشوری که بزرگ‌ترین زندان خبرنگارهاست. به نسبت جمعیت در آمار اعدام از همه دنیا پیشی گرفته است. حاکمیت در درون کشور هیچ حرف و گرایشی را که غیر از خودش باشد، تحمل نمی‌کند و به وحشیانه‌ترین شکل مخالفانش را سرکوب می‌کند؛ با تجاوز، با اعدام و هر چیزی که به ذهن بیمارش برسد. هیچکدام از ما هم منکر این همه نیست. خب، حالا وسط این معرکه فکر کن همجنسگرا باشی… فکر کن نویسنده هم باشی… آن هم در محشری که شهروندان عادی، هم به خودی خود از دید حاکمیت مجرم و خرابکار به شمار می‌آیند. در این اوضاع، من به شکل ملموس، دست کم می‌دانم که آزادی بعد و قبل از بیان، دقیقاً چه کیفیتی دارد. حرف من این نیست که اقلیت‌های جنسی مثلاً در میدان پاستور تجمع کنند و فریاد بزنند که ما همجنسگرا هستیم. نه، این به کار هیچکس- به جز حاکمیت آدمخوار- نمی‌آید. حرف من این است که بی آن که گرایش جنسی را- که مطلقاً یک مسئله شخصی است و شکل عمومی ندارد- علم کنیم، به شکل عادی زندگی برگردیم؛ بنویسم، منتشر کنیم، نقشی بپذیریم، تحصیل کنیم یا هر چیز دیگری که افراد به طور معمول انجام می‌دهند. می‌دانیم که در این صورت باز محدودیت‌هایی در کار خواهد بود البته، اما این وضعیت بهتر از انفعال است. در جامعه‌ای که نسبت به مسئله‌ همجنسگراها حساسیت فوق‌العاده وجود دارد چه ضرورتی است که ما با تابلوی بزرگ گرایش‌های جنسی‌مان وارد آن شویم. اگر این گرایش چیزی شخصی است و کاربرد عمومی ندارد، چه بهتر که وقت ورود به جامعه آن را در اتاق خواب جا بگذاریم. چه ضرورتی هست که افراد با مسائل شخصی‌شان پا به عرصه‌های عمومی بگذارند. در جوامع آزاد هم حریم خصوصی و صحن عمومی متفاوت‌اند از هم. چه احتیاجی است که ما یکسر از این ماجرا حرف بزنیم. آن هم در جنگلی که آزادی، تنها در بهشت زهرا معنا دارد.

 

این چه میلی است به تفکیک همه چیز؟ این دسته‌بندی‌ها در نهایت تحقیرآمیزند؛ اینکه یک اقلیت مدام و پیوسته خودش را به شیوه‌ منحصر به فرد خودش تعریف کند. چرا نباید به جای تفاوت‌ها، با وجوه تشابه‌اش وارد جامعه شود؟ این خود به خود امکان را از دیگران می‌گیرد برای اینکه بتوانند به شکل عادی (اگر چنین اراده‌ای در جامعه‌ ایران وجود داشته باشد) به او نگاه کنند.

 

در هر حال گرایش جنسی و هویت جنسی و در نهایت مسئله جنسی و جنسیتی هم فقط و فقط یک بخش از هستی یک آدم است- هر چقدر هم که بخش مهمی باشد- چرا باید فکر کنیم که این بخش تمام هستی ما را به شدت تحت‌ شعاع قرار می‌دهد؟ خود من چرا باید یک تابلو دستم بگیرم و مدام به دیگران بگویم. من بازخورد رنجی هستم که به سبب رفتار شما می‌برم؟!… نه، من این کار را نمی‌کنم. من ساده و طبیعی زندگی می‌کنم. من با وجوه دیگرم هم- که به طور عادی می‌توانند در جامعه بروز داده شوند- زندگی می‌کنم تا دیگران هم خود به خود مرا همینطور ببینند؛ همینطور که وجود دارم و عمیقاً باور دارم که گرایش جنسی تمام حیات مرا شکل نداده است و من مجموعه‌ای از همه چیز هستم؛ چیزهایی که می‌تواند در هر انسان دیگر وجود داشته باشد. البته می‌دانم و می‌دانی که این “طبیعی” زندگی کردن هم در جامعه‌ ایرانی دشواری‌های خودش را دارد و همیشه اینجور وقت‌ها قدری هم انزوا در زندگی تو می‌خزد، اما ما باید بپذیریم که مسیر آسانی پیش روی‌مان نیست. باید بدانیم که ما خود به خود مسیر را برای نسل‌های آینده هموار می‌کنیم و حالا به نوعی پیشگام هستیم. همانطور که پیشگامان دیگری هم پیش از ما بوده‌اند و کمی زیستن را برای ما و در اکنون ما آسان کرده‌اند. این مسائل چیزهایی نیستند که یکشبه تغییر کنند یا برطرف شوند. این چیزها کار دهه‌هاست و بی هزینه دادن هم به دست نمی‌آیند.

 

هرکدام از این دو، به شکل اتفاقی در زمان‌هایی نزدیک به هم نوشته شدند. اینطور نیست که من دست به انتخابی زده باشم. حتی این هم اتفاق افتاد که حسنک از درون روایت خود چرخی زد و در داستان بلند (من سبز می شوم…) رد پایی از خود به جا گذاشت. به هر حال من دست به انتخابی نزدم و مطابق معمول کار را به پیشرفت واژه‌ها در متن سپردم و می‌دانی که هر روایت و هر سوژه، خود به خود فرم و شکل خودش را هم به همراه دارد. حسنک هم همینطور. شکل حسنک، شکل زبان محاوره بود که من چقدر دوست‌اش دارم.

 

خب منظومه که به تازگی منتشر شده و قرار است نسخه‌ صوتی آن را هم با نشر گیلگمیشان راهی بازار کنیم. فعلاً در مورد استقبال از حسنک، کمی اظهار نظر زود است. … و اما رمان: این را دقیق‌تر از همه، ناشر این کار (عباس معروفی) می‌داند. در کل اما خبر دارم که تا همین امروز از آن خیلی خوب استقبال شده است و همانطور که ناشر رمان می‌گفت در میان صد و پنجاه و چند عنوان کتابی که نشر گردون منتشر کرده، “من سبز می‌شوم…” تا به حال جزو چهار عنوان اول بوده.

 

متاسفانه آماری ندارم، اما در کل می‌توانم بگویم هر دو شیوه‌ انتشار یک خاصیت بزرگ دارند و آن اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد فاسد را از غول کتابخواری که بود، به بچه میمونی شرور بدل کرده‌اند که تنها دست و پا می‌زند و از در و دیوار بالا می‌رود. کار چندانی هم ازش ساخته نیست. در این سال‌های اخیر کارهای بسیار مهمی که حتی خواب مجوز ارشاد را نمی‌دیدند، در خارج از کشور چه به صورت الکترونیک و چه کاغذی، منتشر شدند و این خودش روزنه‌ای است برای جامعه‌ای که دارد با فشار (به زور؟) به عقب رانده می‌شود.

 

نه، به همین سادگی که شما می‌گویی من نگذشتم از آن سئوال. پاسخ من این بود که تمام داستان یکسر روایت زندگی راوی است؛ راوی همجنسگرا. حالا در جواب به شما، اضافه می‌کنم که با این‌حال، تمام زندگی راوی مشحون از همجنسگرایی‌اش نیست. متاسفانه گاهی فکر می‌کنم که شاید عده‌ای تنها چند خط اول رمان “من سبز می‌شوم…” را می‌خوانند و باقی را رها می‌کنند. راوی همجنسگرای من به جهان زیسته و به هستی گونه‌گون خود واکنش نشان می‌دهد؛ از جمله به جنگ. هیچکس یادی از این نکرد که در “من سبز می‌شوم…” چه بیزاری بزرگی از جنگ نهفته است و چه میلی به صلح و آشتی را در خود دارد.

 

از آن بخش حرفت می‌گذرم که گفتی رمان من به عنوان “تنها” و “اولین” رمان درباره همجنسگرایان معروف شده است. چون یادم نمی‌آید من یا عباس معروفی چنین چیزی را برای “من سبز می‌شوم…” تبلیغ کرده باشیم… بگذریم، اما درباره اینکه می‌گویی در کتاب اشارات مختصری به جنگ یا به زن- مادر شده است، من هم جایی نگفتم که رمان من الگویی برای فمینیست‌هاست یا هشداری است به جنگ‌آوران. هرکس هرطور که دلش خواست می‌تواند رمان را بخواند و آن را به شکلی که سلیقه و دانش‌اش اجازه می‌دهد، تحلیل کند. حرف من این است که در آن رمان چیزهای دیگری هم غیر از همجنسگرایی وجود دارد و داستان مملو از گرایش جنسی نیست. دیگر اینکه نوشتن از زن- مادر را و جنگ را اشاره‌های مختصر می‌دانی. در متن داستان، کاراکترِ پُکر (از کارکترهای اصلی) پیوسته در انتظار نشان صلح- ستاره داوود است. در انتظار است به این سبب که در کودکی افسری جوان در شهر جنگ‌زده او را در آغوش گرفته. در انتظار است به دلیل اینکه او باعث شده تا افسری به جای جنگیدن، کسی را در آغوش بگیرد. پکر پیوسته در انتظار روییدن دست‌های الهه اسرائیل است تا به او نشان ستاره‌ داوود- نشان صلح را اهدا کند. کاراکتر مباشر افغان (از شخصیت‌های اصلی) در تمام طول داستان خود را وقف تراشیدن الهه‌ اسرائیل کرده است تا در نهایت او بتواند نشان ستاره داوود، نشان صلح را به پکر اهدا و با همان بن‌مایه‌های آشتی به هرکجایی که در داستان متبادر به ذهن می‌شود، فرمانروایی کند.

 

راوی داستان به همراه پُکر پیشترها در ارتش و در جنگ بوده. جنگی که در آن “یاکوب” از دست می‌رود و بادبادک‌اش در هوا معلق می‌ماند. باز تصویری از پکر هست که در طول جنگ، برای سربازهای جبهه‌ دشمن، توتون، دارو و کاغذ می‌برد. پکر حتی در اثر رفتارهایی از این دست محاکمه هم می‌شود. باز “تندیس آبی” است که جنگ را پیوسته از نظر می‌گذراند و کسی تاب این را ندارد تا پیش چشم‌هایش بماند. شاید او به این سبب به جنگ خیره می‌ماند که از آن کریه‌تر، چیزی نمی‌شناسد. باز سربازها و افسرها هستند که حتی سلاح‌هاشان را و زن‌هایی را که به آنها تجاوز شده است، از پیش چشم‌های تندیس آبی پنهان می‌کنند. نمی‌دانم همه‌ این اشاره‌ها چقدر “مختصر” باشد از نظر شما، اما به هر حال وجود دارند. در آن داستان بوی بادام تلخ می‌آید. هیچ این را احساس کرده‌اید؟ اصلاً هیچ می‌دانید که بوی بادام تلخ از کجا می‌آید و چگونه در داستان به هستی راوی می‌پیچد؟ داستان من متنی پر از توپ و تانک و شکست طرفین جنگ نیست تا به سادگی بتوانند آن را رمانی ضد جنگ قلمداد کنند. در متن من صلح و میل به صلح آرمانی است که به کلمات پیچیده و همین گویا اجازه نمی‌دهد تا داستان را ضد جنگ بدانند. در آن داستان زن را و زنانگی را به شیوه‌ای تصویر کرده‌ام که همیشه در سر داشته‌ام. زن را با برهنگی خالصانه‌اش تصویر کردم. با تاجی نقره‌ای بر سر. زنی که مادر است، اما گرفتار مادرانگی نیست، دست کم نه تا آن حدی که زنانگی را یادش برود. با این همه من هیچ مشتاق و منتظر این نیستم که کسی یا کسانی در گفت‌وگو با من به لایه‌های دیگر داستانم اشاره کنند. من کار خودم را کرده‌ام. داستانم را نوشته‌ام و از پشت میز کارم بلند شده‌ام.

 

این پرسش تو یک حالت تصنعی و عجیب و غریب دارد برای من. اصلاً این حرف یعنی چه؟ می‌خواهید یک شورا تشکیل دهید که نگذارد کسی غیر از همجنسگرایان درباره‌ آنها بنویسد؟

 

این سئوال از ذهنی می‌تراود که مسائل را بسته و از دور می‌بیند. این سئوال بازهم دلالت می‌کند بر آن قاعده که گویی نویسنده‌ همجنسگرا تافته‌ جدا بافته است. نه، اینطور نیست. هرکس می‌تواند از هر جمعیت و قشری که دلش خواست بنویسد. حالا یا آن متن قابل ارزشگذاری خواهد بود یا در سطح است و گم و گور می‌شود، اما این که می‌گویی نویسنده‌ دگرباش (من با همین عنوان دگرباش هم مشکل دارم البته) هم اجازه داشته باشد برای نوشتن، فکر می‌کنم همینطور باشد. یعنی او هم می‌تواند بنویسد و منتشر کند و تصویری از جهان ذهنی خودش ارائه دهد؛ حالا به هر شکلی. اما اگر مقصود حقوق بشری و قانونی داری، خب این را دیگر هیچکس نمی‌داند که کی و چگونه ایران از شر حاکمان آدمکش خود خلاص خواهد شد و به نوعی از زیست‌ جمعی دست پیدا خواهد کرد تا هر کس از هر گرایش و سلیقه‌ای بتواند در آن، خودش را بروز دهد. همه‌ اینها مستلزم برقراری سیستمی است که حقوق و کرامت انسان را بشناسد و در اولویت قرار دهد. بعد هم البته باید سراغ خود جامعه رفت تا ببینیم آیا حق برابری و آزادی را به یکدیگر می‌دهند یا نه؟! اگر این جامعه ایران است و اگر همین جامعه‌ای است من در آن به سر می‌برم، بعید می‌دانم به سادگی به آن آزادی که برای حیات انسان لازم است و دستبرد به آن به معنای نقض همه چیز است، تن بدهد.

 

بسیار خوب. مثل اینکه شما آنطور که باید شرایط فعلی ایران را (چه در حوزه‌ نشر و چه در حوزه‌های دیگر) نمی‌شناسید. اینجا کار به جایی رسیده که دامن “نظامی” را هم گرفته‌اند. کار به جایی رسیده که گاهی می‌شنوی سایت فلان فرزند انقلاب که به قول خودشان حق به گردن ملت دارد هم فیلتر شده. اینجا دیگر حرف همجنسگرا و ناهمجنسگرا نیست. اینجا حرف از حاکمیتی است که دارد یک جامعه را با همه‌ گونه‌گونی و تنوع سانسور می‌کند و وحشیانه سعی دارد همه را در یک قالب بگنجاند. من در چنین شرایطی است که از انتشار آثار این اقلیت حرف می‌زنم. مگر خود من چه کردم؟ (بیا با هم از این نا‌همجنسگرایی من دست برداریم). فکر می‌کنی مثلاً همین رمان “من سبز می‌شوم…” را از طریق ناشری به ممیزی سپردم و منتظر شدم تا پاسخ منفی‌اش را بشنوم؟ نه، هرگز اینطور نبود. من بلافاصله بعد از پایان نوشتن شروع کردم به گشتن و جست‌وجو به دنبال ناشرانی که در خارج از ایران کار می‌کنند. به جای اینکه در حلقه دوستانم بنشینم و از اوضاع نشر و ممیزی گلایه کنم، جست‌وجو کردم، وقت گذاشتم و ارتباط گرفتم. در این حال و اوضاع هست که من نخوت و کم‌کاری را از این اقلیت نمی‌پذیرم.

 

مگر همین نشر گیلگمیشان نیست که چندین جلد از آثار همجنسگرایانی را که در ایران به سر می‌برند منتشر کرده؟ در چنین شرایطی است که من دارم تحلیل می‌کنم و کاهلی را نمی‌پذیرم. من هم در این سیاهچاله دارم زندگی می‌کنم. با همه خطرات و تهدیدها و دست و دهان‌بستگی‌ها. اگر من توانسته‌ام کارم را عرضه کنم و روابط حرفه‌ای‌ام را بسازم، لابد دیگران هم می‌توانند. البته همه اینها به این معنا نیست که من حالا مصونیتی دارم. نه، هر لحظه فکر می‌کنم ممکن است حالا نوبت من شده باشد و یک عده بریزند توی خانه. خب چه کنم؟ در اثر این وحشت باید خفه شوم؟ اینطور نیست. با همه ترس و نگرانی که دست و پایم را گاهی به رعشه می‌اندازد (چون من قهرمان نیستم و از قهرمان‌ها بدم می‌آید) کارم را پیش می‌برم. مثل این است که یک پرنده‌ای در قفس‌اش همچنان آواز بخواند. او می‌داند که گرفتار و پابسته است، اما باز می‌خواند. چون طبیعت او این است. من هم می‌نویسم و قصد دارم همچنان کارم را ادامه بدهم. به تهدید و توحش یک مشت کسانی که در مسجدها به دنیا آمده‌اند و از همان جا هم ارتزاق کرده‌اند، پا پس نمی‌کشم.

 

در مورد جامعه اما حق با توست. می‌دانیم که چقدر لب‌به‌لب است از فوبیا و هزار جور ترس‌خوردگی و ندانستن؛ این مردمی که کلونی پانزده هزار نفری تشکیل می‌دهند برای تماشای اعدام.

 

برخلاف آنچه پیشتر گفتی و برداشت کردی، من اقلیت همجنسگرا را در این معرکه، مقصر نمی‌دانم. اقلیت‌های جنسی، مذهبی و فکری در اینجا با یکجور خشونتی طرف هستند که در این دوره‌ تاریخی کم‌نظیر است. من به هر کسی که نخواهد طرف این خشونت باشد، حق می‌دهم. گیرم خودم روش دیگری برای زندگی انتخاب کرده‌ام، اما هرگز متوقع نیستم که دیگران هم مثل من زندگی کنند؛ منی که انگار عقل از سرم پریده. منظورم این بود که یک همجنسگرا با وجوه دیگرش هم می‌تواند وارد اجتماع شود. نباید اجازه دهد که یک وجه از وجوه او، منزوی و منفعل‌اش کند. اگر نمی‌شود با گرایش جنسی که وجه تفاوت میان او و جامعه است، وارد شد، می‌تواند با وجوه دیگری که مشابهت دارد با اکثریت، در اجتماع ظاهر شود و نقش بگیرد. نباید به سبب خشونتی که در قبال یکی از وجوه‌‌اش دریافت می‌کند، دیگر دست به چیزی نبرد و ترسیده و نگران خود را پنهان کند. اگر بین این مردمی که گرفتار چرخه خشونت و دیگری انگاری هستند، نمی‌تواند کاری کند و خودی نشان دهد، باید بتواند خودش را به کسانی خارج از این مرزها معرفی کند و بشناساند. باید بتواند شکل دیگری از خود را به همه نشان بدهد. باید بداند و به دیگران بفهماند که غیر از همجنسگرا بودن، وجوه دیگری هم در او هست. باید بداند که مسئله جنسی او یک مسئله‌ کاملاً شخصی است و بیشتر در حریم امن و خصوصی اوست که تعریف می‌شود. من هرگز این اقلیت را به آن شکل مقصر نمی‌دانم و حاضرم هر طور که می‌شود از آن حمایت کنم.ن  

متاسفانه تا به حال اثری از نشر گیلگمیشان نخوانده‌ام، اما کاری که گیلگمیشان می‌کند مثل این است که دارد تاریخ‌گزاری می‌کند. گیلگمیشان دارد آثار و برون‌دادهای نسل و قشری را منتشر می‌کند که به وحشیانه‌ترین شکل ممکن، حق بروز و ابراز وجود از ایشان سلب شده است و می‌شود. گرچه این نمی‌تواند مانع پیشرفت‌شان شود. ممکن است در هر جامعه یک جور این اتفاق بیفتد؛ به ویژه در جوامع مسلمان و عقب‌افتاده‌ای مثل ایران. گیلگمیشان در آینده آرشیوی خواهد بود تا نسل‌های بعدی بدانند که پیش از حیات آن‌ها، رفتار آدم‌ها با یکدیگر چه هول‌آور و غم‌انگیز بوده است.