سازمان گزارشگران بدون مرز سه‌شنبه سوم ماه مه/۱۳ اردیبهشت گزارش سال ۲۰۲۲ خود را از رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها منتشر کرد. این سازمان با افزودن پنج شاخص جدید «بستر سیاسی، چارچوب قانونی، بستر اقتصادی، بستر اجتماعی و فرهنگی، و امنیت» به شاخص‌های مطرح در رده‌بندی خود و با توجه به تعریف «توانایی کارآمد برای روزنامه‌نگاران، به گونه فردی یا گروهی، برای انتخاب، تولید و انتشار خبرها و اطلاعاتی که به نفع همگان است، بدون هرگونه دخالت سیاسی، اقتصادی، حقوقی و اجتماعی و بدون تهدید امنیت جسمی و روانی خبرنگاران»، وضعیت آزادی بیان را در ۱۸۰ کشور رصد کرده است.
نروژ، دانمارک و سوئد در صدر این رده‌بندی قرار دارند. در این رده‌بندی به‌شکل بی‌سابقه‌ای تعداد کشورهایی که وضعیت آزادی رسانه در آنها «بسیار بد» است به ۲۸ کشور رسیده. در فهرست قرمز آزادی بیان، ایران جزو بدترین ۱۰ کشور دنیا برای رسانه‌هاست و بالاتر از کره‌شمالی و اریتره در رده ۱۷۸م قرار گرفته است. در قعر جدول ترکمنستان رتبه ۱۷۷، میانمار رتبه ۱۷۶ و چین رتبه ۱۷۵ دارد و ۱۲ کشور از جمله بلاروس با رتبه ۱۵۳ و روسیه با رتبه ۱۵۵ هم وارد فهرست قرمز شده‌اند. این کشورها پیشتر نیز وضعیت بدی داشتند اما آزادی رسانه در آنها با توجه به شاخص‌های جدید و رویکردهای کنونی دولت‌هایشان نسبت به رسانه‌ها، بیش از پیش تهدید شده است.
برجسته‌ترین صعود در این رده‌بندی نیز به کشورهای مولداوی و بلغارستان برمی‌گردد که به لطف تغییر رژیم‌های سیاسی به ترتیب از رتبه‌های ۸۹ و ۱۱۲ در سال ۲۰۲۱ به رتبه‌های ۴۰ و ۲۱ رسیده‌اند. تغییر رژیم در این کشورها به‌رغم کنترل رسانه توسط الیگارش‌ها به بهبود وضعیت کار خبرنگاران منجر شده است.
گزارشگران بدون مرز وضعیت آزادی رسانه در ایران را این‌طور تحلیل کرده است:
«سال ۲۰۲۱ سال سخت دیگری برای آزادی مطبوعات در ایران بود. ابراهیم رئیسی و غلامحسین محسنی اژه‌ای، دو رهبر اصلی متهم به سوءاستفاده و جنایات ۳۰ ساله علیه روزنامه‌نگاران، به ترتیب رئیس جمهوری و رئیس قوه قضائیه ایران شدند. نتیجه: افزایش دستگیری‌ها و محکومیت‌های خودسرانه و زندانی‌شدن روزنامه‌نگاران و محرومیت آنها از مراقبت‌های پزشکی.»
هرج و مرج اطلاعاتی در دوران جدیدی از قطبی‌شدن جهان و رسانه‌ها
گزارشگران بدون مرز می‌گویند جهان به‌واسطه «هرج و مرج» در انتشار اطلاعات و اطلاع‌رسانی نسبت به سال گذشته دو برابر قطبی‌تر شده و از یک‌سو قطبی‌شدن رسانه‌ها به شکاف در درون کشورها دامن زده و از سوی دیگر کشورها در سطح بین‌المللی نسبت به هم مواضع قطبی‌تری اتخاذ کرده‌اند.
بر همین اساس گزارش این سازمان نشان از تأثیرات فاجعه‌بار نابسامانی خبری و اطلاعاتی و بی‌قانون‌شدن فضای بین‌المللی دارد که «مشوقی‌ست برای انتشار خبرهای نادرست و پروپاگاندا».
هشدار گزارشگران بدون مرز: باید طرحی نو درانداخت
کریستف دلووار، مدیر کل گزارشگران بدون مرز در این‌باره می‌گوید:
«ایجاد زرادخانه رسانه‌ای در کشورهای خودکامه، حق شهروندان در دسترسی به اطلاعات را نابود کرده و به افزایش تنش‌های جهانی منجر شده و می‌تواند زمینه وقوع بدترین درگیری‌ها و جنگ را فراهم کند. در داخل کشورها هم “پیروی از الگوی فاکس نیوز” خطری مرگبار برای دموکراسی‌هاست چون پایه‌های همسازی مدنی و بحث و مناظره همگانی با مدارا و بردباری را تضعیف می‌کند. در رویارویی با این موضوع‌ها به تصمیم‌هایی فوری نیاز است و همان طور که انجمن اطلاعات و دموکراسی (Forum on Information and Democracy) پیشنهاد کرده است به “پیمانی جدید برای روزنامه‌نگاری” و تصویب چارچوب حقوقی مناسب آن نیاز داریم که در کشورهای دموکراتیک نظامی را برای حفاظت از اطلاعات در فضای آنلاین فراهم آورد.»
در بخشی از گزارش گزارشگران بدون مرز هم آمده است:
«در نتیجه گسترش رسانه‌های دیدگاهی (opinion media) که از “الگوی فاکس نیوز “(Fox News) پیروی می‌کنند، و همچنین گسترش ضداطلاعات که با کارکرد شبکه‌های اجتماعی تقویت شده است، جوامع دموکراتیک با گسست روبه‌رشدی مواجه شده‌اند. در جهان نیز در نتیجه عدم تقارن میان جوامع باز با رژیم‌های خودکامه‌ای که رسانه‌های خود را در کنترل دارند و [از طریق این رسانه‌ها] جنگ‌های اطلاعاتی و پروپاگاندایی علیه دموکراسی‌ها به راه انداخته‌اند، حکومت‌های دموکراتیک در حال تضعیف هستند. قطبی شدن در این دو سطح موجب افزایش تنش‌ها شده است.»
گزارشگران بدون مرز حمله روسیه را که در رتبه ۱۵۵م آزادی رسانه‌ها قرار دارد به اوکراینی که خود در رتبه ۱۰۶م است، ادامه این روند می‌داند، «چرا که پیش از درگیری جاری جنگ اطلاعاتی و پروپاگاندا میان آنها در جریان بود».
چین در رتبه ۱۷۵م «یکی از سرکوبگرترین رژیم‌های خودکامه دنیا» خوانده شده که براساس این گزارش «از زرادخانه قانونی خود بهره می‌گیرد تا شهروندان خود را محدود و ارتباط آنان را با سایر جهان قطع کند؛ به ویژه شهروندان هنگ کنگ که خود به رتبه ۱۴۸م سقوط کرده است».
گزارشگران بدون مرز در ادامه این گزارش می‌گوید:
«رویارویی میان کشورهای با گروه های سیاسی همدست نیزرو به رشد است، همان‌گونه که در کشورهایی چون هند با رتبه ۱۵م و پاکستان با رتبه ۱۵۷م دیده می‌شود. فقدان آزادی رسانه‌ها در خاورمیانه همچنان بر درگیری میان اسرائیل با رتبه ۸۶م و فلسطین با رتبه ۱۷۰م و کشورهای عرب تأثیر می‌گذارد.»
رده‌بندی آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۲۲ همچنین از تشدید و تقویت گسست داخلی در جوامع دموکراتیک از جمله ایالات متحده با رتبه ۴۲م خبر داده است. برمبنای این رده‌بندی رسانه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیدگاهیِ جدید به ویژه در فرانسه با رتبه ۲۶ و بلژیک با رتبه ۲۳ به تنش‌های سیاسی و اجتماعی دامن زده و آن‌را تقویت کرده‌اند.