روزنامه نیویورک‌تایمز از نهایی شدن توافق تبادل زندانی بین ایران و ایالات متحده آمریکا خبر داد.
نیویورک تایمز نوشت که پنج زندانی دوتابعیتی از زندان اوین ابتدا به هتلی در تهران می‌روند و سپس از ایران خارج خواهند شد و در مقابل، شش میلیارد دلار از پول نفت ایران در کره‌جنوبی، با مجوز «عدم نقض تحریم‌های آمریکا»، به بانک مرکزی قطر می‌رود و جمهوری اسلامی ایران تنها در موارد انسان‌دوستانه، مانند خرید غذا و دارو می‌تواند از این پول استفاده کند. آمریکا سپس چند زندانی ایرانی را آزاد خواهد کرد که نام آن‌ها هنوز اعلام نشده است.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی اما در بیانیه‌ای گفت که کنترل بر نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های مالی رفع توقیف‌شده در اختیار تهران است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی روز گذشته گفته بود که تهران «بدون پیش‌شرط» ماجرای تبادل زندانیان را به عنوان «مسأله‌ای انسانی» دنبال می‌کند.
به گفته نیویورک‌تایمز، توافق تبادل زندانی با پول نفت، پس از دو سال گفتگوهای پنهانی ایران و آمریکا حاصل شده است. پیش‌تر، رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی بارها خبر از آزادسازی پول ایران در کره‌جنوبی داده بودند. صادرات نفت ایران در تنگ‌نای تحریم‌های بین‌المللی به رهبری ایالات متحده آمریکا قرار دارد و تنها با مجوز آمریکا، ایران می‌تواند قانونی نفت و گاز خود را به دیگر کشورها، از جمله چین، عراق یا کره‌جنوبی بفروشد.
بااین‌وجود، تحریم‌های حاکم بر سیستم بانکی و تبادلات مالی، به جمهوری اسلامی ایران اجازه نمی‌دهد تا پول فروش نفت را به ایران منتقل یا آن را خرج کند. ایران رقم قطعی پولهای بلوکه شده از فروش نفت و گاز را اعلام نمی‌کند اما پیش‌تر، پول موجود ایران در سئول هشت میلیارد دلار اعلام شده بود.
نام دو زندانی اعلام نشده است اما خانواده نمازی خبر داده‌اند که سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز پنج‌شنبه ۱۹ مرداد از زندان اوین خارج شده و توانسته‌اند از یک هتل تماس‌های تصویری داشته باشند. نیویورک‌تایمز می‌گوید این پنج نفر، همگی دوتابعیتی ایرانی‌آمریکایی هستند.
دولت بایدن به نیویورک‌تایمز نظری در این مورد نداده است اما افراد آشنا به گفتگوهای ایران و آمریکا به نیویورک تایمز گفته‌اند که پس از خروج این افراد از ایران، دولت بایدن چند شهروند ایران را که برای نقض تحریم‌های آمریکا در زندان هستند، آزاد خواهد کرد.
به‌دنبال انتشار گزارش نیویورک‌تایمز، کاخ سفید در بیانیه‌ای کوتاه خروج زندانیان از اوین را تایید کرد، و گفت که خانواده دو زندانی نمی‌خواهند نام آن‌ها افشاء شود و همچنین تاکید کرد با توجه به شکنندگی مذاکرات، جزئیات بیشتری را الان اعلام نخواهد کرد.
در ایران، خبرگزاری حکومتی دانشجو نوشت که «مطابق پیگیری ها، در چارچوب مصالح کلی نظام و با استناد به رافت اسلامی ۵ زندانی دو تابعیتی به زودی آزاد خواهند شد.»
رسانه‌های ایرانی گفته اند که عمان میانجی اصلی این مبادله زندانی‌ها بوده است.
تسنیم، رسانه وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز نوشت که «در این فرآیند قرار است ابتدا پولهای ایران در کره از واحد وون(واحد پول کره جنوبی) به یورو تبدیل شود که این مهم انجام شده و در ادامه بناست که به حسابی در قطر واریز شود تا در اختیار ایران قرار گیرد.»
گام نخست برای خروج پنج «گروگان» ایرانی‌آمریکایی
جِرد جنسر، وکیل سیامک نمازی به نیویورک‌تایمز گفت خروج این پنج «گروگان» ایرانی از زندان اوین، «تحولی بزرگ» است. به‌گفته این رسانه، خانواده دو زندانی دیگر نام آن‌ها را افشا نکرده‌اند اما یکی از آن‌ها دانشمند و دیگری تاجر است.
جنسر گفت این افراد چندین هفته در این هتل باقی خواهند ماند تا بالاخره بتوانند سوار هواپیما شده و از ایران خارج شوند. البته یکی از این زندانی‌ها که یک زن آمریکایی است پیش‌تر به حبس خانگی رفته است. جنسر افزود:
هرچند امیدوارم این نخستین گام برای آزادی نهایی این افراد باشد اما این تنها در بهترین حالت، شروع یک پایان است و چیز بیشتری نیست. البته الان هیچ تضمینی وجود ندارد که پس از این چه خواهد شد.
نفت در برابر غذا و دارو؟
شش میلیارد دلار پول نفت ایران که به بانک مرکزی قطر منتقل می‌شود نیز تنها با مدیریت دولت قطر خرج خواهد شد و ایران تنها برای خرید غذا و دارو می‌تواند از آن استفاده کند. رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی پیش‌تر گفته بودند این پول به ایران خواهد آمد تا برای پروژه‌های نیمه‌کاره دولت یا کسری بودجه مصرف شود.
اما وزارت خارجه جمهوری اسلامی پس از انتشار خبر در بیانیه‌ای گفت که کنترل پول‌ها در دست ایران است:
نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های مالی رفع توقیف شده در اختیار جمهوری اسلامی ایران بوده و این منابع برای نیازهای مختلف کشور حسب تشخیص مراجع ذیصلاح هزینه خواهد شد.
سیامک نمازی، ۵۱ ساله، از ۲۰۱۵ میلادی دوره ۱۰ ساله زندان برای «همکاری با دولت متخاصم» می‌گذراند. عماد شرقی، تاجری است که از ۲۰۲۰ میلادی دوره ده ساله زندان به جرم «جاسوسی» را سپری می‌کند. سیامک طاهباز، در ۲۰۱۸ میلادی همراه با دیگر چهره‌های نام‌آشنای مدافع حیات‌وحش ایران زندانی شد که دوره ۱۰ ساله زندان «برای ارتباط با دولت آمریکا» را می‌گذارند.
تمامی این افراد اتهام‌های خود را رد کرده‌اند و دولت آمریکا می‌گوید آن‌ها «به ناحق زندانی» شده‌اند. نیویورک‌تایمز نوشت پیش‌تر و در ماه مارس امسال قرار بود تا این زندانیان آزاد شوند اما جمهوری اسلامی ایران همزمان یک ایرانی‌آمریکایی که نام او فاش نشده است بازداشت کرد. درنتیجه این تبادل صورت نگرفت.
به نوشته نیویورک‌تایمز، گفتگوهای پنهانی ایران و آمریکا در گذر دو سال گذشته در کشورهای عمان، قطر و سوئیس انجام گرفته‌اند و توافق نهایی در ماه‌هایی اخیر نهایی شده است و هفته‌هاست دو طرف بر سر جزئیات اجرای آن صحبت می‌کنند. برخلاف تبادل‌های پیشین زندانی‌ها که «گروگان‌های دو تابعیتی» پس از خروج زندان، به فاصله‌ای کوتاه سوار هواپیما شده و از ایران خارج می‌شدند، این مرتبه تبادل زندانیان چند مرحله‌ای صورت خواهد گرفت.
این مرتبه زندانی‌ها پس از ورود پول به بانک مرکزی قطر از ایران خارج خواهند شد. فرآیند اداری صدور مجوزها و جابجایی پول برابر تحریم‌های ایران، بین چهار تا شش هفته طول خواهد کشید.
علی واعظ، مدیر ایرانی «گروه بین‌المللی بحران» به نیویورک‌تایمز گفت چون قطر نقشی مرکزی در این تبادل زندانیان بازی کرده است، به احتمال قوی آن‌ها با یک هواپیمای قطری از تهران خارج و به دوحه خواهند رفت.
نیویورک‌تایمز همچنین نوشت که مشکل اصلی در تبادل زندانیان، شیوه انتقال پول و استفاده ایران از آن بوده است. به گفته این رسانه، چهره‌های جمهوری‌خواه بارها نگرانی خود از این را ابراز کرده‌اند که ایران مستقیم بتواند به پول فروش نفت دسترسی پیدا کند و از آن برای اهداف نظامی خود، به‌ویژه توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی استفاده کند.
چهره‌های آشنا به فرآیند این مذاکره ایران و آمریکا به نیویورک‌تایمز گفته‌اند این شیوه ارسال پول به ایران برای خرج آن تنها در موارد انسان‌دوستانه مانند خرید غذا و دارو پیش‌تر نیز روی داده‌اند. آن‌ها می‌گویند در گذر سال‌های اخیر ایران با هند، ترکیه و چند کشور دیگر برای استفاده از پول فروش نفت و گاز به توافق‌های مشابه دست یافته است.
واعظ به نیویورک تایمز گفت:
ایران برابر این توافق فقط می‌تواند درخواست خرید را به بانکی در دوحه ارائه کند و این درخواست‌ها فقط می‌تواند برای غذا، دارو یا تعداد محدودی از تجهیزات پزشکی باشد که کاربری دوگانه نظامی نداشته باشند. دوحه مجوز خرید برای این کالاها را صادر خواهد کرد و شرکت‌های قطری این محصولات را به ایران خواهند رساند. ایران به‌هیچ‌شکلی نمی‌تواند دسترسی مستقیم به این پول پیدا کند.
به گفته واعظ، دولت بایدن به این شکل توانسته است به «گفتمان سیاسی قدرتمندی» دست پیدا کند:
اگر شما مخالف این توافق باشید، مخالف بازگشت آمریکایی‌ها به خانه هستید و همچنین مخالف دستیابی ایرانی‌ها به غذا و دارو هستید.
با وجود این، محمد مرندی، تحلیلگر اصول‌گرا و از مشاوران تیم هسته‌ای در توییتی تأکید کرد که بانک‌های ایرانی کنترل کامل بر این دارایی‌های رفع توقیف‌شده دارند و می‌توانند بدون هیچ محدودیتی خدمات و کالا خریداری کنند:
نیویورک‌تایمز نوشت که جک سالیوان، مشاور ارشد امنیت ملی و برت مک‌گارک، هماهنگ‌کننده خاورمیانه و شمال آفریقا در کاخ سفید، برای گفتگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در ماه مه به عمان سفر کرده بودند. به‌رغم اینکه دولت بایدن می‌گوید دیگر مذاکراتی با ایران در موضوع برجام انجام نمی‌دهد، مک‌گورک در زمینه محدودیت ارسال سلاح از ایران به روسیه و همچنین بازگشت سقف غنی‌سازی به محدوده برجام و چند موضوع دیگر با ایران صحبت کرده است و عنوان کرده اگر این دو مورد رعایت شوند، آمریکا تحریم‌های بیشتری علیه ایران در این موارد وضع نخواهد کرد.
افراد آشنا به گفتگوهای ایران و آمریکا به نیویورک‌تایمز گفته‌اند که سلطان عمان در سفر اخیر خود به تهران، در زمینه تبادل زندانیان و دیگر موارد مستقیم با علی خامنه‌ای صحبت کرده است.