ابر بخار سفیدی که از سال ۱۹۸۹ بر روی رودخانه‌ای در شهر «نکار وستهایم» Neckarwestheim در نزدیکی اشتوتگارت برخاسته است، به زودی به خاطره‌ای دور تبدیل خواهد شد. در مجموعه نیروگاهی اتمی Isar2 در ایالت بایرن و کارخانه Emsland در شمال آلمان هم چنین خواهد بود.
در حالی که بسیاری از کشورهای غربی در حال افزایش سهم برق هسته‌ای در سبد انرژی‌شان برای رسیدن به اهداف انتقال به منابع انرژی سبزتر هستند، بزرگترین اقتصاد اروپا قاطعانه به برنامه‌های خود پایبند است – اگرچه همه در آلمان با آن موافق نیستند.
آلمان از سال ۲۰۰۲ به دنبال حذف تدریجی انرژی هسته‌ای بود، اما در سال ۲۰۱۱ پس از فاجعه فوکوشیما در ژاپن، آنگلا مرکل، صدراعظم سابق آلمان گفت که برنامه تعطیلی نیروگاه‌های هسته‌ای را تسریع می‌کند.
مرکل در آن زمان گفت:
فوکوشیما نشان داد که حتی در کشوری مانند ژاپن با فناوری پیشرفته، خطرات انرژی هسته‌ای قابل کنترل نیست.
در آن زمان تصمیم به کنار گذاشتن انرژی هسته‌ای برای تولید برق در کشوری با یک جنبش قدرتمند ضدهسته‌ای با خاطره تنش‌های جنگ سرد و فاجعه چرنوبیل به شدت محبوب بود. اما تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، تردیدها را افزایش داد. پایان جریان گاز ارزان روسیه و دست و پنجه‌نرم کردن آلمان با بحران تامین انرژی برخی موافقان سابق را به خیل مرددها کشاند و آن‌هایی که پیش از آن هم مردد بودند به صف مخالفان پیوستند.
تنها چند ماه قبل از اینکه طبق زمانبندی سه نیروگاه هسته‌ای فعال آلمان در ۳۱ دسامبر ۲۰۲۲ خاموش شوند، موج افکار عمومی شروع به تغییر کرد.
دولت اولاف شولتس، که در ائتلاف با حزب سبزها به عنوان قدرتمندترین جریان سیاسی مخالف انرژی هسته‌ای است، موافقت کرد تا برنامه زمانبندی را اندکی تغییر دهد و فعالیت این سه نیروگاه اتمی را تا ۱۵ آوریل/ ۲۶ فروردین تمدید کند.
زمستان سخت اروپا که در هسته تبلیغات روسیه برای ترساندن اقتصادهای بزرگ اروپا برای دست کشیدن از حمایت اوکراین جای داشت برای آلمان بحران بزرگی ایجاد نکرد. گرچه قیمت انرژی افزایش یافت ولی قطعی برق و کمبود گاز در کار نبود. این دوره زمانی به لطف واردات سریع گاز طبیعی مایع (LNG) با کمترین میزان آسیب برای موتور اقتصادی اروپا گذشت.
از سال ۲۰۰۳ آلمان ۱۶ رآکتور برق هسته‌ایش را تعطیل کرده است. سه نیروگاه باقی مانده، تنها شش درصد از انرژی آلمان را در سال گذشته تأمین کردند. این در حالی است که در سال ۱۹۹۷ سهم برق هسته‌ای در سبد انرژی آلمان ۳۰٫۸ درصد بود.
در همین حال، در سال ۲۰۲۲ آلمان ۴۶ درصد از انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کرد. یک دهه پیش از آن سهم تجدید‌پذیرها در سبد انرژی آلمان کمتر از ۲۵ درصد بود.
اما سرعت پیشرفت فعلی در زمینه اتکای هر چه بیشتر به انرژی‌های تجدیدپذیر هنوز کافی نیست و این باعث خشم فعالان محیط‌زیست شده است.
گئورگ زاخمن، متخصص انرژی در اندیشکده بروگل مستقر در بروکسل، گفت: «دستیابی به هدف انرژی ۱۰۰ درصد سبز با فرض وجود انرژی هسته‌ای در سبد نهایی مصرف هم جاه‌طلبانه بود و هر بار که خود را از یک گزینه فناوری محروم می‌کنیم، کار را دشوارتر می‌کنیم.»
با توجه به هدف‌گذاری آلمان برای تعطیلی تمام نیروگاه‌های زغال سنگ تا سال ۲۰۳۸، که موج اول تعطیلی آن در سال ۲۰۳۰، رخ خواهد داد، معادله انرژی در آلمان پیچیده‌تر هم شده است.
زغال‌سنگ هنوز منبع تولید یک‌سوم برق آلمان است. در سال گذشته برای جبران از دست دادن گاز روسیه پس از قطع عرضه مسکو در واکنش به تحریم‌های غرب، سهم زغال‌سنگ با هشت درصد افزایش روبه‌رو شد.
شولتس هشدار داده است که این کشور طی چند سال آینده باید روزانه «چهار تا پنج توربین بادی» نصب کند تا نیازهای انرژی خود را برآورده کند – با توجه به اینکه سال گذشته فقط ۵۵۱ توربین بادی در سراسر آلمان نصب شده، این برنامه نسبتا جاه‌طلبانه‌ای است.
در همین دوره زمانی، آلمان باید نصب صفحات خورشیدی در سراسر کشور را هم دوبرابر کند.
در ماه‌های اخیر مجموعه‌ای از تسهیلات نظارتی به منظور کمک به تسریع فرآیندهای لازم برای نصب توربین‌های بادی انجام شده است. در حال حاضر، برنامه‌ریزی و تصویب یک پروژه برق-بادی به طور متوسط بین ۴ تا ۵ سال طول می‌کشد. این امید وجود دارد که با بازنگری‌های اخیر این فرآیند یک تا دو سال کوتاه‌تر شود.
تصمیم ما غیرقابل بازگشت است
در میانه تردیدها برای کنار گذاشتن برق هسته‌ای، رابرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان معتقد است که حذف تدریجی انرژی هسته‌ای آلمان، علیرغم همه مخالفت‌ها، غیرقابل برگشت است. این سیاستمدار حزب سبز گفت، سه نیروگاه هسته‌ای فعال در روز ۱۵ آوریل/ ۲۶ فروردین تعطیل می‌شوند و کار برچیده‌شدن تجهیزات آن دیر یا زود نهایی خواهد شد.
طبق یک نظرسنجی که اخیرا انجام شده است، اکثریت آلمانی‌ها موافق ادامه کار نیروگاه‌های هسته‌ای هستند. حداقل این چیزی است که از نظرسنجی موسسه تحقیقات افکار YouGov به نمایندگی از خبرگزاری آلمان به دست می‌آید. با پرسشی که از حدود ۲ هزار نفر در سراسر این کشور کرده است.
۳۲ درصد آلمانی‌ها در این نظرسنجی معتقد بودند که نیروگاه‌های هسته‌ای باید برای مدت محدودی به فعالیت خود ادامه دهند. ۳۳ درصد هم اعلام کردند که نیروگاه‌های هسته‌ای باید به طور نامحدود به کار خود ادامه دهند.
در میان حامیان تنها یک حزب، شمار موافقان تعطیلی نیروگاه‌های هسته‌ای در اکثریت هستند. ۵۶ درصد از حامیان حزب سبز آلمان برای پایان فوری انرژی هسته‌ای در کشورشان لحظه‌شماری می‌کنند. در میان رأی دهندگان به سایر احزاب بزرگی که در پارلمان سهم دارند وضعیت کاملا متفاوت است. تنها ۳۷ درصد از حامیان حزب چپ دلینکه موافق خاموش کردن رآکتور‌ها هستند و پس از آن رأی دهندگان حزب سوسیال دموکرات با ۳۱ درصد قرار دارند. ۱۶ درصد حامیان حزب دموکرات مسیحی، ۱۶ درصد از حامیان اف.د.پ و تنها ۶ درصد از حامیان حزب آلترناتیو برای آلمان موافق این اقدام هستند.
احزاب رقیب سبزها می‌گویند که این حزب با توجه به وضعیت جدید و بحران اوکراین باید دست از لجاجت بردارد و امنیت انرژی آلمان را با دشواری‌های جدیدی روبه‌رو نکند. سبزها که بخشی از دولت ائتلافی هستند اما اراده‌ای خلل‌ناپذیر در این مورد نشان داده‌اند.
هابک، وزیر اقتصاد آلمان که خود عضو سبزها است، روز دوشنبه تاکید کرد که امنیت انرژی آلمان برقرار است . جای نگرانی نیست. او گفت:
امنیت تأمین انرژی در آلمان در این زمستان سخت تضمین شده بود و همچنان تضمین خواهد شد. ما به لطف تأسیسات ذخیره‌سازی گاز و پایانه‌های جدید گاز مایع در سواحل شمال آلمان، و در آخر به لطف انرژی‌های تجدیدپذیر بیشتر، وضعیت را تحت کنترل داریم.
اما پای پول هم در میان است. پولی که برای انرژی صرف خواهد شد. یک مطالعه به سفارش جناح سبزها در پارلمان آلمان به این نتیجه رسیده است که انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی باد و خورشید چندین برابر ارزان‌تر از انرژی هسته‌ای هستند. در گزارش کوتاه دانشگاه پلی‌تکنیک برلین و مؤسسه تحقیقات اقتصادی آلمان آمده است: «در واقع، تقاضا برای ادامه فعالیت نیروگاه‌های هسته‌ای در آلمان یا حتی برای ساخت نیروگاه‌های جدید فاقد هرگونه مبنای اقتصادی است.»
سه نسل لذت، ۳۰ هزار نسل زحمت
با وجود همه مخالفت‌ها و تردیدها، شنبه آینده، سه نیروگاه هسته‌ای فعال در نهایت تعطیل خواهند شد. این بدان معناست که پس از بیش از ۶۰ سال، تولید برق از انرژی هسته‌ای در آلمان، دیگر چایی برای برق‌هسته‌ای در قدرتمندترین اقتصاد اروپا وجود ندارد. اما آیا مخاطرات تشعشعات هسته‌ای از سر آلمان برداشته می‌شود؟
استفی لمکه، وزیر محیط زیست آلمان در این باره گفت: «عصر انرژی هسته‌ای در آلمان در روز ۱۵ آوریل طبق برنامه به پایان می‌رسد و پایان دادن به انرژی هسته‌ای در نهایت کشور را به مکانی امن‌تر تبدیل می‌کند.» اما لمکه گفت، با وجود اینکه تولید انرژی هسته‌ای در آلمان به پایان می‌رسد، خطر حوادث هسته‌ای به دلیل سن بالای راکتور‌های هسته‌ای فعال در کشورهای همسایه و تهدیدات «غیر قابل تصور» قبلی مانند خرابکاری یا آسیب‌های مربوط به جنگ به راکتورها در اوکراین باقی می‌ماند.
لمکه گفت: «دوران فناوری برق هسته‌ای در کشور به پایان رسیده است» و گفت که این امر علاوه بر اینکه آلمان را به مکانی امن‌تر تبدیل می‌کند به توقف تولید زباله‌های هسته‌ای ختم خواهد شد.
لمکه مثالی هم از کشور همسایه یعنی فرانسه زد و گفت که در زمستان گذشته این آلمان بود که به فرانسه که اتکای قابل توجهی به نیروگاه‌های هسته‌ای دارد، برق صادر کرد. وزیر محیط‌زیست آلمان نتیجه گرفت که «نیروگاه‌های هسته‌ای به طور خودکار در شرایط بحرانی حفاظتی ایجاد نمی‌کنند.»
این وزیر عضو حزب سبز گفت که برچیدن کامل تقریباً ۳۰ نیروگاه در کشور و تصمیم گیری در مورد راه‌حل ذخیره‌سازی زباله‌های هسته‌ای برای مدت طولانی از جمله ماموریت‌هایی است که چندین دهه طول خواهد کشید.
لمکه گفت:
این موضوعات در چند سال آینده یک چالش جدی خواهند بود. انرژی هسته‌ای ۶۰ سال است که در آلمان مورد استفاده قرار می‌گیرد و اکنون مشخص شده است که یک فناوری پرخطر است که در نهایت نمی‌توان آن را به طور کامل کنترل کرد.
او گفت که سه نسل از استفاده از انرژی هسته‌ای در آلمان بهره‌مند شده‌اند، اما حدود ۳۰ هزار نسل تحت تأثیر حضور مداوم زباله‌های هسته‌ای قرار خواهند گرفت. یافتن یک مخزن نهایی، به ویژه برای زباله‌های با رادیواکتیو بالا، اکنون «یک کار بسیار دشوار اما اجتناب ناپذیر» خواهد بود.
لمکه افزود در عین حال خطر حوادث هسته‌ای کاملاً اجتناب ناپذیر نخواهد بود. او تاکید کرد که رآکتورهای قدیمی در همسایگی آلمان، خرابکاری در زیرساخت‌های انرژی و سناریوی «قبلاً غیرقابل تصور» راکتورهایی که در یک منطقه جنگی مانند نیروگاه زاپوریژژیا در اوکراین کار می‌کنند، همچنان خطری واقعی برای مردم آلمان و سایر نقاط اروپا ایجاد می‌کند. لمکه گفت: «پیر شدن نیروگاه‌های هسته‌ای یکی از بزرگترین خطرات در اروپا است.»